Karyer haqida tushuncha

3 – rasm. Elementar yuk oqimlari sxemasi:
1 – qoplovchi tog’ jinsi; 2 – foydali qazilma; 3 – navbati bilan o’zgargan holatda qoplovchi tog’ jinsi va foydali qazilma.
Transport turi bo’yicha

4 – rasm. Elementar yuk oқimlari sxemasi:
1 – qoplovchi tog’ jinsi; 2 – foydali qazilma; 3 – navbati bilan o’zgargan holatda qoplovchi tog’ jinsi va foydali qazilma.
Konveyer transporti qo’llanilganda bunday hollarda aloxida konveyer talab etiladi, ya’ni elementar yuk oqimlari transport kommunikastiyalari va vositalari bilan farqlanadi.

5. 
   – rasm. Elementar yuk oқimlari sxemasi:
   

1 – qoplovchi tog’ jinsi; 2 – foydali qazilma; 3 – navbati bilan o’zgargan holatda qoplovchi tog’ jinsi va foydali qazilma.
Bir turdagi karyer transportlarining boshqa ko’rinishdagi modellari bo’yicha. Masalan, elementar qoplovchi tog’ jinsi va foydali qazilma yuk oqimlari murakkab zaboydan avtotransport yordamida chiqariladi va yo’lda ba’zida qoplovchi toғ jinslari va foydali qazilmalar aloxida avtotransportlarga yuklanib karyerdan tashqariga chiqariladi.

5. 
   – rasm. Elementar yuk oқimlari sxemasi:
   

1 – qoplovchi tog’ jinsi; 2 – foydali qazilma; 3 – navbati bilan o’zgargan holatda qoplovchi tog’ jinsi va foydali qazilma.
Elementar yuk oqimlari zaboyda bir jinsli tog’ jinslarida yuk oqimlari sonini kamaytirish maqsadida pog’onadan chiqadigan yuk oqimlarini bitta yuk oqimiga birlashtirishga harakat qilinadi.

Agar karyerdagi barcha yuklar karyerdan yer yuzasiga bitta transport bilan va bitta yo’nalish bo’ylab chiqarilsa, bunday yuk oqimi yig’ma yuk oqimi deyiladi

Agar karyerdagi aloxida yuk oqimlari har xil yo’nalishlar bo’ylab yer yuzasiga chiqarilsa , bunday yuk oqimi tarqoqlashgan yuk oqimi deyiladi.


XULOSA.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, karyer bir nechta pogʻona tizimlaridan iborat boʻlib, odatda, yuqoridagi pogʻonalar puch togʻ jinslarida joylashadi, pastki pogʻonalarda foydali qazilma qazib olinadi. Foydali qazilmani qazib olish uchun puch (qoplama) togʻ jinslarini surib ochiladi.
Ochiq usulda foydali qazilmalarni qazib olish qad.dan maʼlum. Dastlabki katta Karyerlar Qad. Misrda ehromlar bunyod etilishi bilan bogʻliq boʻlgan, keyinchalik Karyerlarda bunyodkorlik va haykaltaroshlik ishlari uchun marmar toshlari katta hajmda qazib olingan. 20-asr boshigacha ochiq kon ishlari keng rivojlangan. Asrning oxiriga kelib dunyoda qurilish materiallari sifatida ishlatiladigan togʻ jinslarining qariyb 95%, foydali qazilmalarining 70%, qoʻngʻir koʻmirning 90%, toshkoʻmirning 20% karyerlardan qazib olingan. Katta karyerlarda yiliga oʻnlab million tonna foydali qazilma va puch togʻ jinslari qaziladi.
Hozirgi vaqtda, konchilik amaliyotida oltingugurtni eritish, ko’mirni yer ostida yonuvchi gazga aylantirish va rangli metallarni yer ostida bakteriya -kimyoviy ta'sir etib, tanlab eritishga asoslangan geotexnologik qazish usullari qo’llanilmoqda. Biroq, ularni hajmi juda kichik bo’lsada, iqtisodiy va ekollogik nuqtai nazaridan istiqbolli usullar hisoblanadi.
Foydali qazilmalarni skvajina usulida qazib chiqarish, asosan, neft va gaz konlarida, shuningdek, yer osti suvlarini qazishda keng qo’llanadi.
Karyer yuklarini tashish karyerlarda eng ko’p energiya sarf bo’ladigan jarayon hisoblanadi. Ochiq kon ishlaridagi umumiy xarajatlar ichidan transport xarajatlari 60-70% ni tashkil qiladi. Ochiq kon ishlarida kon ishlari olib borishda tog’ jinslari, foydali qazilmalar, foydali komponentlar miqdori kam bo’lgan foydali qazilmalar va materiallar tashilishi kerak.
Tashiladigan yuk turiga va yo’nalishiga qarab ochuvchi va foydali qazilma yuk oqimlari tarkib topadi. Yuk oqimlari zaboylardan boshlanib, noruda tog’ jinslar ag’darmalarida yoki foydali komponentlar miqdori kam rudalar ag’darmalarida yoki foydali qazilma zaxiralarida tugaydi.


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   https://aim.uz/
   
2. 
   https://google.ru/
   
3. 
   “Konchilik sohasiga kirish” fanidan o’quv-uslubiy qo’llanma M. Normatova Navoiy-2017