Kapron — kengtarqalganpoliamidtolahisoblanadivaunisanoatdaolishdaε-kaprolaktamdanfoydalanadi. ε-kaprolaktamniσaminogeksankislotamolekulasidagikarboksilbilanaminogruppalarningo‘zarota’sirmahsuloti deb qarashmumkin: Kaprolaktamni

Mavzu:Tabiiyvakimyoviytolalar
Reja:

1. 
   Tolalar deb nimagaaytiladi?
   
2. 
   Tolalarturlari
   
3. 
   Tabiiytolalar
   
4. 
   Kimyoviytolalar
   

Tolalarolinishigaqarabtabiiyvakimyoviytolalargabo‘linadi. Kimyoviytolalaresao‘znavbatidasun’iyvasintetiktolalargabo‘linadi. Sun’iytolalartabiiy YMB larni (selluloza, oqsilvahokazo) kimyoviyqaytaishlashasosidaolinadi.

Sintetiktolalarsintetikmonomerlarningpolimerlashvapolikondensatlashreaksiyasiorqalisintezqilibolinadi. Quyidasintetiktolalarningengmuhimvakillaribilantanishibchiqamiz.
Kapron — kengtarqalganpoliamidtolahisoblanadivaunisanoatdaolishdaε-kaprolaktamdanfoydalanadi. ε-kaprolaktamniσaminogeksankislotamolekulasidagikarboksilbilanaminogruppalarningo‘zarota’sirmahsuloti deb qarashmumkin:
Kaprolaktamnikaprontolasihosilqiladiganpolimergaaylantirishinisoddalashtirilganholdaquyidagichaifodalashmumkin. Dastlab, kaprolaktamsuvbilanbirikib, σ-aminogeksankislotagaaylanadi, so‘ngrauningmolekulalario‘zarobirikib, makromolekulanihosilqiladi:
O H O
|| | ||
H N (CH )₂  _{2 5} C OH H  N (CH ) _{2 5} C OH 
O H
|| |
H N (CH )₂ _{2 5} C N (CH )_{2 5} COOH mH O₂ Umumiyholda:
 H O 
 | || 
nH N₂  (CH ) COOH_{2 5}   N (CH_{2 5})  C mH O₂
 
 _n
kapron
Hosilbo‘lganpolimersmolako‘rinishgaega. Tolaolishuchunbusmolanisuyuqlantirib, filyeralardano‘tkazildi. Kaprontolasipishiqligi, yemirilishgachidamliligibilantabiiytoladanustunturadi. Lekinbutolayuqoritemperaturagachidamsiz. Kaproniplarimustahkamvazararsizbo‘lganligiuchunjarrohlikdaishlatiladi. Kaprondanbaliqovlashto‘rlarito‘qiladi. Kaprondankordgazmollartayyorlanib, undanavtomashinalargakarkaslaryasaladi.
Anid (neylon)tolasigeksametilendiaminvaadipinkislotaningpolikondensatlanishreaksiyasinatijasidaolinadiganpoliamidpolimerdir:
HOOC  (CH_{2 4})  COOH  HNH  (CH ) NH_{2 6}  H  HOOC 
(CH_{2 4})  COOH  HNH  (CH_{2 6})  NH  H   
 
_ O O H H_
 || || | | 
  C (CH_{2 4})  C N (CH_{2 6})  N mH O₂
 
 
 n
neylon
Neylontolasidanchiroylivapishiqto‘qimalar, trikotajkiyimlar, arqonlar, aviavaavtokordlartayyorlanadi.
Lavsanpoliefirtolahisoblanadi. U o‘ztarkibijihatidanikkiasosliaromatikkislota — tereftalkislotabilanikkiatomlispirt — etilenglikolningmurakkabefiridir.
H OOC  COOH 2HO CH  ₂  CH OH₂ 
O O
| |||
 HO CH ₂  CH₂  O C  C O CH ₂  CH OH 2H O₂  ₂
Bu murakkabefirpolikondensatlanganda YMB — lavsanhosilbo‘ladi:
nitrontolasiningyorug‘likkachidashxossasiharqandayboshqatolanikidanortiqdir, butolaatmosferata’sirigaberilmaydi. Uningkimyoviybarqarorligianchayuqori, jumladan, o‘rtachakonsentratsiyalikislotavaishqorlarningta’sirigabardoshberadi. Shu bilanbirga, butolaissiqlikniyaxshisaqlaydi, yumshoq, mayinbo‘ladivatabiiyjungaboshqahammatolalardanko‘rako‘proqo‘xshaydi.
Nitrontolasio‘ziningbarchasifatlarijihatidan, qimmatlito‘qimachilikmaterialibo‘libchiqdi. Undankastumvapaltoto‘qimalari, trikotaj, sun’iymo‘yna, shuningdek, sochiq, dasturxon, choyshab, gardinvaboshqalartayyorlanadi.
Nitronningkamchiligishundaniboratki, u ishqalanishgayaxshichidamaydi, shusabablinitrontolasi, masalan, paypoqto‘qishuchununchayaramaydi.