Kassa va kassa muomalalari

II. Korxona kassasini kayta ruyxat kilish tartibi.
Kassa muomalalarini audit kilishni, kassadagi naқd ‘ul va kahtiy ҳisobdagi blankalarni, kimmatbaxo kogozlarni kukkisdan kayta ruyxat kilishdan boshlanishi lozim. Kayta ruyxat kilish korxona bosh ҳisobchisi va kassiri ishtirokida ўtkazilishi kerak. Kayta ruyxat kilish oldidan auditor uzi ishtirokida kassirdan kayta ruyxat kilinayotgan sanaga kassa ҳisobotini tuzishni va kassa kitobida ‘ul mablaғlari koldigini chikarishni talab kilishi xamda kassirdan ‘ul mablaғlari kirimi va chikimi buyicha xamma ҳujjatlar kassa ҳisobotiga kushilganligi tўғrisida tilxat olishi shart.
Kassadagi veksellar, aktsiyalar, xar xil markalar, sanatoriy va dam olish uylarining ‘uli tulangan yullanmalari naқd ‘ul sifatida emas, balki ‘ul ҳujjatlari sifatida ҳisobga olinadi.
Auditor kassa ҳisobotlarining va kassa koldigining tўғriligini tekshirishi shart. ‘ulning koldigi oyning birinchi sanasidan shu kungacha kirim va chikim orderlarini kayd etish daftari bilan kassa ҳisobotiga ilova kilingan kassa orderlari solishtiriladi. Agar kandaydir farkaniklanganda, albatta sababini aniklashi zarur. Kassa ҳisobotini tekshirib chikkandan sung, auditorga ҳisobot va unga ilova kilingan kirim va chikim orderlariga kelgusida kassa ҳisobotida xech kanday tuzatish kiritishga imkon bermasligi uchun kayd belgisi kuyish tavsiya etiladi. Tekshirilgan va kayd belgisi kuyilgan kassa ҳisoboti 50-"Kassa" schetida koldik chikarish uchun buxgalteriyaga beriladi. SHundan sung, ‘ul va boshқa moddiy kiymatliklarni kayta ruyxat kilish boshlanadi. Agar korxonada bir necha kassa bulsa, ular muxrlanib, bosh kassadan kayta ruyxat kilish ўtkaziladi. ‘ullarni auditor ishtirokida kassir sanaydi.
Kassa yo’ilmagan kassa ҳujjatlari (tulov kaydnomalari, ‘ochta ‘ul ўtkazmalari, ota-onalardan bolalari maktabgacha tarbiya muaasasalarida tarbiyalanayotgani uchun yigimlar kaydnomasi) bulsa, kirim va berilgan ‘ulni sanab chikishi zarur. Oxirgi koldikni aniklashda kirim summasini koldikka kushib, chikim summasini ayirib kurishi kerak. Kassada kirim orderi bilan rasmiylashtirlmagan naқd ‘ul ortikcha ‘ul sifatida belgilangan tartibda kirim kilinadi va kirim orderi nusxasi dalolatnomaga ilova kilinadi. Belgilangan tartibda rasmiylashtirilmagan ҳujjatlardagi summa kamomad sifatida ҳisobga olinadi.
Kassadagi naқd ‘ul va boshқa kiymatli kogozlar kassani kayta ruyxat kilish dalolatnomalari tuziladi. Dalolatnoma oxirida kassir undagi ‘ul mablaғlari summasi, ҳujjatlar va boshқa kiymatliklar uning javobgarligiga utganligi tўғrisida yozuv yozib berishi kerak. Agar kassada ortikcha yoki kamomad aniklanganda, kassadan ‘ul olinganligi xakida vaktincha tilxatlar chikkanda auditor kassirdan tushuntirish xati olishi shart.
Kamomad summasi kassir ҳisobotiga yozilib, tekshirish vaktida undirilishi lozim. Bunda kuyidagicha buxgalteriya yozuvlari yozib kuyiladi:
Dt-84 Kt-50 bir vaktning uzida,
Dt-73 Kt-84
Kamomad javobgar shaxsdan undirilganda kassaga kirim orderi bilan rasmiylashtirilib, kuyidagicha:
Dt-50 Kt-73
Kassada ortikcha chikkan ‘ul shu zaxoti kirimga olinishi shart. Natijada undirilgan kamomad va ortikcha summa kirimga olinganda kassa kirim orderining nusxasi dalolatnomaga ilova kilinadi. Kassani kayta ruyxat kilishning oralik dalolatnomasi 3 nusxada tuziladi. 1-nusxasi auditorda, 2-nusxasi buxgalteriyada va 3-nusxasi kassirda koladi. Kirim va chikim orderlarida sana va rakamlar kursatilishi shart.
Auditor bundan tashkari korxona kassasidagi ‘ul va boshқa kiymatli kogozlarning saklanishinini tahminlanganligi choralari, kassaning kay darajada mustaxkamligiga, uning temir eshik va derazalariga metal ‘anjaralar urnatilganligini, kassadan ish xaki berilayotgan vakda kushimcha xavfsizlik choralari kurilganligi, bankka ‘ul to’shirishda va u yerdan ‘ul keltirishda extiyot choralari kurilishiga ehtibor berilishini tekshiradi.
Tekshirish davomida ‘ul mablaғlari saklanishi tahminlash o’artlariga kanchalik rioya kilinayotganligi, kassirning shaxsiy ҳujjatlari yigma jildida K-9 son shakl buyicha moddiy javobgarlik tўғrisidagi majburiyati bor-yukligi, kassa joylashgan xona boshқa xonalardan ajratilgan-ajratilmaganligini, yovuz niyatlilarning deraza, devor, ‘ol va shift orkali kirishlari imkoni bor-yukligi, kassa xonasiga begona shaxslar kuyilish-kuyilmasligi, barcha ‘ullar va ‘ul ҳujjatlari yonmaydigan shkaflar ish kuni oxirida muxrlanishi, kassa binosi tilxat bilan kuriklashga to’shirilishi, bankdan keltirishda va bankka to’shirishda ‘ul mablaғlari saklanishi kanday tahminlanishi, kassa daftarlarini yuritish kodalariga amal kilinishi, kassir ҳisobotlari uz vaktida yozilishi va buxgalteriyaga to’shirilishi, yonmaydigan shkaflar va kassa eshigi kulflarining kalitlari nusxalari kaerda saklanishi, kassani tusatdan taftish kilish xar oyda ўtkazilganligi tўғrisidagi dalolatnomalarning mavjudligi va boshқalarni aniklaydi.
Kassa o’eratsiyalarini tekshirish va ‘ul mablaғlarini tulik va uz vaktida kirim kilinishi tushumning bank muassasalariga tulik va uz vaktida to’shirilishi kassa ҳujjatlarini rasmiylashtirishning analitik va sintetik ҳisobi, bankdan olingan naқd ‘ullardan maksadli foydalanish, ish xaki, mukofot, nafakalar tulash uchun bankdan olingan, ammo foydalanmagan ‘ul mablaғlarining bankka uz vaktida va tulik kaytarilishi, shuningdek, boshқa tushumlar buyicha summalarning bankka to’shirilganligi tўғrisidagi ҳujjatlarda aks ettirilganligini tekshirish zarur.
SHuningdek, korxona raxbari va kassir urtasida moddiy javobgarlik tўғrisida shartnoma tuzilganligi va bunga ishonch xosil kilish uchun bu ҳujjatlar bilan tulik tanishib chikiladi.