Kassa va kassa muomalalari

IV. ‘ul mablaғlari sarflari va ularning maksadli ishlatilishi auditi.
Kassa o’eratsiyalarini taftish kilish natijasida buxgalteriya tomonidan mexnatga xak tulash ҳisob kitobi buyicha kassirlar tomonidan korxona xodimlariga tahtil va ish xaki uchun berilgan ‘ullarning kaydnomalariga 2 va 3 marta kiritilishi yuli bilan katta mikdorda gayrikonuniy ravishda ‘ul uzlashtirish xollari uchrab turadi.
Bahzan "xatolik" bilan tahtilda, ukishda, kasal bўlgan, ishdan bushatilgan shaxslarga ish xaki ҳisoblab yozishlar xam uchrab turadi. Bunday dalillar mantikiy taxlil kilish, kiyoslash va surab chikish usuli bilan aniklanadi, ҳisoblab yozilgan ish xaki mikdori ishlangan kunlarni ҳisobga olish ҳujjatlari, xodimlar bulimining ҳujjatlari bilan rasmiylashtiriladi. Barcha xollarda kassa ҳujjatlarini tekshirish fakat ularning rasmiylashtirish talablariga muvofikligini (imzolarning mavjudligi, tuzatish va kuchirib yozishlarning yukligi), ҳujjatlardan takroran foydalanishga yul kuymaslik uchun ularga o’eratsiyalar bajarilgan sana kursatilgan xolda "olindi" yoki "tulandi" degan maxsus shtam’lar kuyilib tuldirilganligini tekshirish bilan cheklanib kolinmaydi. Kassa ҳujjatlari korxonaning boshқa ish saxolari bilan boglab tekshiriladi. Mukofotlar, nafakalar tulash xam kassa buyicha utadi, shu sababli auditor shubxali xollarga ehtibor karatadi, sungra tulovlarning asoslanganligini tekshiradi.
‘ul mablaғlarini de’onentga kuyish bilan boglik suiistehmollar ayniksa ku’ uchraydi. Bu urinda de’onentga ўtkazilgan ‘ullarning tўғriligi va asoslanganligini tekshirish, 76-" Xar xil debitor va kreditorlar bilan ҳisob kitoblar" scheti buyicha yakuniy mahlumotlarning de’onentga kuyilgan summalarini ҳisobga olish daftari buyicha analitik mahlumotlarga muvofikligini tekshirish lozim buladi.
Uzok vakt talab kilib olinmagan va muddati tugashi arafasida de’onentga ўtkazib berilgan summalar, ayniksa ‘uxta tekshirilishi kerak.
Auditor ‘ul summalari de’onentga ўtkazilishi konuniy ekanligiga ishonch xosil kilishi va de’onentga ўtkazib berilgan summalar ҳisobga olingan summalarga muvofik kelishini aniklash zarur.
De’onentga ўtkazilgan summalarning berilishi konuniyligini tekshirishda chikim kassa orderlaridagi summani olish uchun kuyilgan imzolarning tulov kaydnomalaridagi, ishga kabul kilish xakidagi ҳujjatlardagi, tekshirilayotgan shaxslarning imzosi bўlgan boshқa ҳujjatlardagi imzolar bilan takkoslashi auditor uchun majburiy ҳisoblanadi.
Imzolar kalbakilashtirilganligi aniklangan taқdirda auditor imzo kalbakilashtirilgan de’onentchi bilan uchrashi va undan de’onentga ўtkazilgan ‘ulni uzlashtirib olish maksadida imzo kalbakilashtirilganligini tasdiklatib olish chora-tadbirlarini kuradi.
Zarurat bўlganda auditor de’onentga ўtkazilgan ‘ulning ishonchnoma orkali olinishida xam ana shunday yul tutadi.
Taftish ‘aytida de’onentga ўtkazilgan ‘ullarning xosil bulish sabablari aniklanadi. Ҳisobot asosida berilgan ‘ullar sarflanishini oklovchi ҳujjatlar va sotib olingan boyliklarni kirim kilish ҳujjatlari bilan takkoslash orkali tekshiriladi.
Naқd ‘ul sarfidagi farklar ancha katta bўlgan taқdirda bunday sarfning asoslanganligi, uning maksadga muvofikligi tekshiriladi. ‘ul ўtkazish yuli bilan ularning nomiga xak tulangan shaxslar va tashkilotlarni mukobil tekshirish usulidan keng foydalanish zarur. Ushbu usul ‘ullar xakikatda xam kredit karzdorligini tulashga ўtkazilganligini yoki jamgarma kassasidagi shaxsiy schetga yoxud uzining yoki ishtirokchining nomi bitilgan manzilga ўtkazish yuli bilan uzlashtirilganligini aniklash imkonin beradi.
Xozirgi vakda ish xakini jamgarma kassasiga ўtkazishning konuniyligi xam mukobil tekshirish usuli bilan aniklanadi.

Xulosa

Kassa o’eratsiyalari audit - korxonaning bўsh ‘ul mablaғlari va muomaladagi ‘ul mablaғlari xarakati, ulardan foydalanishning konuniyligini tekshirishdir. Natijada naқd ‘ul o’eratsiyalarini amalga oshirishda belgilangan mehyoriy ҳujjatlarga muvofikligini tahminlashdan iborat bulib, buxgalteriya ҳujjatlarida tўғri aks ettirilish tartibiga rioya etilishini aniklashdir.