Кимё фанидан семинар иши Мавзу: углеводлар

Moynaq rayonlıq XBBne qaraslı 12-sanlı ulıwma orta bilim beriw mektebiniń ximiya páni oqıtıwshısı
Jiemuratova Tursınaydıń
10-klass ushın tayarlaǵan ashıq
SABAQ ISLENBESI

TEMA: UGLEVODLAR. MONOSAXARIDLER. Sabaq maqseti: Bilimlendiriw: Oqıwshılarģa uglevodlar haqqındaģı bilimlerin hám tusiniklerin elede asırıp ximiyaģa bolģan qızıģıwshılıģın asırıw. Tárbiyalıq: Keleshekke dana oy sezimi jaqsı rawajlanģan jaslardı tárbiyalaw. Rawajlandırıwshılıq: Oqıwshılardaģı bilim hám kόnlikpelerdi rawajlandırıw.

Ulıwma túsinik

• «Uglevod» - ugle(ugol- kόmir) hám vod (voda-suw) sόzlerinen alıngán bolıp, ol C (uglerod), H (vodorod) hám O (kislorod) atomlarınan quralģan.
• Uglevodlardıń ulıwma formulası tόmendegi kόriniske iye.

Bul jerde n hám m háripleri natural sanlar.

Uglevod– dep atawdı 1844 jılı K.Shlid tárepinen usınıs etilgen.

Uglevodlardıń quramı
Osimliklerdiń
qurģaq massa-
sınıń 80 % in
quraydı
Haywan organi-
ziminiń
qurģaq massa-
sınıń 2 % in
quraydı

Uglevodlar klassifikaciyası

• Monosaxaridler

Ápiwayı

• Disaxaridler
• polisaxaridler

Quramalı
Pentoza
Geksoza
Glyukoza, fruktoza
Riboza, arabinoza
-Saxaroza
-Maltoza
- Laktoza…
- Kraxmal
- Cellyuloza
- Glikogen

Monosaxaridler

Ápiwayı uglevodlar (monosaxaridler hám monominozalar) ápiwayı uglevodlardı payda etip gidrolizleniw qábiyletine iye bolmaģan uglevodlarģa aytıladı. Bunday ápiwayı uglevodlarda uglerod hám kislorod atomları sanı όz-ara teń boladı. Sol sebepli monosaxaridlerdiń ulıwma formulasın tόmendegishe jaziw mumkin:

СnН2nОn

Mısalı:

Tetrozalar: С4Н8О4 (elitroza, trioza);

Pentozalar: С5Н10О5 (arabinoza, ksiloza, riboza );

Geksozalar: С6Н12О6 (glyukoza, mannoza, galaktoza, fruktoza).

1837-jıLı shved ximigi Ya.Bercelius birinshi ret glyukozanıń empirikaliq formulasın usındı.

1837-jıLı shved ximigi Ya.Bercelius birinshi ret glyukozanıń empirikaliq formulasın usındı.

С6Н12О6

Glyukoza (júzim qanti) С6H12O6 reńsiz suwda jaqsı eriytuģın, mazalı dámli, kristall zat, suwda jaqsı eriydi. Ósimliklerdiń derlik barlıq organlarında: miywe, tamır, japıraq, gúlleri hám paqalında ushıraydı. Ásirese júzim, qant qamıs, qant láblebisinde, mazalı miywelerde kόplep toplanadı. Adam qanında 0,1 % átirapında glyukoza boladı. Al, fruktoza bolsa palda kόplep toplanadı.

Glyukoza (júzim qanti) С6H12O6 reńsiz suwda jaqsı eriytuģın, mazalı dámli, kristall zat, suwda jaqsı eriydi. Ósimliklerdiń derlik barlıq organlarında: miywe, tamır, japıraq, gúlleri hám paqalında ushıraydı. Ásirese júzim, qant qamıs, qant láblebisinde, mazalı miywelerde kόplep toplanadı. Adam qanında 0,1 % átirapında glyukoza boladı. Al, fruktoza bolsa palda kόplep toplanadı.

Glyukozanıń fizikalıq qásiyeti

• 1. Kristall zat
• 2. Aq reńli
• 3. Mazalı dámli
• 4. Iyissiz
• 5. Suwda jaqsı eriydi

C6H12O6

Fruktoza

Ftuktoza (miywe qantı- C6H12O6) –reńsiz kristall zat, suwda jaqsi eriydi, glyukozadan mazalıraq, pal hár qıylı miywelerde ushıraydı

Glyukozanıń dúzilisi

Aldegid gruppa
Gidroksil gruppa

Glyukozanıń ximiyalıq qásiyeti

Aldegidlerge tán reakciya:
Glyukoza aldegid sıyaqlı «gúmis ayna»
reakciyasına kirisedi
HOCH2(CHOH)4CH=O + Ag2O HOCH2(CHOH)4COOH + 2Ag

Glyukozanıń biologiyalıq áhmiyeti

6СО2 + 6Н2О  C6H1206 + 6О2

Spirtli ashıw: C6H12O6 2CO2+2C2H5OH Sút kislotalı ashıw: C6H12O6 2CH3- CH(OH)- COOH May kislotalı ashıw: C6H12O6 C3H7COOH+2H2+2CO2 Limon kislotalı ashıw: COOH C6H12O6+3,,O”HOOC- CH2- C –CH2COOH+H2O COOH

Glyukozanıń ashıwı
Uglevodlardıń
qollanılıwı

Bekkemlew:

JUMBAQ:

Suwıqtan kelseń tońıp,

Ishkiń keler ıssı shay,

Mazalı ? ……. menen.

SORAWLAR:

• Uglevodlar degenimiz ne?
• Uglevodlar klassifikaciyası
• Uglevodlardıń áhmiyeti qanday
• Qollanılıw tarawların aytıp beriń
• Fizikalıq hám ximiyalıq qásiyetleri qanday

O.I.B.D.O: _____ Bayniyazov S.