Kegl cc pechat indd

Kerakli asboblar. Shayinli tarozi (toshlari bilan), o^£lchov chizg‘ichi, to^£g^£ri burchakli parallelepiped shaklidagi yog^£ochdan, plast- massadan, metalldan yasalgan narsalar.
To^£g^£ri geometrik shaklga ega bo^£lmagan predmetlar (kichik qaychi, qalamtarosh), suv, menzurka.
Ishni bajarish. 1. To^£g^£ri burchakli paral­lelepiped shaklidagi jismlardan biri olinib, uning bo^£yi (/_x), eni (/₂) va balandligi (/₃) chizg^£ich yordamida o^£lchanadi (20-rasm). Natijalarga ko^£ra V= l_{ -1₂ /₃ hajm hisoblanadi.
2. Tarozining bir pallasiga to^£g^£ri burchakli parallelepiped, ikkinchi pallasiga toshchalar qo^£yilib, muvozanatga keltiriladi. Toshchalarga qarab jism massasi m aniqlanadi.
3. p = formula yordamida jism zichligi hisoblab topiladi.
4. Yuqorida ko^£rsatilganidek, tajriba boshqa parallelepipedlar bilan o^£tkazilib, ularning ham zichliklari aniqlanadi.
5. O'lchash va hisoblash natijalari quyidagi jadvalga yoziladi.

Jism	Eni, sm	Bo'yi, sm	Balandligi, sm	Hajmi, sm^3	Massasi, g	Zichligi, g/sm^3
Yog'och parallelepiped
Plastmassa parallelepiped
Metall parallelepiped

6. To^£g^£ri geometrik shaklga ega bo^£lmagan jismlardan birining massasi т.. tarozida tortib olinadi.
jism
7. Menzurkaga jism solinganda suv sathi o^£lchov chizig^£idan o^£tib ketmaydigan darajada suv quyiladi. Dastlabki suv sathi V_l yozib olinadi.
8. Massasi aniqlangan jismni ipga bog^£lab, menzurkaga tushiriladi. Bunda suv sathi ko^£tariladi (17-rasmga qarang). Suvning jism botirilgandagi sathi V₂ o^£lchab olinadi.
9. Vj_ism= V₂ — V_l formuladan jism hajmi hisoblanadi.
I ³⁷ I
10. Р„„ dan jism zichligi hisoblab topiladi.
•i"
11. Tajriba boshqa jism bilan takrorlanadi va natijalar jadvalga yoziladi.
Jism
V_v sm³
V sm³
p, g/sm³
Uyga topshiriq
Jadvaldagi zichliklarga ko^£ra jismlarning qanday materialdan yasalganligini aniqlashga harakat qiling.
1. Parallelepipeddan tashqari yana qanday shakldagi jismlarning hajmini chizg‘ich bilan aniqlasa bo‘ladi?
2. Suyuqliklar zichligini aniqlash usuli haqida taklifmgizni ayting.
3. Qanday ко ‘rinishdagi moddaning zichligini tashqaridan la \'sir etib
о ‘zgartirish mumkin ?
@* Qattiq jismga nisbatan «ancha» og^£ir bo^£lgan suyuqlikni bilasizmi? Bunday suyuqlikni 3 litrli shisha idishga quyib berishsa, ko^£tarib keta olmaysiz. Chunki uning massasi 40 kg dan oshib ketadi. Bu suyuqlik— simobdir.
•Quyosh markazida zichlik 16000 kg/m³ ga boradi (jadvaldagi eng katta zichlikka ega bo^£lgan iridiy bilan solishtiring. p = 22 400kg/m³). Yuzasida esa 0,0001-^0,00001 kg/m³ ga teng. Bu esa atrofimizdagi havoning zichligidan 10000^-100000 marta kichik deganidir.
•Yerning o^£rtacha zichligi 5520 kg/m³ ga teng.
2-mashq
1. 3 litrli bankaga to^£ldirib quyilgan sut massasi necha kg bo^£ladi? (Javobi: 3,09 kg.)
2. Massasi 18 kg bo^£lgan muz qancha hajmni egallaydi? {Javobi: 20 litr.)
3. Necha kg o^£simlik yog^£i quyilsa, 0,5 litrli butilka to^£ladi? {Javobi: 450 g.)
4. Qandni piyolaga solib ustidan choy quyilsa tez eriydimi yoki oldin choyni quyib keyin qand solinsa tez eriydimi? Javobingizni asoslang.
5. Sutli idishlardan birini sovutkichga, ikkinchisini xonaga qo^£yishdi. Ulardan qaysi birining yuzida tezroq qaymoq hosil bo^£ladi?
6. Sinf doskasidagi yozuvni o^£chirish uchun “Lattani ho^£llab artgin” deyishadi. Nima uchun?
7. Qishda osib qo^£yilgan kir qotib qolib buklanishi qiyin bo‘ladi. Sababi nima?
8. Ovqat sho^£r bo^£lib qolsa, unga yangi archilgan kartoshkani solib bir necha daqiqa qaynatilsa, tuzi joyiga kelib qoladi. Nega shunday?
I BOBNI YAKUNLASH BO‘YICHA NAZORAT SAVOLLARI
1. «Atom ichida bo‘shliq va boiakchalar boiib, bu bo‘lakchalarning hammasi harakatda bo‘ladi». Bu jumlalar qaysi allomaga tegishli?
A) Ibn Sino. B) Abu Rayhon Beruniy.
C) Abu Bakr Ar-Roziy. D) Demokrit.
2. C0₂ - karbonat angidrid molekulasi nechta atomdan tashkil topgan?
A) 2. B) 3. C) 4. D) 5.
3. Moddaning qanday eng kichik boiagida uning xossasi saqlanib qoladi? A) 1 mm³ hajmida. B) Molekulasida.
C) Atomida. D) Istalgan kichik bo‘lagida.
4. Nima sababdan molekulyar harakat tufayli suyuqlik molekulalari o‘z- o‘zidan har tomonga tarqalib ketmaydi?
A) Atmosfera bosimi tufayli.
B) O'zaro tortishish kuchlari mavjudligi sababli.
C) Diffuziya tufayli.
D) A, В va С bandlarda keltirilgan barcha sabablar tufayli.
5. Qattiq jism molekula (atom)lari qanday harakatda bo‘ladi?
A) Tartibsiz ilgarilanma harakat qiladi. C) Tebranma harakat qiladi.
B) Aylanma harakat qiladi. D) Ular harakatda bo‘lmaydi.
6. Qanday suyuqlik qattiq holatga o‘tganda boshqacha nom oladi?
A) Sut. B) Suv. C) Yog\ D) Spirt.
7. Temperaturalari teng bo‘lgan suyuqlik va gaz molekulalari orasidagi masofa bir xilmi?
A) Bir xil emas. Suyuqliklarda masofa gazlardagiga nisbatan katta.
B) Bir xil. Chunki temperaturalari bir xil.
C) Bir xil emas. Suyuqliklarda masofa gazlardagiga nisbatan kichik.
D) Bir xil emas. Agar suyuqlik va gaz molekulalari bir moddaniki bo^masa.