Kamqonlik. Gemostaz. Qon guruhlari. Rezus faktor. Qon quyish asoslari

KAMQONLIK. GEMOSTAZ. QON GURUHLARI. REZUS FAKTOR. QON QUYISH ASOSLARI

Reja:
1.Kamqonlik.
2.Gemorragik diatezlar
3. Qon guruhlari ab0 va rezus tizimi, guruhini aniqlash, mos kelishi, qon quyish
Qon guruhi — eritrositlarning individual antigen xususiyatlari ta’rifi bo’lib, eritrositlar membranasida mavjud maxsus uglevod va oqsillarni identifikatsiyalash usullari yordamida aniqlanadi.
Odamda bir nechta antigen tizimlari mavjud, ularning asosiylari ushbu maqolada batafsil keltiriladi.
QON GURUHLARINI ANIQLASHNING NOBIOKIMYOVIY ASOSLARI
Inson eritrositlarining membranasi 300 dan ortiq turli antigen determinantlarni o’z ichiga oladi, ularning molekulyar tuzilishi xromosoma lokusining mos keladigan gen allellari tomonidan kodlangan.
Bunday allel va lokuslarning soni hozirgi kunda aniq belgilanmagan.
«Qon guruhi» atamasi AB0 tizimida, masalan, A, B va 0 («nol») kabi turli xil allel genlarni o’z ichiga olgan ayrim lokuslar tomonidan boshqariladigan eritrosit antigenlar tizimlarini tavsiflaydi.
«Qon turi» atamasi uning antigen fenotipini (to’liq antigen «portret» yoki antigenik profilni) aks ettiradi — qonning barcha guruhli antigen xususiyatlarining jamlanmasi, qon guruhining barcha naslga o’tuvchi genlarining serologik ifodasi.
Inson qoni guruhining ikkita muhim tasnifi — AB0 tizimi va rezus-tizimdir.
Shuningdek boshqa antigenlarning 46 sinfi mavjud bo’lib, ularning ko’pchiligi AB0 va rezus omillaridan kamroq uchraydi.
1900-yilda olim Karl Landshteyner tomonidan taklif qilingan. Ushbu tizimning allel genlarining bir nechta asosiy guruhlari ma’lum: A1, A2, B va 0. Bu allellarning gen lokusi 9-xromosomaning uzun yelkasida joylashgan.
Dastlabki uchta genning asosiy mahsulotlari — A1, A2, B genlar, lekin 0 genniki emas — transferazalar sinfiga tegishli maxsus glikoziltransferaza fermentlari. Ushbu glikoziltransferazalar maxsus saxarozalar — A1, A2 tip glikoziltransferaza holatida N-asetil-D-galaktozamin, B-tipidagi glikoziltransferaza holatida esa D-galaktozani tashiydi.
Bu holda, uch turdagi glikoziltransferazalarning barchasi tashiydigan uglevod radikalini kalta oligosaxarid zanjirining alfa-bog’lovchi halqasiga biriktiradi.
Ushbu glikoziltransferazalar uchun glikozilatsiyalash substratlari, xususan va ayniqsa, eritrositlar membranasining glikoproteidlari va glikolipidlarining uglevodli qismlari, juda kam darajada — organizmning boshqa to’qimalari va tizimlarining glikoproteid va glikolipidlari hisoblanadi.
Aynan A yoki B glikoziltransferaza tomonidan eritrosit sirt antigenlaridan biri — agglyutinogenlarning u yoki bu saxaroza (N-asetil-D-galaktozamin yoki D-galaktoza) bilan glikozilatsiyalanishi A yoki B spetsifik agglyutinogenni hosil qiladi.
Inson qon plazmasida α и β agglyutininlar, eritrotsitlarda — A va B agglyutinogen mavjud bo’lishi mumkin, muhim tomoni, qonda A va α oqsillardan bittasi va faqat bittasigina mavjud bo’ladi, huddi shu narsa B va β oqsillari uchun ham tegishli.
Sababi. O`tkir (birdaniga) va surunkali qon yo`qotish, surunkali davom etadigan kasalliklar (sil,piyelonefrit,me`da-ichak kasalliklari, ichak, jigar, o`pkadagi gijjalar va hokazo), uzoq vaqt davomida ovqatlanishning sifatsizligi, ya`ni ovqat tarkibida sifatli oqsil va temir moddasining yetishmasligi.
Kamqonlik. Qon tarkibidagi eritrotsitlar soni va ular tarkibidagi gemoglobin moddasining kamayishi bilan kechadigan surunkali kasallik.
Yuzaga keltirgan sabablariga ko`ra kamqonlikning quyidagi turlari bo`ladi:
1.Ovqat tarkibida oqsil va temir moddasi yetishmasligi tufayli yuzaga keladigan kamqonlik;
2.Qon yo`qotish tufayli yuzaga keladigan kamqonlik;
3.Gemolitik kamqonlik- eritrotsitlarning parchalanishi tufayli yuzaga keladi.
4.Gipoplastik kamqonlik- suyakning ko`mik qismida eritrotsitlarning ishlab chiqarilishi kamayishi tufayli yuzaga keladi.
Belgilari. Kamqonlikning har bir turini o`ziga xos belgilari bo`ladi. Shu bilan birgalikda kamqonlikning umumiy belgilari quyidagilardan iborat:
bemor terisi rangini oqarishi, lablari, og`iz va qovoqlari ichki shilliq pardasining oqarishi.
Tirnoqlar osti oqarib, ular yupqalashib, sinuvchan bo`lib qolishi, soch to`kilishi.
Umumiy quvvatsizlik, tez charchash, bosh aylanishi, ko`z oldi xiralashuvi, xotiraning pasayishi, ish qobiliyatining pasayishi kabilar.
Yosh bolalarda o`sish va rivojlanishning susayishi.
Barmoqdan qon olib analiz qilinganda eritrotsitlar soni va gemoglobin miqdori kamaygani aniqlanadi.
Normada 1mm kub qonda eritrotsitlar soni 4-5 mln dona bo`ladi. Gemoglobin miqdori 110-140 birlik yoki 12,0-16,0 gr % bo`ladi.
Tibbiy yordam. 1.Bemor poliklinikaning gematolog shifokori nazoratida uyida davolanadi. Kasallik og`ir kechganida shifoxonaning gematologiya bo`limida davolanadi.
2. Davolash tadbirlari: taomlarda go`sht, baliq, tuxum, sut va sut mahsulotlari yetarli bo`lishi;
- olma, xurmo,nok,behi,o`rik,yong`oq, qora mayizi, sabzi, oshqovoq kabilarni ko`proq iste`mol qilish;
- dorilardan: gemostimulin, ferrotseron, ferropleks (bittasi) navbat bilan 1 tab. 2 marta 10-20 kun. Shuningdek, ferrumlek-2 ml, B12 -100-200 g muskul orasiga № 10, og`ir kechganida qon quyiladi.
O`zbеkistоn Hukumatining aholi orasida, birinchi navbatda ayollar va bolalarda kamqonlikni oldini olish borasidagi g`amxo`rligi.
- O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005-yil 11-avgustdagi Qarori bilan “Unni fortifikatsiyalash, ya`ni “Un mahsulotini temir, rux, foliy kislota, vitaminlar bilan boyitish bo`yicha Milliy dastur loyihasini amalga oshirish chora-tadbirlari” Milliy dasturi tasdiqlangan;
Gemorragik diatezlarning turlari. Gemorragik diatezlar 3 turda bo`ladi:
1. Trombotsitopenik purpura (Verlgof kasalligi);
2. Gemorragik vaskulit ( Shenleyn- Genox kasalligi);
3. Gemofiliya.
Trombotsitopenik purpura (Verlgof kasalligi).
Sababi. Taloq faoliyatining buzilishi, infeksiya, zaharlanish va boshqa ta`sirotlar natijasida suyak ko`migida trombotsitlar ishlab chiqarilishining kamayishi tufayli yuzaga keladi.
Belgilari. Bemorda vaqt-vaqti bilan burundan qon oqishi, milk va og`iz shilliq pardasida qon quyilishidan qizil dog`larning paydo bo`lishi, terida mosh, no`xat, loviya va undan katta hajmda qon quyilish nuqtalari (ko`karishlar) ning hosil bo`lishi.
O`smir qiz va ayollarda hayz ko`rishning normaga nisbatan ko`p kun davom etishi va ko`p qon yo`qotish. Salgina urilish, lat yeyish tufayli teri va boshqa to`qimalarda qon quyilishning paydo bo`lishi.
Bular natijasida bemor quvvatsizlanadi, ish qobiliyati pasayadi, kamqonlik yuzaga keladi.
Bemorga tashxis qo`yish uchun yuqoridagi belgilar qatorida qon tarkibida trombotsitlar sonining kamayishi asos bo`ladi (normada barmoqdan olib analiz qilingan 1 mm3 qon tarkibida trombotsitlarning soni normada 180-320 ming dona bo`ladi.
Trombotsitopenik purpura (Verlgof kasalligi) da trombotsitlarning soni 180 ming donadan kam bo`ladi.
Tibbiy yordam. 1. Bemor gematolog- shifokor nazoratida muntazam davolanadi.
2. Dorilar: - Prednizolon kattalarga 10 mg kuniga 3 mahal (soat 7da, 11da va 16 da), har 5 kunda keyingi dozasi qisqartiriladi, ya`ni oxirgi kunda faqat ertalab soat 7 dagi dozasi beriladi.
Bolalarga bir kilogramm tana vazniga 1 sutkada 1 mg. Sutkalik doza uchga bo`linib, yuqoridagi tartibda beriladi.
- Eleuterekokk ekstrakti-20-tomchi 2 mahal ovqatdan oldin.Bolalarni har yoshiga 1 tomchi, 2 mahal;
3. Kamqonlik belgilari yuzaga kelganda kamqonlik mavzusida ko`rsatilgan dorilar qo`llanadi.
4. Burundan, ichakdan qon ketishida “Qon ketishida yordam” mavzularida ko`rsatilgan tadbirlar qo`llanadi. Jumladan, vikasol 2 ml kuniga 1 mahal muskul orasiga 3-5 kun (bolalarga 0,3-0,5 ml), aminokapron kislota 1 flakoni natriy xloridning 0,9 % -100 ml da eritilib, vena tomiriga tomchi usulida.
Gemorragik vaskulit (Shenleyn-Genox kasalligi). Vaqt-vaqti bilan teri, bo`g`im, qorin pardasi va ichaklar devorida qon quyilishi nuqtalarining yuzaga kelishi va shu joylarda kuchli og`riq bo`lishi bilan kechadi.
Sababi. Angina, qizamiq, qizilcha, sil, gripp kasalliklarining asorati, zaharli moddalarning ta`siri tufayli qon tomir devorining o`tkazuvchanligi oshishidan yuzaga keladi. Bunda organizmning allergiyaga moyilligi muhim rol o`ynaydi.
Belgilari. To`satdan terida, og`iz, ichak shilliq pardasida, qorinning ichkarisida ichaklarni o`rab turadigan peritonial pardada qon quyilish nuqtalari hosil bo`ladi.
Qon quyilish bo`g`imlarda bo`lsa ular shishadi,og`riydi,ichak devorlari,qorin pardasida qon quyilish hosil bo`lsa,qorinda kuchli og`riq bo`ladi.
Tibbiy yordam. 1. Bemor to`shakka yotqiziladi.
2.Qon tomiri devori o`tkazuvchanligini kamaytiruvchi dorilar: askorutin 1 tab. 2 mahal, askorbin kislota 0,3-2 mahal yoki 5 %-2 ml muskul orasiga, yoki glyukoza 20%-20 ml + askorbin kislota 2 ml birgalikda vena tomiriga.
3. Allergiyaga qarshi: prednizolon – trombotsitopenik purpura mavzusida ko`rsatilgan dozada. Demidrol yoki suprastin - 1 tab. 2 mahal.
Gemofiliya. Vaqt-vaqti bilan burundan, ichaklardan qon ketishi, arzimagan jarohatdan ko`p qon ketishi bilan kechadigan irsiy kasallikdir.
Sababi. Avloddan-avlodga genlar orqali beriladi. gemofiliya erkaklarda namoyon bo`ladi. Ayollarda esa kasallik belgilari paydo bo`lmaydi. Ular kasallangan genlarni o`zining bo`lg`usi avlodiga tuxum hujayralari orqali o`tkazadi.
Belgilari. Bemorda vaqt-vaqti bilan burundan, ichaklardan qon ketish yuzaga keladi. Kichkina jarohatdan ko`p qon ketadi,chunki bu kasallikda qonning ivish xususiyati pasaygani uchun, qon ketishini to`xtatish juda qiyin. Bunday odamlarga jarrohlik, tish oldirish, shikastlanish o`ta xavfli hisoblanadi.
Tibbiy yordam. 1.Qon ketgan paytda trombotsitopenik purpura va gemorragik vaskulit kasalliklarida ko`rsatilgan dorilar qo`llanadi.
2.Qon ketishni uy sharoitida to`xtatishni iloji bo`lmaganda bemor shifoxonaning gemotologiya bo`limiga yuboriladi. 3.Bunday bemorlar butun hayoti davomida shikastlanish, jarohatlanish, jarrohlik va tish oldirish tadbirlaridan o`zlarini ehtiyot qilishlari kerak.Bemor doim gemotolog shifokor nazoratida bo`lishi lozim.