Kattaliklarning birliklarini belgilash va yozishda standartlar asosida me’yorlangan tartib va qoidalar mavjud. Bu qoidalar va tartiblar O‘zDSt 012: 2004 O‘lchovlar birligini ta’minlash davlat tizimi

Metrologik o'lchash asboblari etalon deb ataladi.

MASALALAR:
1.Masala: Tishlar soni z=35 bo‘lgan tishli. g‘ildirakni kesishga
moslashgan bo'lsin va kallak tavsifi N = 40.
Yechish. Yuqorida keltirilgan tenglamaga binoan,

G‘ildirakdagi teshiklar qatorlardan 49 (yettiga qoldiqsiz
bo‘linadigan qilib tanlaymiz) teshikli qatorni tanlaymiz ya’ni; mb =
49; 49 = 7 x 7 va m = b = 1 x 7 = 7, bundan n = 1+7/49 kelib
chiqadi.
Demak, dastani bir marta to'liq aylantirish va 49 ta teshigi bor qatordan 7 ta teshik sanab burish kerak.


2.Masala: Voltmetrning aniqlik sinfi 1,5. Yuqori o‘lchash chegarasi +100 V, quyisi – 100 V. Asbob ko‘rsatishi X = 50 V. Shkala va Voltmetr ko‘rsatishi 7.6-rasmda ko‘rsatilgan. Absolyut, nisbiy va keltirilgan xatoliklar aniqlansin.
Yechish: Voltmetr shkalasida “0” o‘rtada joylashgan, XN – me’yorlovchi kattalik qiymati o‘lchash chegaralari modullarining yig‘indisi kabi aniqlanadi, ya’ni:
XN = 100 + 100 = 200 V.
Aniqlik sinfini ifodalovchi son masalada aylanaga olinmaganligi, keltirilgan xatolik me’yorlanganligini bildiradi, γ kel = 1,5%.
Absolyut xatolikni aniqlaymiz:

Nisbiy xatolik, absolyut xatolikning asbob ko‘rsatishiga nisbati bilan aniqlanadi:

3. Voltmetrning aniqlik sinfi 1,5. Yuqori o‘lchash chegarasi +100V, quyi chegarasi +25 V. Voltmetrning ko‘rsatishi 50 V.

Absolyut, nisbiy va keltirilgan xatoliklar aniqlansin.
Yechish: Voltmetrda keltirilgan xatolik me’yorlangan. γkel = P = 1,5 va bunda XN yuqori o‘lchash chegarasiga, ya’ni, 100 V ga teng. Keltirilgan xatolik aniqlik
4. sinfiga teng: γ = 1,5%.
Absolyut xatolikning yo‘l qo‘yiladigan chegarasi:

Voltmetrning ko‘rsatishiga mos keluvchi shkalaning nuqtasi uchun nisbiy xatolikning yo‘l qo‘yiladigan chegarasi, ifodadan aniqlanadi:

Asbobning aniqlik sinfi 0,2/0,1. Voltmetrning ko‘rsatishi x = 99,9. Absolyut va nisbiy xatoliklar aniqlansin.
Yechish: Xatoliklarni me’yorlash usuli hamda shkalaning chegaraviy qiymati 99,9 V asbobning raqamli ekanligini guvohlantiradi. Masalani yechish uchun 7.1-jadvalning uchinchi satridagi ifodalardan foydalanamiz. Jadvalga mos holda c = 0,2%, d = 0,1%. Nisbiy xatolikni aniqlaymiz.

Absolyut xatolikni aniqlash uchun dastlab koeffitsientlarni hisoblaymiz:
a = dXch = 0,1 * 99,9 = 9,99;
b = c – d = 0,2 – 0,1 = 0,1
Ushbuga ko‘ra 7.1-jadvalning uchinchi qatoriga ko‘ra absolyut xatolik:

___
Foydalanilgan adabiyotlar va internet xavolalari ruyhati


1.www.standart.uz
2.Metrologiya asoslari(Ismatullaev Patxulla Raxmatovich
Qodirova Sharapat Abduvaxobovna).