Kaykovusning "Qobusnoma" asaridagi hikoyat va tamsillar

Kaykovusning "Qobusnoma" asaridagi hikoyat va tamsillar
Qobusnoma sharq va Markaziy Osiyo xalqlari orasida keng tarqalgan axloqiy-ta’limiy asar, fors-tojik badiiy nasrining birinchi va yirik yodgorligi (11-a.). Tabariston (Mozandaron) hukmdori Shams al-Maoliy Qobusning nabirasi Unsur al-Maoliy (Kaykovus,1021—98) tomonidan fors tilida yozilgan (1082—83) va «Nasihatnomai Kaykovus» deb atalgan. «Qobusnoma» shu asarning o’zbekcha tarjimasidir. Muallif asarni o’g’li Gilonshohga bag’ishlagan.
«Qobusnoma» asosini Qur’oni karim suralari, Muhammad (sav)ning faoliyati va ko’rsatmalarini ifodalovchi hadislar, hikmatli hikoyatlar tashkil etadi. Asar44 bobdan iborat. Dastlabki 4 bobi Haqni tanimoq, Payg’ambarlarning xilqati (yaratilishi), Alloh ne’matiga shukur qilmoq haqida bo’lib, qolgan40 bobi ota-onani hurmatlash, ilmiy bilimlarni, san’atni egallash, harb, savdo, dehqonchilik ishlari va hunarni o’rganish, odob-axloq qoidalariga rioya etish, farzand tarbiyasi, saxovat va juvonmardlik kabi ko’plab masalalarni o’z ichiga oladi.
Asarda hunar va ilm jamiyat taraqqiyotining asosiy omillari deb qaraladi. Odamlar 3 guruhga bo’linib, ularning jamiyatda tutgan o’rni belgilanadi; odamlarning fazilatlari ham 3 guruhga bo’linadi: aqllilik, haqgo’ylik, juvonmardlik.
«Qobusnoma» butun dunyo sharqshunoslarining, Sharq olimlari va pedagoglarining diqqatini anchadan beri o’ziga tortib keladi. Asar turk (1432, 1705), uyg’ur (1786-87), nemis (1811), o’zbek (1860, Ogahiy tomonidan), tatar (1881), frantsuz, rus (1886) va boshqa ko’plab jahon tillariga tarjima qilingan.
Ogahiy tarjimasining 2 qo’lyozma nusxasi O’zbekiston FA Sharqshunoslik in-tida, yana bir qo’lyozma nusxasi Sankt- Peterburgda Saltikov-Shchedrin nomidagi Xalq kutubxonasida saqlanadi.
«Qobusnoma»ning Subutoy Dolimov tomonidan hozirgi o’zbek tiliga o’girilgan nusxasi Toshkentda juda ko’p marta nashr qilingan.
Türki dillerde atlarda eýelik ediji şahsy we eýelik edilýän zady bildirýän ýörite goşulmalaryň - degişlilik kategoriýasynyň bardygy ilkinji gezek Türkmen dilinde degişliligiň aňladylyş ýollary-da, serişdeleri-de, esasan, beýleki türki dillerdäki bilen meňzeş. Bu fakt dilimiziň örän gadymylygyndan habar berýär. Çekimlilere we çekimsizlere gutaran degişlilik goşulmaly atlaryň düşümlerde üýtgeýşindäki aýratynlyklar bu kategoriýanyň düşümlerdenem öň kemala gelendigini çaklamaga esas berýär. :
XI asrning 82-83 yillarida G'arbiy Eron podshohining nabirasi Kaykovus ibn Iskandar o'z o'g'li Gilonshohga bag'ishlab "Nasihatnoma"sini yaratadi va o'sha davr an'anasiga ko'ra, uni bobosi podshoh Shamsul maoliu Qobus sharafiga "Qobusnoma" deb ataydi.
"Qobusnoma" rus va G'arb sharqshunoslarining, Sharq olimlari va pedagoglarining diqqatini anchadan beri o'ziga tortib keladi. Asar turk (1432, 1705), uyg'ur (1786-87), nemis (1811), uzbek (1860, Ogahiy tomo-nidan), tatar (1881), fransuz va rus (1886) tillariga tarjima qilingan. Ogahiy tarjimasining 2 qo'lyozma nusxasi O'zbekiston FA Sharqshunoslik instutida, yana bir qo'lyozma nusxasi Sankt-Peterburgda Saltikov-Shchedrin nomidagi xalq kutubhonasida saklanadi. «Qobusnoma»ning Subutoy Dolimov tomonidan hozirgi o'zbek tiliga o'girilgan nusxasi Toshkentda 3 marta nashr qilingan
Sharq allomalari axloqiy-tarbiyaviy asarlarning asosini Qur'oni karim suralari, payg'ambarimiz Muhammad (s.a.v.) faoliyati va ko'rsatmalarini ifodalovchi hadislar, hikmatlar, hikoyalar tashkil qiladi. Didaktik asarlar tuzilishiga ko'ra avvalo Olloh, Payg'ambarlar, avliyolarga hamdu sanolar va keyingi boblar inson uchun daxldor muammolarga e'tibor qaratiladi. Asarda diniy, ijtimoiy, ma'naviy, ma'rifiy hamda madaniy odob-ahloq qoidalari keltiriladi. Kaykovusning "Qobusnoma"si ham shu tartibda tuzilgan
Kaykovus "Qobusnoma" asarida jismoniy tarbiyaga ham katta e’tibor zgan. Zero, Kaykovusning "Qobusnoma" asari XI asrda yuzaga kelgan yirik tarbiyaviy asardir.

E'E'TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT