Кейинги йилларда бир канча моддалар олиндики, уларни Усимлик

boMadi. Chunki o‘simliklardagi fotosintezning C4 tipida yorugMikda


nafas olish jarayoni tufayli hosil boMgan C 0 2 mezofill hujayrasida tutib


qolinadi va u yerda C 02 va FEP ishtirokida oksaloatsetat hamda malat


kislotasini hosil boMadi. So‘ngra malatdan «ajralib chiqqan» C 0 2 obklad


xloroplastlariga o'tadi va Kalvin sikliga kirib fotosintez uchun sarf


bo iadi. Mana shuning uchun ham, C4- o ‘simliklari o‘zlarining nettofotosintezi bilan ya’ni toza mahsuldorligi bilan ajralib turadi.


Glikolat siklining 0‘simliklar fotosintezidagi muhim tomoni bu


ushbu jarayonda hosil boMadigan glitsin va serin aminokislotalaridir.


Chunki ushbu birikmalar tufayli hujayra energetikasida asosiy o‘rinni


tutuvchi NADF+ qaytariladi hamda serin tufayli ATF sintezlanadi deb


faraz qilinadi. Atmosferada C 02 ko‘p, ammo 0 2 kam boMsa C3


o'simliklari ham o‘zlarini xuddi C4 0‘simliklari kabi tutishadi, ya’ni


yorugMikda nafas olish jarayoni tufayli boradigan fotosintezning


samaradorligi kam boMadi.


Yuqoridagilami xotimalab shuni aytish mumkinki, o‘simliklarning


«yorugMikda nafas olish» atamasi nisbiy xarakterga ega. Chunki bu


jarayonda ham boshqa aerob jarayonlaridagi kabi 0 2 yutiladi va C 0 2


ajralib chiqadi. Ammo funksional jihatidan ushbu jarayonning nafas


olish jarayoniga to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqasi yo‘q

11. O‘simliklar fiziologiyasiga hissa qo‘shgan o‘zbek olimlarini olib borgan ilmiy tadqiqot ishlari.

0 ‘zbekistonda 0‘simliklar fiziologiyasi fanining rivojlanishini biz

1918-yil tashkil topgan Turkiston universiteti (hozirgi Mirzo Ulug‘bek

nomidagi 0 ‘zbekiston Milliy universiteti) bilan bog‘lab qarashimiz

mumkin. Chunki 1920-yilda uning tarkibida, o‘simliklar fiziologiyasi va

biokimyosi kafedrasi tashkil etilishidan boshlab jadal rivojlana boshladi.

Ammo 0‘simliklar fiziologiyasi fani o‘tgan asming ikkinchi yarmidan,

ya’ni ushbu sohada o‘zbek olimlari paydo bo‘la boshlaganidan keyin

jadal rivojlana boshladi. 1930-yilda Samarqand Davlat universiteti

tashkil etilgandan so‘ng, hozirgi Botanika va o'simliklar fiziologiyasi

kafedrasida o‘simliklar fiziologiyasi fanining rivojlanishi yanada

jadallashdi. Keyinchalik 0 ‘zR FA qoshida 0 ‘simliklar eksperimental

biologiyasi (hozirgi Genetika va o‘simliklar eksperimental biologiyasi)

ilmiy-tadqiqot instituti tashkil etilganidan so‘ng o‘simliklar

fiziologiyasi fani sohasida juda katta yutuqlarga erishildi.

0 ‘zbekiston Respublikasida fitofiziologiyaning rivojlanishiga ulkan

hissa qo'shgan olimlardan biz A.V. Blagoveshenskiy, N.D. Leonov,

V.A. Novikov, A.P. Ibragimov, M.H. Avazxo'jayev, V. Shardakov,

N.A. Todorov, A.A. Imomaliyev, A.Q.Qosimov, R.A. Azimov, N.N.

Nazirov va boshqalami ko'rsatib o'tishimiz mumkin. Ular birinchi

navbatda mamlakatimizning asosiy texnik ekini g'o'za hamda boshqa

bir qancha o'simliklaming fiziologik-hayotiy jarayonlarini keng

o‘rganib, nazariy va amaliy xulosalar qildilar. Bugungi kunga kelib

akademiklar: A.A. Abdukarimov, O.J. Jalilov; q/x.f. akademiyasining

muxbir a’zolari: X.K. Kimsanboyev, S.R. Rahmonqulov, H.S. Samiyev;

professorlar: M.N. Valixonov, J.X. Xo‘jaev, K.S. Safarov, Sh.Y.

Yunusxanov, A.Z. Zikiryayev, A.A. Umarov, R.Q. Shodmonov, R.M.

Usmonov, A.A. Axmadjonov va boshqa olimlar o‘simliklar fiziologiyasi

fani sohasida keng ko‘lamda ilmiy izlanishlar olib bormoqdalar. Hozirgi

vaqtda respublikamizning bir qator universitetlarida 0‘simliklar

fiziologiyasi yoki unga turdosh kafedralar mavjuddir.

12. Xloroplastlar

13. O’simlikarning suvga bo’lgan munosabatiga kura ekologik guruxlari
14. O’simliklarning o’sishi va rivojlanishi.
15. Hujayraning shimish kuchini.Shardakov usuli bilan aniqlash (laboratoriya ishini kerarli jixozlar, bajarilish tartibi)
O’simlik hujayrasining osmotik xususiyatlari hujayraga tashqi muhitdan suv o’tish qonunlarini belgilaydi. Hujayraga suvning kirishi natijasida uning hajmi oshib borgan sari hujayra po’stining bosimi bilan hujayra shirasining shimish kuchi baravarlashib qoladi. Hujayra suvga to’yinmagan holatdan qancha uzoq bo’lsa (masalan, bug’lanish jarayoni natijasida suvni qancha yo’qotgan bo’lsa), shuncha ko’proq kuch bilan suvni so’radi. Shunday qilib, o’simlik hujayrasiga o’z-o’zini tartibga soluvchi osmotik mexanizm deb qarash mumkin. O’simlik hujayrasining suvga ehtiyoji ortgan sari u suvni ko’proq shimadi. Turgorni tamoman yo’qotgan vaqtida esa, uning shimish kuchi maksimum darajasiga yetadi. Bu vaqtda so’rish kuchi hujayra shirasining to’la osmotik bosmiga teng bo’ladi.
Osmotik bosim bilan shimish kuchining miqdori hamma vaqt ham bir xil bo’lmasligi mumkin. Ular tashqi muhit ta’siri va o’simliklarning ichki holatiga qarab o’zgarib turadi. Hujayralarning umumiy xususiyatlarini ta’riflashda osmotik bosimning o’rta holati e’tiborga olinadi. Ammo ma’lum bir paytda, ayniqsa, tashqi sharoitning tez o’zgarishi natijasida, hujayra holatini belgilash uchun uning shimish kuchini topish qulayroq hisoblanadi.
Barg bo’lakchalarini eritmalarga tushirib, ularning kontsentratsiyalari o’zgarishi aniqlashning qulayroq yo’llaridan biri V.S.Shardakov taklif qilgan usuldir.
Ishning maqsadi. Turli xil kontsentratsiyali osh tuzi eritmasi yordamida har xil o’simliklar hujayrasining shimish kuchini aniqlash.
Kerakli asbob va reaktivlar. O’simliklar bargi, katta va kichik probirkalar bilan shtativ, bir normal NaCI eritmasi, distillangan suv, bargdan namuna oladigan parma, rezina plastinka, quruq metilen ko’ki, pinset, byuretkalar, kapilyar naylar.
Ishni bajarish tartibi. Bu ishni bajarish uchun o’simliklar to’qimasini har xil kontsentratsiyali eritmalarga solib, shu eritma kontsentratsiyasining o’zgarish darajalarini hisobga olish usuli bilan aniqlash mumkin.To’qimaning shimish kuchi asosida eritmaning kontsentratsiyasi ortadi yoki pasayadi.
Bir normal NaCI eritmasidan shtativdagi katta probirkalarning har biriga 10 ml hajmda 0,1; 0,2; 0,3; 0,4; 0,5; 0,6; 0,7; 0,8; 0,9 normal eritmalar tayyorlanadi. Bu eritmalarni tayyorlash usuli oldingi mashg’ulotdagi birinchi jadvalda ko’rsatilgan. Eritmalar tayyor bo’lgandan so’ngra katta probirkadagi eritmadan 1 ml dan olib, ikkinchi qatordagi kichik probirkalarga qo’yiladi. Shtativdagi kichik probirkalarning hammasiga tekshiriladigan o’simlik bargidan parma yordamida 10-15 tadan kesmalar olib solinadi va 20-30 minut davomida saqlanadi. Shu vaqt ichida 2-3 marta chayqatilib aralashtiriladi. Vaqt tugagach, har qaysi probirkaga metilen ko’ki kristallaridan 1-2 dona qo’shib eritiladi. Natijada eritma ko’k rangga bo’yaladi.
So’ngra kapilyar naycha yordamida rangli eritmadan (3-4 sm balandlikda) olinadi. Bu naychani katta probirkadagi eritmaning yarmigacha botirib, rangli suyuqlikdan bir tomchi asta-sekin tomiziladi. Shu vaqtning o’zida rangli suyuqlik eritma ichida pastga yoki yuqoriga qarab harakatlanadi. Rangli eritma joyida to’xtab qolishi ham mumkin.
Agar to’qimaning shimish kuchi eritmanikidan yuqori bo’lsa, u eritma tarkibidagi suvni shimib oladi. Bu holda eritmaning muayyan solishtirma og’irligi dastlabki solishtirma og’irligidan yuqori bo’ladi. Shuning uchun kapilyar nay ichidan oqib chiqadigan rangli eritma pastga qarab yo’naladi. Agar eritmaning shimish kuchi to’qimanikidan yuqori bo’lsa, eritma to’qima tarkibidagi suvni o’ziga tortib oladi. Bu holda kichik probirkadagi eritmaning muayyan solishtirma og’irligidan past bo’ladi. Shuning uchun kapilyar nay ichidagi rangli eritma yuqoriga qarab harakatlanadi.
Agar to’qima bilan eritma orasida suv almashinuvi hodisasi yuz bermasa, eritmaning solishtirma og’irligi o’zgarmaydi. Unda kapilyar nay ichidan chiqayotgan rangli eritma o’z joyida qoladi (5- rasm).
5–rasm. O’simliklar to’qimasining shimish kuchini aniqlash
a- to’qimaning shimish kuchi eritmanikidan yuqori bo’lganda; b- to’qimaning shimish kuchi eritmanikidan past bo’lganda; v – eritma bilan to’qimaning shimish kuchi teng bo’lganda.
Suyuqlik bilan to’qimaning shimish kuchi bir-biriga teng bo’lgan eritma aniqlangandan so’ng quyidagi tenglamadan foydalanib hujayraning shimish kuchi topiladi:
S = RTCI

16. O‘simliklarni sug‘orish fiziologiyasi va istiqbollari haqida tushuntiring

17. Oksidlanish-qaytarilish reaktsiyalarining tiplari.

18. O’simliklar xayotida nafas olishning axamiyati.Nafas olishninh turlari.
19. Tranpiratsiya xillari va biologik roli.
20. O’simlik to’qimasida osmotik hodisasini kuzatish(laboratoriya ishini kerarli jixozlar, bajarilish tartibi)
21. Mikro va makroelementlarning fiziologik o‘rni
22. Fikobilinlar.
23. O’simliklarning o’sishiga tashqi sharoit omillarining ta’siri
24. Fotosintez va xosildorlik.
25. Hujayraga moddalarning o’tishi va unda to’planishi (laboratoriya ishini kerarli jixozlar, bajarilish tartibi) haqida ma’lumot bering,
26. Anaerob va aerob degidrogenazalar
27. Xalqali va xalqasiz fotosintetik fosforlanish
28.Плазмодесмаларнинг электрон микроскопик тузилиш
29. Fotosintezning yoruglik bosqichi.
30.Tirik va o’lik hujayra membranasining hujayra shirasi moddalarini o’tkazuvchanligini (laboratoriya ishini kerarli jixozlar, bajarilish tartibi) tushuntiring
31. O‘g’itlar qo‘llanilishining fiziologik asoslari.
32. Fotosintezning C₃ yo'li va uning mexanizmi tushuntiring
33. O'simliklar hayotida azotning o'rni va u qaysi moddalar tarkibiga kiradi
34. O’simliklarning suv muvozanatini tushuntiring
35. O’simlikka yutilayotgan suv miqdorini potometr yordamida aniqlashni (laboratoriya ishini kerarli jixozlar, bajarilish tartibi) tushuntiring
36. Ontogenezning yuvenil, etuklik va ko‘payish bosqichlari haqida ma’lumot bering.
37. Fotosintezning C₄ yo'li va uning mexanizmini tushuntiring
38. Karotinoidlarning guruhlari, kimyoviy tabiati va xosaalariни yoriting
39. O’simliklarning o’sishi va rivojlanishi.
40 Transpiratsiya tezligini torsion tarozi yordamida aniqlash aniqlashni (laboratoriya ishini kerarli jixozlar, bajarilish tartibi) tushuntiring
41. O‘simliklarning sintetik o‘sish stimulyatorlari haqida ma’lumot bering
42.Xlorofillning fizik va kimyoviy xossalari
43. O’simliklar xayotida nafas olishning axamiyati
44. Biologik membranalar funksiyasi:
45. O’simlikka yutilayotgan suv miqdorini potometr yordamida aniqlashni (laboratoriya ishini kerarli jixozlar, bajarilish tartibi) tushuntiring
46. O‘zbekiston tuproqlari sho‘rlanishlari tiplari
47..Fikobilinlar.
48. Ауксинлар, Цитокининларинг функцияси қачон ким тамонидан биринчи бб аниқлаган,ўсимликлардаги функцияси ҳамда ишлатилишдаги синонимли моддаларни тушунтиринг.
49. F8otosintez va xosildorlik.
50. O’simlikka yutilayotgan suv miqdorini potometr yordamida aniqlashni (laboratoriya ishini kerarli jixozlar, bajarilish tartibi) tushuntiring
51.Dunyo miqyosida foydalanib kelinayotgan zamonaviy intensiv o‘g’it turlari va ularning istiqbollari.
52.Fotosintetik fosforirlanish nima va uning qaysi biri siklik, qaysi biri siklik emas holatlari?
53Membrananing asosiy kimyoviy tarkibini tushuntiring.
54.O'simliklarga azot yetishmovchiligi, oqibatlari
55.O’simlikka yutilayotgan suv miqdorini potometr yordamida aniqlashni (laboratoriya ishini kerarli jixozlar, bajarilish tartibi) tushuntiring
56. Nafas olishda sitrat kislota sikli, glikoliz shakli, pentafosfat siklining tutgan o‘rni.
57. Moddalarni membranalararo tashilishi qanday kechadi.
58. Kalvin siklida CO2 moddasining qaytarilishi va uning bosqichlari?
59.Фотосинтетик аппаратнинг структуравий тузулишини тушунтиринг
60. Hujayraning shimish kuchini.Shardakov usuli bilan aniqlash (laboratoriya ishini kerarli jixozlar, bajarilish tartibi)
61. Kalvin sikli va uning bugungi kunda tutgan ahamiyati
62. C₃ sikl qaysi o'simliklarda boradi va uning oraliq hamda oxirgi mahsuloti nimalardan iborat
63. Фитогомонларнинг асосий хусусиятларини тушунтиринг
64. O'simliklar hayotida fosforning o'rni va u qaysi moddalar tarkibiga kiradi hamda fosfor yetishmovchiligining oqibatlari
65. Transpiratsiya tezligini torsion tarozi yordamida aniqlash aniqlashni (laboratoriya ishini kerarli jixozlar, bajarilish tartibi) tushuntiring