Kegl cc pechat indd

Amaliy topshiriq
Uyingizdan maktabgacha bo^£lgan masofani qadamlab o^£lchang. 0^£lchov tasmasi yoki metr yordamida bir qadamingiz uzunligini o^£lchang. Bir qadam uzunligini uydan maktabgacha bo^£lgan qadamlar soniga ko‘paytirib, masofani metrlarda hisoblang.
1. Masofani mm va sm larda o‘lchash qulay bo‘lgan vaziyatlarga misollar keltiring.
2. Kundalik turmushda bosib o‘tilgan yo‘lni o‘lchov tasmasi yoki metrdan tashqari у ana qanday asboblardan foydalanib o‘lcha- ganlarini bilasiz?
3. Bir hafta necha soat bo'ladi?
®*Eng kichik atom o^£lchami (vodorod atomi) 0,00000001 sm.
^! *Eng kichik atom yadrosining o^£lchami 0,000000000001 sm.
•Yerdan eng yaqin yulduzgacha bo‘lgan masofa *10000000000000000 km.
•Quyoshdan chiqqan yorug‘lik Yerga yetib kelishi uchun ketgan vaqt «8 min.
•Yerning Quyosh atrofida bir marta to^£la aylanish vaqti — 1 yil.
• Quyoshdan eng uzoqda bo^£lgan kichik osmon jismi — Plutonning bir marta aylanish vaqti— 246 yil (Yer yili hisobida).
•Quyosh va uning sayyoralarining yoshi*4700000000 yil hisob- lanadi.
•Xalqaro birliklar sistemasi qabul qilingunga qadar turli mamlakat- larda har xil o^£lchov birliklari mavjud bo^£lgan. Masalan, Angliya va Amerika Qo^£shma Shtatlarida uzunlikning quyidagi birlik­lari ishlatilgan: lduym = 2,54sm; 1 fut=12 duym = 30,48 sm; 1 milya= 1609 m; 1 dengiz milyasi=1852 m. Rossiyada: 1 ver- shok=4,445 sm; lversta= 1066,8 m; larshin = 71 sm; 1 milya = 7vers- ta = 7467,6m; lsajen = 3 arshin = 2,13 m. Markaziy Osiyoda: 1 qa­dam *63—71 sm; lqarich*19— 21 sm; 1 chaqirim= 1066 m; 1 tu- tam*9sm; 1 barmoq*2,18—2,28 sm; a) lfarsax*1200 qadam*8500 m; b)lfarsax (farsang)«9000 qadam*6000 m.
20-MAVZU
J
TEKIS VA NOTEKIS HARAKAT
HAQIDA TUSHUNCHA. TEZLIK VA UNING BIRLIKLARI
Qadimda ota-bobolarimiz bir mamlakatdan ikkinchisiga yoki bir shahardan ikkinchisiga ot yoki tuyalarda qatnaganlar. Bunda manzilga yetish uchun haftalab, hatto oylab yo^£l yurganlar. Hozirgi kunda esa dunyoning istalgan burchagiga bir kunda yetib borish mumkin.
Negaki insonni bir manzildan ikkinchi manzilga eltuvchi vositalar tezroq harakatlanadigan bo^£lgan. Demak, jismlar bir-biriga nisbatan ayrimlari tezroq, ayrimlari sekinroq harakatlanar ekan. Uni ifodalash uchun tezlik deb ataluvchi fizik kattalik kiritiladi.
I Tezlik deb vaqt birligi ichida bosib o‘tilgan yoiga aytiladi.
Tezlikning inglizcha nomi velocite ning bosh harfi v bilan belgilanadi.
v — tezlik, 5 — bosib o‘tilgan yoi, t — yoini o‘tish uchun ketgan vaqt.
; jj Tezlikning birligi ]= 1™.
Velosipedchining tezligi u = 10^ ga teng bo^£lsin.
Bu 1 s davomida velosipedchi 10 m yo^£l bosib o^£tadi deganidir. Odatda, avtomobil tezligini larda o^£lchanadi. Avtomobil tezligi 80
soat bo^£lsa, bunday avtomobilda 1 soat mobaynida 80 km yo^£l bosib o^£tiladi.
Agar 1 km =1000 m va 1 soat =3600 s ekanligi hisobga olinsa:
^ Ihl 1DDD ж l(i тт. to-tf 3t(i(>^ 3S t
Avtomobil tezligi 72 bo^£lsa, uni 5L larda quyidagicha ifodalanadi:
Agar biror jism harakati davomida bir xil tezlik bilan harakatlansa yoki istalgan teng vaqtlar ichida teng masofalarni bosib o‘tsa, bunday harakatga tekis harakat deyiladi.
Tezlik