79. O’lchash va o’lchash usullari.
O’lchash – fizik kattaliklarning qiymatlarini maxsus tеxnik vocitalar yordamida tajriba usuli bilan topishdir.
O‘lchash turlari:
1.Bevosita o‘lchash,
2.Bilvosita o‘lchash,
3.Birgalikda o‘lchash,
4.Birlashtirib o‘lchash.
Bevosita o‘lchash deb, o‘lchanayotgan kattalikning izlanayotgan qiymatini tajriba ma’lumotlaridan bevosita aniqlanishiga aytiladi.
Masalan: Voltmetr bilan manbaning kuchlanishini va ampermetr bilan tok kuchining
kattaligini o‘lchash.
Bilvosita o‘lchash deb shunday o‘lchashga aytiladiki, unda o‘lchash natijasi o‘lchanayotgan kattalik bilan ma’lum munosabat yordamida bog‘langan kattaliklarni bevosita o‘lchashga asoslangan bo‘ladi.
X =F(x1.x2.x3……xn)
x1.x2.x3……xn - bevosita o‘lchash bilan olingan kattaliklar qiymati.
Masalan: R – rezistorning qarshiligi ushbu
tenglamadan topiladi.
Rx=Ux/ I x
O’lchashlar asosan 2 ga bo’linadi:
Absolyut o’lchash
Nisbiy o’lchash
Bitta yoki bir nеcha asosiy kattaliklarni fizik konstantalar qiymatlaridan foydalanib yoki foydalanmasdan bеvosita o’lchash absolyut o’lchash dеb ataladi.
Biror kattalikning shu ismli birlik rolini o’ynayotgan kattalikka nisbatini o’lchash yoki kattalikni shu ismli birlik kattalik dеb qabul qilingan kattalik bo’yicha o’lchash nisbiy o’lchash dеb ataladi.
123. Qanday o’lchash vositasi etalon deb yuritiladi?
Etalon (frans. — namuna) — biror narsaning ideal namunasi, oʻlchovi yoki turi (tipi); fan va texnikaning muayyan taraqqiyot darajasida eng yuqori aniqlikka erishilgan oʻlchov birliklarini qayta tiklash, saklash va tarqatish uchun xizmat qiladigan namuna oʻlchovlar hamda oʻlchash asboblari. Har qanday buyum yoki oʻlchash natijasi etalonga solishtiriladi. Etalon birlamchi, ikkilamchi, maxsus, davlat etalonlari, etalon guvoh, solishtirma etalon, ishchi etalon, etalon nusxalarga boʻlinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
