Karxanani sho`lkemlestiw ha`m olardi basqariw korxananin` uliwma ha`siyetleri

. Kárxanada qadaǵalaw hám buxgalteriya sisteması.

Qadaǵalaw -belgilengen yamasa olardıń tosınarlılıǵı hám analiz nátiyjelerinen haqıyqıy bahalardıń sapmalarini anıqlaw, bahalaw hám informaciya alıw procesi. Maqsetlerdi, rejani ámelge asırıwdı, prognozlardı, processni rawajlandırıwdı baqlawıńız múmkin.

Qadaǵalaw teması tekǵana atqarıw etiwshi iskerlik, bálki menejer jumısı da bolıwı múmkin. Qadaǵalaw maǵlıwmatları tártipke salıw processinde qollanıladı. Sonday etip, joybarlaw hám qadaǵalawdı birden-bir basqarıw sistemasına (baqlaw ): joybarlaw, baqlaw, esabat beriw, basqarıw. Qadaǵalaw processga tikkeley yamasa tikkeley bolmaǵan baylanıslı bolǵan shaxslar tárepinen ámelge asıriladı. Tekseriw (audit) - processdan ózbetinshe shaxslar tárepinen baqlaw.

Qadaǵalaw klassifikaciyalanıwı múmkin:

qadaǵalaw sub'ektiniń kárxanasına (ishki, sırtqı ),

minnetleme ushın tiykar (qálegen, Qaǵıyda boyınsha, shártnama tiykarında, nızam boyınsha ),

qadaǵalaw kólemi (ob'ekt, sheshimler, nátiyjeler),

úzliksizlik (úzliksiz, tártipsiz, arnawlı ).

Ulıwma halda baqlaw procesi tómendegi basqıshlardan ótiwi kerek:

1. Qadaǵalaw konsepsiyasın anıqlaw (" baqlaw" yamasa jeke tekserisler ushın keń qamtılǵan qadaǵalaw sisteması );

2. Qadaǵalaw maqsetin anıqlaw (basqarıw procesiniń muwapıqlıǵı, tuwrılıǵı, úzliksizligi, natiyjeliligi tuwrısında qarar ),

3. Tekseriw joybarlaw :

b) tastıyıqlanǵan normalar (etikalıq, huqıqıy, islep shıǵarıw );

v) qadaǵalaw sub'ektleri (ishki yamasa sırtqı qadaǵalaw shólkemleri);

D) qadaǵalaw usılları ;

e) kólemi hám qadaǵalawı (tolıq, qattı, saylanǵan, qolda, avtomatikalıq, kompyuterlestirilgen);

e) tekseriw múddetleri hám dawam etiw waqti ;

g) tekserisler izbe-izligi, usılları hám toleranslari.

4. Haqıyqıy hám belgilengen bahalardı anıqlaw.

5. Saykes emeslikti anıqlaw (anıqlaw, muǵdarlıq bahalaw ).

6. Qarardı islep shıǵıw, onıń salmaǵın anıqlaw.

7. Qarardı hújjetlestiriw.

8. Meta-tekseriw (tekseriw tekseriwi).

9. Qarar qabıllaw (awızsha, jazba esabat ).

10. Qarardı bahalaw (biykarlaw etiwdi analiz qılıw, sebeplerdi lokalizatsiya qılıw, juwapkershilikti anıqlaw, ońlaw múmkinshiliklerin úyreniw, kemshiliklerdi saplastırıw ilajları ).

Qadaǵalaw processlerin baqlaw hám shólkemlestiriw tuwrısında qarar qabıllaw ushın bir qatar kriteryalar zárúrli áhmiyetke ıyelewi múmkin: onıń natiyjeliligi, adamlarǵa tásiri, qadaǵalaw wazıypaları hám shegaraları.

Qadaǵalaw sistemaları júdá keń kólemli hádiyselerdi analiz etiwi múmkin: shólkemdiń shıǵıwların ólshewden shólkemdiń minez-qulqların ólshewge shekem, bul, álbette, qıyınlaw. Qadaǵalaw basqarıwdıń barlıq dárejelerinde ámelge asırılıwı kerek: korporativ, bóliniw, funktsional hám individual.

Bazar qadaǵalawı eń ob'ektiv, sebebi ol baxa sisteması tiykarında islep shiǵarıladı hám kompaniyanıń minez-qulqların bahalawǵa múmkinshilik beredi, júdá ob'ektiv hám isletilingen kórsetkishler. Aksiyalardıń bazar baxası báseki nátiyjesinde anıqlanadı jáne onıń barlıq ózgerisleri menejerlerge olardıń iskerligi haqqında oy-óris formasında pikir beredi. Investitsiyalardı qaytarıw dárejesi investitsiya kapitalınıń tabısın o'lchaydi hám bazar qadaǵalawınıń taǵı bir forması esaplanadı. Kárxana dárejesinde bunday bahalaw kompaniyanıń basqa firmalarǵa salıstırǵanda iskerlik nátiyjelerin kórsetiwi múmkin, bul bóliniw dárejesinde firmanıń filiallarınıń jumısın salıstırǵanda bahalaw imkaniyatın beredi, bul bolsa diversifikatsiya qılıw ushın zárúrli bolıp tabıladı.

Transfer baxası keńseler ortasındaǵı ekonomikalıq munasábetlerdi kórsetedi. Olar eki jol menen ornatılıwı múmkin: bazar bahosiga hám ǵárejet tiykarında. Sol sebepli olardı indikator retinde isletiwde arnawlı bir máseleler bar.

Bóliniw dárejesinde bazar qadaǵalawınıń tabısı korporativ hám bóliniw dárejesindegi menejerlerdiń baxa boyınsha teń sheshimlerge erisiw qábiletine baylanıslı. Bul kompaniyanıń bas ofisi ushın júdá zárúrli.

Shıǵıw qadaǵalawı basqa ob'ektiv usıllar ámeldegi bolmaǵanda isletiletuǵın keyingi ob'ektiv qadaǵalaw forması bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, kompaniya túrli bólindiler, funktsiyalar yamasa bólindiler boyınsha tiyisli maqsetlerge erisiwdi shama qılıw yamasa shama qılıw kerek.

Bóliniw dárejesinde sawda kólemi, hasıldarlıq, ósiw hám qadaǵalaw etiletuǵın bazar úlesi bahalanadı. Bul kórsetkishler ofislar iskerligi processinde ózgerip turadı hám ofis menejerleriniń minez-qulqların sáwlelendiredi.

Funktsional dárejede tiyisli maqsetlerge erisiw dárejesi de bahalanadı. Funktsional nátiyjeler kompaniyanıń ayriqsha abzallıqların islep shıǵıw ushın isletiliwi múmkin, olar bir waqtıniń ózinde - xızmetkerlerdiń minez-qulqların baqlawdıń kúshli usılları.

Individual nátiyjeler boyınsha qadaǵalaw barlıq dárejelerde - joqarı menejerler, satıwshılar, óndiriwshiler hám basqalar ushın keń tarqalǵan. biraq, iskerlikti bahalawda qıyınshılıqlar ámeldegi bolǵanda (mısalı, ar-Ge yamasa jámáátlik jumıs menen), jeke dáramattı bahalaw júdá qıyın.

Shıǵıw qadaǵalawınan nadurıs paydalanıw shólkemdiń barlıq dárejelerinde unamsız aqıbetlerge alıp keliwi múmkin.

Byurokratik qadaǵalaw birlikler, funktsional organlar hám jumısshılardıń minez-qulqların baqlawdıń direktiv forması bolıp tabıladı, nátiyjede nátiyjelerge erisiwdiń eń jaqsı usılları belgilenedi. Qaǵıydalar hám proceduralar háreketke tiyisli kórsetpeler bolıp tabıladı. Olar ne qılıw kerekligini kórsetip beriwedi hám sol sebepli standart minez-qulqlar aldınan shama etiletuǵın nátiyje hám aldınan juwap beredi. Ádetde olar úzliksiz jaǵdaylarda paydalı bolıp tabıladı, biraq olardı keri jaǵdayda isletiw qıyın. Menejer onıń muwapıqlıǵına isenim payda etiw ushın byurokratik qadaǵalawdan paydalanıwdı baqlawı kerek. Sonı esta saqlaw kerek, bunday qadaǵalaw júdá qımbat, hár qanday jaǵdayda da bazar baxasınan qımbatlaw.

Standartlastırıw minez-qulqlardı baqlawdıń júdá zárúrli usılı esaplanadı. Standartlastırıw kirisiw, processler hám shıǵıwlarǵa dus keliwi múmkin. Kiriwler insan yamasa fizikalıq resurslarınıń joqarı sapasın támiyinlew ushın qadaǵalaw etiledi. Process iskerlikti programmalastırıw hám minimal ǵárejetler hám joqarı sapanı támiyinlew maqsetinde standartlastırılgan. Shólkemlestirilgen shıǵınlar juwmaqlawshı ónimdiń ayriqsha kriteryaları, sapası hám xizmet kórsetiw boyınsha standartlastırıladı. Óz iskerligin standartlastırıwda kompaniya óz iskerligin nátiyjeli baqlaw sistemasın jaratadı.

Hesh qanday shıǵıw yamasa minez-qulqlar gúzetilbese yamasa bahalanmasa, shólkem basqa qadaǵalaw formaların tabıwı kerek. Jámáát tárepinen baqlaw eń paydalı esaplanadı. Ol kompaniyanıń ishki nátiyjeler sistemasın jaratılıwma tiykarlanǵan. Bul qadaǵalaw forması, jumısshılar óz minez-qulqlarınıń normalari hám nátiyjelerin belgileganlarida. Bunday qadaǵalaw kiriwlerdi standartlastırıw menen baylanıslı halda paydalı bolıp tabıladı.

Úlken shólkemde túrli keńseler yamasa islep shıǵarıw liniyalari túrli mádeniyatlarǵa ıyelewi múmkin jáne bul jaǵday olardıń óz-ara baylanısların buzadı. Jámáát qadaǵalawı kompaniyanıń tez ósiwi yamasa ózgeriwi menen qolaysız bolıp tabıladı, sebebi bul shólkemdiń ózgerislerin esapqa alıw ushın waqıt joq.

Juwmaq

Avtomobil transportı xalıq xojalıǵınıń barlıq tarmaqlarına oǵada bekkem kirip kelgenki, mámlekettiń normal iskerligi onıń qatnasıwisiz múmkin emes. Bunnan tısqarı, avtomobil búgingi kúnde haqıyqıy hám ajıralmaytuǵın social faktor bolıp, zamanagóy turmıs ritmiga organikalıq túrde sáykes keledi.

Jeke avtomobiller sanı rásmiy transport muǵdarı menen salıstırıwlanmaydi. Hár jılı avtomobil dizayni jáne de quramalılasadı, bunıń nátiyjesinde xizmet kórsetiw hám remontlaw sapası talapları artıp barıp atır. Bul talaplarǵa juwap beriw ushın zamanagóy sto tiyisli úskeneler hám maman xızmetkerlerge ıyelewi kerek. Bunnan tısqarı, báseki sharayatında aman qalıw ushın tekǵana remontlaw sapası, bálki xızmet sapası, yaǵnıy klientler menen tiyisli jumıs alıp barılıwı kerek.

PAYDALANILǴAN ÁDEBIYATLAR DIZIMI

1. O’zbekiston Respublikasi Konstituciyasi, 1992 yil 8 de kabr. Toshkent. : “O’zbekiston”, 2014

2. Ózbekistan Respublikası Prezidenti Sh.Mirziyoevtıń 2016 -jılda elimizdi sociallıq-ekonomikalıq rawajlandırıwdıń juwmaqları hám 2017 -jılǵa mólsherlengen eń áhmiyetli baǵdarlarǵa baǵıshlanǵan Ózbekistan Respublikası Ministrler Kabinetiniń májilisindegi bayanatı. Erkin Qaraqalpaqstan gazetası, 2017-jıl 19-yanvar.

3. Ózbekistan Respublikası Prezidentiniń 2017 -jıl 7-fevraldaǵı “Ózbekistan Republikasın jánede rawajlandırıw boyınsha Háreketler strategiyası haqqında” PP-4947-sani Pármanı. Ózbekistan Respublikası nızam hújjetleri toplamı, 2017 -jıl 6-sanı

4. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib -intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. –T: “O’zbekiston”, 2017

5. Abdullaeva Sh.Z. Pul, kredit va banklar. - T.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2007

6. Abduraxmanov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti. Darslik. T.: Mehnat., 2004

7. Dawletmuratov A., Seytova L., Yerejepova B., Pirniyazova G. Ekonomikali’q teoriya. Oqi’w qollanba. No’kis. Qaraqalp aqstan 2014

8. Erejepova B., Kudaybergenova B. Ekonomikali’q teoriya. Oqi’w qollanba. No’kis - 2007

9. Yerejepova B., Dawletmuratov A., Pirniyazova G. Ekonomikali’q teoriya pa’ninen kurs jumi’si’n tayarlaw boyi’nsha metodikali’q ko’rsetpe. No’kis, Qaraqalpaqstan 2014

10. Лобачева К.Н. Экономическая теория. Учебник. М, Юрайт, 2012

11. McConnell, Brue. Economics: principles, problems and policies. 20th edition. America, New York: McGraw-Hill, 2014

12. N. Gregory Mankiw. Principles of Economics, 7th Edition 7th Edition. Amazon, USA 2014.

13. Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus. Economics. 19th Edition. McGraw-Hill Companies. USA. 2009. Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

14. Станковская И.К., Стерлец И.А. Экономическая теория. Учебник. М. 2008 Shodmonov SH.SH., G`ofurov U.V. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. – T.: IQTISOD-MOLIYA, 2010. – 728 bet.

15. Shodmonov SH.SH., G`ofurov U.V, Nazarbaev WO, Seytova L.P., Dawletmuratov A. Ekonomikali’q teoriya. Woqi’wli’q. No’kis. Qaraqalpaqstan 2014

16. O’lmasov A., Vahobov A.V. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. – T.: 2014.

Internet saytları

www.stat.uz

www.uza.uz

www.mehnat.uz

www.buzcon.uz

www.ziyonet.uz

www.bem.uz