Katabolizmning umumiy yo‘llari

Katabolizmning umumiy yo‘llari

Maruzachi: Maxkamov S.A.

Anabolik va katabolik yoʻllar Glyukozani hosil qilish ham, uni parchalash ham metabolik yoʻlga misol boʻladi. Metabolik yoʻl biri boshqasini toʻldiradigan bogʻlangan kimyoviy reaksiyalar qatori hisoblanadi. Yoʻl bir yoki bir necha boshlangʻich molekulalarni oʻz ichiga oladi va bir qator oraliqlar orqali ularni mahsulotga aylantiradi. Metabolik yoʻllar oʻzlarining taʼsiriga koʻra ikkita guruhga boʻlinadi. Kichik molekulalardan qand moddalarini hosil qiladigan fotosintez jarayoni anabolik, yaʼni hosil qiluvchi yoʻl deyiladi. Hujayraviy nafas olish esa qand moddalarini kichik molekulalarga parchalaydi va u katabolik, yaʼni parchalovchi yoʻl deyiladi, odatda bu jarayonda energiya ajralib chiqadi. Glyukoza va yogʻlar kabi murakkab molekulalarning bogʻlarida saqlanadigan energiya katabolik yoʻl orqali ajraladi. Keyinchalik hujayra faoliyatini quvvat bilan taʼminlash uchun foydalaniladi (masalan, ATF sintezi orqali).

Katabolizmnintg birinchi bosqichida uglevodlardan – geksozalar, glyukoza, fruktoza, galaktoza: oqsillardan – aminokislotalar; yog‘lardan glitserin va yog‘kislotalari hosil bo‘ladi. Bu jarayonlarda ajraladigan energiya miqdori deyarli ko‘p emas va ozuqa moddalar umumiy energiyasining taxminan 0,6-1% ini tashkil qiladi.
Ikkinchi bosqichda monosaxaridlar va glitserin piruvatga aylanadi, yog‘ kislotalari esa – atsetil-KoA ga, aminokislotalar – piruvatga, a-ketoglutaratga, atsetoatsetat, suksinat va atsetil-KoA ga aylanadi. Bu bosqichda ozuqa moddalardagi taxminan 30% energiya ajralib chiqadi.
Uchinchi bosqichda hosil bo‘lgan 4 ta oxirgi mahsulot: atsetil-KoA, a-ketoglutarat, suksinat limon kislotasi siklida CO2 va H2O gacha parchalanadi. Natijada ozuqa moddalardan qolgan 60-70% energiya ajralib chiqadi.
1 molekula glyukozani parchalanishi misolida olib qaralsa, jami 38 molekula ATF sintezlanadi bundan