«kichik biznes va xususiy tadbirkorlik» fanidan leksiyalar kursi

3.2.Kichik tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlanish dasturlari.
Vazirlar maxkamasi tomonidan “O‘zbekiston respublikasida kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikni rivojlanishni qo‘llab -quvvatlashning davlat dasturi” (1995 yil
28 avgust № 334 -sonli qarori) qabul kilinishi bilan O‘zbekistonda tadbirkorlikni
rivojlantirishda yangi bosqich boshlandi.
Kichik tadbirkorlik to‘g‘risidagi qonun xujjatlarining asosiy maqsadi uning samarali
o’sishini ta’minlaydigan infratuzilmasini shakllantirish uchun umumuiy qulay
iqtisodiy, huquqiy va tashkiliy sharoitlar yaratishdir.
Kichik tadbirkorning xususiyati yirik industrial ishlab chiqarish uchun inqiroz
davrida uning ustivorligi hisoblanadi.
Rivojlanayotgan mamlakatlarning tajribasi shundan guvoh beradiki, uzoq davom
etadigan iqtisodiy inqiroz muhitida asosan ishlab chiqaradigan mayda korxonalar

---

yirik korxonalarga nisbatan kamroq jabrlanadi, xattoki bozorda o’z mavqeini
mustahkamlaydi.
Kichik va xususiy tadbirkorlikni qo‘llab- quvvatlash dasturlariga 1995 yil 21
dekabrda “Kichik va xususiy tadbirkorlikni ragbatlantirish to‘g‘risida” Qonuni, 1995
yil 5 yanvardagi “Xususiy tadbirkorlikda tashabbuskorlik va uni rag’batlantirish
to‘g‘risidagi” Farmonlarini,1995 yil 26 iyuldagi “Xusuisy tadbirkorlik va kichik
biznesni qo‘llab-quvvatlash fondini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarorlarini kirtish
mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan tashkil etilgan kichik
biznesni rivojlantirishga ko’maklashish jamg’armasi va savdo sanoat palatasi eng
muhim moliyaviy vosita hisoblanadi. Jamg’arma byudjetidan ajratilgan, davlat va
munitsipal mol-mulkni xususiylashtirishdan tushgan mablag’larda o’z faoliyatidan
kelgan daromadlardan xususiy va jismoniy shaxslarning ixtiyoriy badallari,
qimmatbaho qog’ozlar chiqarish va joylashtirishdan tushgan daromadlardan iborat
pul mablag’larini jamlash yo’li bilan kichik tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash
rivojlantirishga qaratilgan dasturlar, loyihalar va tadbirlarni mablag’ bilan
ta’minlaydi.
Biznes-fondning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat:
n ustuvor yo’nalishlarda kichik biznesni qo‘llab-quvvatlash yo’li bilan bozor
munosabatlarini bosqichma-bosqich rivojlantirib borish mobaynida davlat siyosatini
o’tkazishga ko’maklashish;
n kichik biznesning bozor infrastrukturasini vujudga keltirishga
ko’maklashuvchi infrastruktura elementlari (bank, axborot, sug‘urta, lizing va
boshkalar)ni shakllantirish;
n kichik biznesni, xususiy tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash xamda
rivojlantirish uchun o’z mablaglarini ajratish va chet el investitsiyalarni jalb etish
masalalarida xalqaro moliya va jamoat tashkilotlari xamda jamg’armalari,
korporatsiyalari, agentliklari, vakolatxonalari, idoralari, xususiy , huquqiy va

---

jismoniy shaxslar tadbirkorlik tuzilmalari bilan o‘zaro hamkorlikni ta’minlashdan
iboratdir.
Biznesning asosiy vazifalari:
n kichik tadbirkorlik tuzilmalariga respublika tovar bozorlarini to’ldirish,
chetdan keltiriladigan tovarlar o’rnini bosish va chetga chiqariladigan tovarlar o’rnini
kengaytirish, yangi ish o’rinlarini barpo etish uchun moliyaviy yordam ko‘rsatish;
n kichik tadbirkorlik tuzilmalari innovatsiya faoliyatini qo‘llab quvvatlash,
raqobatga bardoshli tayyor mahsulotning yangi turlarini ishlab chiqish va ishlab
chiqarishni rag’batlantirish;
n O‘zbekiston Respublikasida ma’lumotlar bankini vujudga keltirish va
biznesni tashkil etib, rivojlantirish borasida axborot huquqiy xizmatlar ko‘rsatish;
n kichik biznesning kamyob xalq iste’moli buyumlari ishlab
chiqarish va xizmatlarni kengaytirishga qaratilgan loyihalari hamda, dasturlari uchun
moliyaviy mablag’lar ajratishdan iborat .
Biznes fond bilan bevosita hamkorlikda “Madad” sug‘urta agentligi ish olib boradi, u
har bir valyutada o’z buyumlariga ega bo‘ladi. Davlat uning ham muassasasi bo‘lib,
kichik va o’rta korxonalarning faoliyatini kreditlash bilan boglik kattagina xatarning
moliyaviy ta’minotini o’z zimmasiga oldi.
“Madad” sug‘urta agentligi:
-kichik biznesning dasturlari va loyihalarini ekspert baholash va tanlab olishni
hamda ularni ro’yobga chiqarish uchun moliyaviy mablag’lar ajratilishi maqsadlarini
ko’zlab xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan ishlab chiqish;
-tadbirkorlik tuzilmalari Biznes fonddan ajratilgan mablag’lardan samarali
foydalanishi ustidan nazorat mexanizmini ishlab chikishni amalga oshiradi;
-buyurtmaning fond dasturiy yo’rig’iga muvvofik, darajasini;
-loyihaning dolzarbligi, noyobligi, realligi, raqobatga bardoshligi, loyihaning
mintaqa manfaatlariga muvofiq, loyiha byudjeti va grafigi (hayotiy sikli)
mukammalligi loyihaning moliyaviy asoslanganligini belgilaydi;

---

 -loyihalarni amalga oshirish bilan bog’liq tavakkalchilikni sug‘urtalaydi.
Shuni ta’kidlash kerakki, sug‘urtalash sohasida davlatning yakka hokimligi tugatildi
va O‘zbekiston Respublikasining sug‘urta bozorida bugun 24 ta sug‘urta kompaniyasi
ish olib bormoqda.
Kichik va xususiy tadbirkorlikni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tadbirlari
quyidagi shakllarda amalga oshiriladi:
-qonuniy-huquqiy ta’minot;
-tashkiliy ta’minot;
-tadbirkorlikni rivojlantirish uchun moddiy-texnikaviy sharoit yaratish;
-moliyaviy kredit ta’minoti;
-tadbirkorlikni sug‘urta bilan ta’minlash;
-tadbirkorlik shu’basini kadrlar bilan ta’minlash;
-TIF ishini iqtisodiy qo‘llab-quvvatlash;
-axborot maslahat ta’minoti;
-tadbirkorlikni ijtimoiy-ruxiy jihatdan ta’minoti va boshqalar.
O‘zbekistonda davlatni iqtisodiy siyosatida kichik tadbirkorlik korxonalarini qo‘llab-
quvvatlash tadbirlari amalda realizatsiya qilinmokda:
n Respublika kichik korxonalarni qo‘llab-quvvatlash fondi tashkil etilgan bo‘lib,
moliyaviy yordam kichik korxonalarga davlat, jamoa, tashkilotlar, yuridik va
ajnabiy shaxslarni ixtiyoriy tulaydigan yigimlari xisobidan qo‘llab-
quvvatlanmokda;
n 1991 yildan boshlab kichik korxonalar birinchi yili oladigan foydasidan 25 foiz
to‘lov belgilandi, ikkinchi yili olinadigan foydadan 50 foizi soliq sifatida
tulanadigan buldi;
n dastlabki ikki yil qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chikaradigan va bu
mahsulotlarni qayta ishlaydigan, keng xalq iste’moli tovarlari ishlab chiqaruvchi,
qurilish, ta’mirlash, qurilish materiallari ishlab chiqaruvchi, yangiliklarni tadbik
etuvchi kichik korxonalar byudjetga soliq tulashdan ozod etilgan;

---

n o’z foydalarini qurilishga, korxonani qaytadan rekonstrutsiya qilish, asosiy
fondlarni yangilab borishga, yangi texnikani, texnologiyani, ishlovchilarni
malakasini oshirishga sarflaydigan kichik korxonalardan soliq solinmaydi;
n kichik korxonalarda pensionerlar kariligi va nogironligi bo’yicha ishlayotganlarni
50 foizini tashkil qilgan takdirda olngin foydadan davlat byudjetiga tulanadigan
soliq 30 foizga kamaytirilgandir;
n kichik korxonalarda ishlovchi karilar va nogiron pensionerlar umumiy
ishlovchilarni 30 foizdan to 50 foizgacha tashkil etsa, foydadan olinadigan soliq 20
foizga kamaytiriladi;
n qonunda ko‘rsatilgan kichik korxona mustakil o’zi xo‘jalik faoliyati olib borish
huquqiga ega, o’z-o’zini moliyalashtiradi, o’zini boshkaradi, o’z ustavida
ko‘rsatilagn qonunlar doirasida ish olib boradi;
n kichik korxonalar yuridik shaxs sifatida korxonalar bilan shu jumladan xorij
firmalari bilan xam turli shartnomalar tuzish huquqiga ega;
n kichik korxona nomidan direktor belgilangan reja asosida firmani istiqboli uchun
zarur faoliyat turlarini baxolash majburiyatini oladi, moliyaviy natijalar bo’yicha
buxgalteriya xisobotlarini tuzib beradi;
n kichik korxonalar o’z mablaglarini o’zi pul, moddiy tushumlar, korxona,
tashkilotlarga mahsulot sotishdan kelib tushgan mablag’, aksiyalarni sotishdan,
boshqa qimmatli kog’ozlarni sotishdan kelgan mablag’lar, kichik korxona mulkini
shakllantirishda shartnoma bo’yicha turli korxonalar pul, moddiy shaklda badal
o’tkazish fuqarolar, ishlovchilar ham pul o’tkazishlari mumkin;
n kichik korxonani tashkil etuvchi tashkilot firmani oladigan foydasidan ta’sischiga
o’tkaziladigan normani belgilaydi, kichik korxona byudjet va ta’sischi bilan hisob-
kitob qilib bo‘lgandan so’ng kichik korxonani o’z foydasi tashkil topib, bu foyda
korxona nizomi bo’yicha taqsimlanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Mikrofirmalar va kichik korxonalarni
rivojlantirish borasida qo’shimcha chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni 2005 yil 21

---

iyunda kuchga kirdi. Farmonga binoan mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan
mikrofirmalar va kichik korxonalar faoliyatini yanada takomillashtirish, ularni
faoliyatini yanada qo‘llab-quvvatlash masalalari alohida takidlangan.