Касб ҳунар ўқув юртларидаги махсус фан ўқитувчиларининг педагогик фаолияти

1. 
   Касб ҳунар ўқув юртларидаги махсус фан ўқитувчиларининг педагогик фаолияти.
   

Ta'lim jarayonining ilmiy, nazariy, uslubiy va amaliy asoslarini ya'ni ta'lim, bilim berish, o'qitish nazariyasi bilan pedagogikaning mustaqil bo'limi didaktika shug'ullanadi.

Kadrlar tayyorlash milliy dasturi bo'yicha tashkil etilayotgan kasb-hunar kollejlari jixozlanganlik darajasi, pedagogik tarkibning tanlanganligi o'quv jarayonlarni tashkil etish jihatidan yangi turdagi ta'lim muassasalari xisoblanadi. Ular bir yoki bir necha zamonaviy kasb-hunar egallash hamda tegishli o'quv fanlaridan chuqur nazariy bilim olish imkonini beradi. Ta'limning asosiy mamunini uning vazifalarida oydinlashtiradi. Asosiy vazifalariga aqliy tarbiya bilan bog'liq bo'lgan vazifalar kiradi. Bu vazifalar ichida ilmiy va texnikaviy bilimlar holida ular bilan bog'liq bo'lgan malaka va ko'nikmalar bilan qurollantirish jamiyatda insonning tutgan o'rni, ta'lim-tarbiyani, odob-axloqi xaqidagi xikmatli fikrlar borki, bular buguni xalq ta'limi taraqqiyoti uchun yoshlarimizda insonparvarlik, mehnatsevarlik, mardlik singari tuyg'ularni tarbiyalaydi.

2. 
   Педагогик фаолиятнинг таркибий кисмлари.
   

Pedagogik faoliyat inson faoliyatining mustaqil turi bo'lib, unda ijtimoiy tajriba, moddiy va ma'naviy madaniyat avloddan-avlodga uzatiladi.

Ushbu ta'rifga asoslanib, tadbirlarni ajratib turing. Shunday qilib, moddiy mahsulotni yaratishga, olishga qaratilgan harakatlar odatda amaliy deb nomlanadi; ong sohasini o'zgartirishga qaratilgan faoliyat odatda ma'naviy deb nomlanadi. Bular nisbatan mustaqil, ammo faoliyatning o'zaro bog'liq shakllari.

Endi "pedagogik faoliyat" tushunchasini juda izohlashga o'taylik. Faoliyatning har qanday turining mazmunini tahlil qilish uning psixologik asosining mavjudligini ko'rsatadi, chunki faoliyatning asosiy xususiyatlari ob'ektivlik deb hisoblanadi, ya'ni u bevosita shug'ullanadigan narsa (har qanday moddiy yoki ideal ob'ekt) va sub'ektivlik, chunki u muayyan shaxs tomonidan amalga oshiriladi. (A.N. Leontiev, S.L. Rubinshteyn va boshqalar)

Faoliyat kontseptsiyasi zamonaviy psixologiya va pedagogikada kalitlardan biridir. Psixologiya faoliyatning subyektiv tomonini o'rganadi.

Shubhasiz, pedagogik faoliyat bu faoliyat turlaridan biridir.

Pedagogik faoliyat kasbiy va kasbiy bo'lmaganlarga bo'linadi (N.V. Kuzmina, E.M. Ivanova va boshqalar). Kasbiy bo'lmagan pedagogik faoliyatning namunasi bolalarni oilada tarbiyalash faoliyati yoki korxona rahbarlari tomonidan olib boriladigan faoliyatdir. Kasbiy bo'lmagan pedagogik faoliyat hunarmandchilik mashg'uloti hisoblanadi. Shunday qilib, kasbiy bo'lmagan pedagogik faoliyat - bu ko'pchilik kundalik hayotida shug'ullanadigan, maxsus pedagogik ma'lumot va pedagogik malakaga ega emas. Kasbiy pedagogik faoliyat davlat yoki xususiy ta'lim muassasalarida amalga oshiriladi va uni amalga oshiradigan shaxslarning ma'lum bir maxsus ma'lumot darajasidagi kasbiy mahoratini talab qiladi.

3. 
   Махсус фан ўқитувчисининг коммуникатив кобилияти.
   

o`quvchilarni hozirgi zamon talabiga binoan tarbiyalash, o`z millatining urf – odatlari, axloqlari ruhida shakllantirish kabi qator vazifalar turadi. Bu vazifa va talablar qanday murakkab ish bo`lishiga qaramay, o`qituvchi bularni uddasidan chiqmog`i lozim. Ta`lim – tarbiya ishining muvaffaqiyati ko`p jihatdan o`qituvchining pedagogik qobiliyatiga va qiziqishiga bog`liqdir. Pedagoglik qobiliyat o`qituvchi shaxsiga xos bo`lib, bir qancha sifatlarni – uning aql – zakovati, irodasi, hissiyotlari, harakteriga xos va boshqa xususiyatlardan tarkib topadi. Bu xususiyatlar tufayli qobiliyatli o`qituvchi muvaffaqiyatli ishlaydi va oz mehnat sarflab, katta natijaga erishadi. Ta`lim – tarbiya ishiga bo`lgan qobiliyat tug`ma qobiliyat emas, odam tabiatdan shu qobiliyat kurtaklarini oladi. Qobiliyat shaxsning faoliyatga ijobiy munosabatida rivojlanadi. Pedagoglik faoliyatini endigina boshlagan yosh o`qituvchi ham yaxshi natijalarga erisha olmasligi mumkin. Buning sababi unda pedagoglik qobiliyatining yo`qligi emas, balki pedagoglik ko`nikmasi va malakasining yetarli bo`lmasligidir. Agar o`qituvchi havas bilan aql yuritib astoydil ishlasa bunday ko`nikma va malaka albatta paydo bo`ladi. O`qituvchi o`quvchining ichki dunyosini tushunishi, yaxshi psixolog bo`lishi, o`quvchini qiziqtira olishi, o`quv materiallarini tushuntira bilishi, o`quvchining bilimlarini to`g`ri baholay olishi, bolalarga tarbiyaviy ta`sir ko`rsatishi, o`quvchilar jamoasining mehnatini tashkil etib, ularga rahbarlik qila bilishi, pedagoglarga xos odobga ega bo`lishi, har bir o`quvchi bilan alohida – alohida muomalada bo`la olishi kerak. SHundagina u qobiliyatli o`qituvchi hisoblanadi.

Al Farobiy (873 – 950) o`qituvchi haqida gapirib, “O`qituvchi aql – farosatga, chiroyli nutqqa ega bo`lishi va o`quvchilarga aytmoqchi bo`lgan fikrlarini to`la va aniq ifodalay olishni bilmog`i zarur. O`qituvchi faqat o`z fani bilangina shug`ullanib qolmay, balki o`z bilimlarini o`z o`quvchilariga ham berishi, bunday mashoqqatli mehnatdan charchashni bilmasligi lozim” degan edi.

4. 
   Ўқитувчи педагогик фаолиятнинг субъекти сифатида.
   

Pedagogik qobiliyat tarixidan ma‟lumki, pedagogik qobiliyat adabiyotda birinchi bo„lib, 19-asr o„rtalarida paydo bo„lgan. pedagogika nazariyasida o„qituvchilar tayyorlash va pedagogik perseptiv qobiliyatga A.Disterverg diqqat-e‟tibor berdi. SHunday qilib, A.Disterverg pedagogik qobiliyatning kuchiga, pedagogik taktga va qat‟iy erkinlikka ahamiyat berdi. U o„qituvchining bilim orttirishlik qobiliyatini ilgari surdi. So„ngra 19- asrning ikkinchi yarmida P.G.Redkin “Axloqiy qobiliyat” tushunchasini ilgari surdi. A.Disterverg, P.G.Redkin fikrlarini K.D.Ushinskiy davom ettirdi. K.D.Ushinskiy “Odamni tarbiyalashning eng asosiy yo„li ishontirish, odam e‟tiqodiga esa faqat ishiontirish bilan ta‟sir qilish mumkin” – deydi. A.S.Makarenko fikricha, tasodifiy ravishda o„qituvchi bo„lib qolgan, lekin u bu ishga qiziqib ketib badiiy adabiyotni ko„p o„qigan M.Gorkiyni o„zining ustozi deb uni asarlarini o„rganishga kirishgan. A.S.Makarenko o„z tajribasiga asoslanib, agar har bir kishi qunt bilan mehnat qilsa, u o„ziga nisbatan talabchan bo„lsa, u yaxshi pedagog bo„lishi mumkin – deydi. Qobiliyat hamma insonlarda mavjud bo„lib, bir tekisda bo„lmay biri yuqori, biri o„rta va biri quyi darajada bo„ladi. Faqat aqli zaif insonda qobiliyatni uchrata olmaymiz. Maktab o„qituvchisining faoliyati inson shakllanishiga qaratilgan. Muvafaqqiyatli ishlash uchun har bir o„qituvchi pedagogik mahoratga ega bo„lishi zarur. Pedagogik mahorat egasi oz mehnat qilib katta natijaga erishadi. Qobiliyat faoliyat jarayonida paydo bo„ladi, qobiliyatni rivojlantirish uchun esa layoqat, zehn, iste‟dod inson asab tizimida anatomik – fiziologik xususiyat bo„lishi zarur.

5. 
   Касбий педагогик билимлар.
   

pedagogik qobiliyati tizimida kasbiy bilimlar asosida shakllanadigan 

qoida  va  tamoyillaming  anglanishi  muhim  ahamiyati  ega.  Ana  shu 

asosdan  kelib  chiqqan  holda,  o‘qituvchining  kasbiy  bilimlari 

darajasini  quyidagi  tarzda  turkumlash  mumkin:  1)  metodologik  -  

umumfalsafiy  doirada  rivojlanish  qonuniyatlariga  doir  bilimlar, 

tarbiya  maqsadining  shartlanganligi va boshqalar; 2) nazariy -

pedagogika  va  psixologiyaning  qonunlari,  tamoyillari  va  qoidalari 

hamda  faoliyatning  asosiy  shakllari;  3)  metodik  -  o ‘quv-tarbiyaviy 

jarayonni  tashkil  etish  darajasi;  4)  texnologik  -   aniq  sharoitlarda 

ta’lim-tarbiyaga doir  amaliy vazifalami  hal  etish darajasi;  5)  kasbiy 

fikrlash  -   pedagogik  maqsadlarga  erishishda  egallanadigan 

bilimlarni  tanlash,  tahlil  etish  va  umumlashtirish  va  ulami 

texnologik  shaklda taqdim  etish  qobiliyati;  tanqidiy  fikrlash  -   biror

6. 
   Педагогик технологияларнинг илмий асослари.
   

pedagogik texnologiya, uning aspektlari, tuzilishi, talablari, texnologikligi mezonlari, ilmiy asoslari.
Ta'lim texnologiyalarining fan-texnika amaliyotidagi o’rni. Pedagogikaga oid adabiyotlar tahlili shuni ko’rsatadiki, hozirgi davrda ta'lim texnologiyasi tushunchasi ta'lim amaliyoti va nazariyasi ilmdan mustahkam o’rin egalladi, lekin uni pedagogikaning mukammal lug’atlari (tezaurus)dagi o’rni hali noma'lumligicha bo’lmay qolmoqda.
XX asrning 20-yillarida "ta'lim texnologiyasi" termini birinchi bor pedagogika bo’yicha adabiyotlarda tilga olingan. Shu vaqtning o’zida yana bir boshqa - "pedagogik texnika" termini ham tarqaldi. U pedagogik ensiklopediyada 30-yillarda o’quv mashg’ulotlarini aniq va samarali tashkil etishga qaratilgan uslublar va vositalar sifatida ifodalangan. Pedagogik texnologiyalarga o’quv va laboratoriya uskunalari bilan ishlash, ko’rgazmali qo’llanmalardan foydalanishlar mahoratlari ham kiritilgan.
O’tgan asrning 40-50-yillarida, o’qitish - o’quv jarayonlarisha texnik vositalarni tatbiq etish
boshlanganida, "ta'lim texnologiyasi" termini ommalashdi, va u keyingi yillar davomida "pedagogik texnologiyaga" aylantirildi.
Ta'lim texnologiyasi nazariyasini rivojlanish bosqichlari