Kasbiy psixologiya fanining predmeti

Tipologik yo`nalish vakillari kasbiy faoliyatni tipologiyalashtirishga e‘tibor qaratadilar (E.SHpranger, D.Xolland). Xolland o`z tipologiyasida shaxsning kompleks mo`ljal olishga yo`naltirilgan bir qator tiplarini ajratishga erishdi: 1. Realistik orientatsiya; 2.Intellektual orientatsiya; 3) Ijtimoiy orientatsiya; 4) Konvensional orientatsiya; 5) Tadbirkorlik orientatsiyasi .
Professiografiya. Insonga quyiladigan talablar nuqtai-nazaridan kasblar va uning o`z ichiga olgan ixtisosliklarini umumlashtirib tavsiflanishi professiografiya deyiladi.
Professiografiya natijasi professiogramma bo`lib, bir kasb doirasidagi ixtisoslarning insonga, odamlar guruhiga quyishi mumkin bo`lgan talablar asosida tuzilgan umumlashtirilgan tavsifnomalardir.
Professiogrammaning bir qismini psixologik professiogramma, qolgan bir qismini – inson psixikasiga quyiladigan talablar, ya‘ni kasb qobiliyatlari ro`yxat tashkil qiladi. Professiografiya kasblar klassifikatsiyasini ham o`z ichiga oladi, bu turli mezonlari bilan ifodalanadi: texnologik, gigienik, psixologik va boshqalar. Har qanday kasbni o‘rganish va tavsiflash har doim ma‘lum maqsadni ko`zlaydi va shu maqsadga bo‘ysunanadi.
Professiogrammalar quyidagi vazifalarni bajarishga qaratilgan xillarda bo`lishi mumkin: kadrlar tayyorgarligini asoslashga, gigienik sharoitlarni hisobga olish va uni sog‘lomlashtirishga; kasb tanlashni asoslashga; kasbiy maslahat va kasbiy tanlovni asoslashga; mehnatga baho berish normativlarini, mehnat xavfsizligi saviyasini kutarish va boshqalar.
Kasb tanlashga yo`llash va kasb maslahatlarini uyushtirish. Kasb tanlashga yo`llash eng avvalo odam imkoniyatlari va u yashayotgan muhitning bir qancha sharoitlarini o‘rganishdan boshlanadi. Bularni umumlashtirib mehnat ekspertizasi deb aytiladi.
Mehnat ekspertizasi – bu odamning konkret kasb bo‘yicha mehnatga yaroqliligini ma‘lum mutaxassislar tomonidan aniqlanishidir. Odamning u yoki bu mehnat turiga yaroqliligi quyidagilarga bog`liq bo`lishi mumkin: yoshiga; tegishli bilim, ko‘nikma va malakaga ega bo`lishga; mazkur kasb buyicha ishlashga qiziqish va iste‘dodi mavjud bo`lishiga. Bundan tashqari yashayotgan sotsial muhit va jinsiga ham bog`liq bo`lishi mumkin.
Mehnat ekspertizasi tashkiliy shakllaridan qat‘iy nazar quyidagi umumiy masalalarni hal qilish bilan shug‘ullanadi:
Odam ma‘lum ishni boshlab keta oladimi? Tegishli lavozimda ishni davom ettira oladimi?
Odamdan qaysi soha yoki vazifada foydalanish ma‘qul?
Baxtsiz hodisa yuz berganda, bunga odam qay darajada aloqador, ishga qabul qilingan, tayinlanganlar –chi?
Psixodiagnostika ma‘lumotlari asosida prognostik psixologik mehnat ekspertizasi kishining kelgusi mehnat faoliyatini belgilashga yordamlashadi. u talablarni har bir pedagog va ota–onalarning bilishi va amal qilishi. Ayniqsa bolaning 9–sinfni tugatish va xayot yo‘lini belgilab olishi davrida juda muhimdir.