Кимё кафедрасининг ўҚитувчиси ғ.Қ. Шириновнинг “МЎжизакор кимё” ТЎгаракида “кимё ютуқлари” мавзусида ўтган маърузаси


Download 438.05 Kb.
bet7/7
Sana09.08.2020
Hajmi438.05 Kb.
#125847
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
кимё ютуқлари



Бурчак қиймати 109° дан фарқ қилувчи кўпёқларни олишдаги уринишларда дарҳол қийинчиликлар юзага келди. Олиниши кутилган бирикма жуда беқарор эди ва уни тоза ҳолда ажратиш имкони бўлмади. Шунга қарамасдан бу вазият кимёгарларни тўхтата олмади. Вақт ўтиши билан улар ўзига хос структураларни олишга эришдилар: тетраэдран (Г. Майер, 1978 й.), призман (Г. Вайх, 1964 й.) ва кубан (П. Итон, 1964 й.). Бундай бирикмаларда валент бурчаклар орасидаги катталик 109° дан анча фарқ қилишига эътибор беринг, ва эришилган ютуқнинг даражаси қанчалик юқори эканлигини тушунасиз.







тетраэдран

призман




кубан

Энг қизиғи, шундай тўғри кўпёқ мавжудки, унинг углерод атомларидан йиғилиши ҳеч қандай қийинчилик туғдирмаслиги керак эди. Бу – додекаэдр – ўн иккиёқли структура, унинг барча ёқлари – тўғри бешбурчаклар, барча қирралар орасидаги бурчаклар эса 108° ни ташкил қилади. Шунга қарамасдан, унинг олиниши бўйича Р. Вудворд томонидан амалга оширилган дастлабки уринишлар 1964 йилга бориб тақалади, у эса фақатгина 1982 йилга келибгина Л. Пакет томонидан 20 босқичли синтез натижасида олинди. Додекаэдран синтези хақли равишда органик кимёнинг шонли зафарларидан бири ҳисобланади.



Турли углеродли каркасларни яратишда сарфланган заҳматли меҳнатлардан кейин, кимёгарлар кутилмаганда табиат томонидан инъом этилган совғага эга бўлдилар. 1985 йилда Г. Крото ва Р. Смоли янги углеродли молекула – фуллереннинг мавжудлигини аниқладилар. Унинг каркаси 60 та углерод атомларидан йиғилган бўлиб, бошқа ҳеч қандай атомларни, шу жумладан водородни ҳам сақламайди. Бирикма ниҳоятда барқарор, электр ёйи таъсирида графитнинг буғланишидан ҳосил бўлади. Шундай қилиб, фуллерен амалда бир босқичда ҳосил бўлади.

Табиат қонунларига зид келадиган, аслида эса, мустаҳкам ўрнашиб олган қарашларимизга мос келмайдиган модда ва бирикмаларнинг олиниши амалга оширилган кимёнинг ютуқлари кўпроқ таассурот қолдиради. Масалан, Na аниони ёки C – C – C валент бурчаги 60° га тенг бўлган бирикмалар ўзининг антиқалиги билан кишини лол қолдиради.

Бундай ишлар билан танишганда юзага келиши муқаррар бўлган саволга якунда жавоб беришга ҳаракат қилиб кўрамиз. Бундай ютуқлар нега керак? Наҳотки буларнинг барчаси фақатгина қизиқиш учун қилинади? Қийин масала ҳал қилинганда қизиқиш элементи, эҳтимолки, доим мавжуд бўлади. Лекин бу асосийси эмас. Бундай масалаларнинг ечилиш жараёнида кимёгарларнинг маҳорати сайқалланади ҳамда фаннинг дунёқарашини кенгайтирувчи қўшимча янги маълумотлар пайдо бўлади.

Тебранишли реакцияларнинг тадқиқоти кимёвий реакециялар тезлигини ўрганувчи фан – кинетиканинг мавжуд қарашларига қўшимчалар киритди. Каркасли бирикмаларнинг кимёвий ва спектрал хоссаларининг ўрганилиши кимёвий боғланиш табиати ҳақидаги билимларни кенгайтирди. Лекин буларнинг барчаси назарий фанга тегишлидир, амалий қўлланилиши эса қандай?

Электридлар ҳақида гап борганда, эҳтимол, ҳеч қандай савол туғилмаслиги керак. Янги турдаги электр ўтказувчи материаллар шубҳасиз ўзининг қўлланилиш соҳасини топади. Краун-эфирлар ноорганик ионларнинг биологик мембраналар орқали кўчирилишини амалга оширади ва оғир металларнинг заҳарли бирикмаларини организмдан чиқаради. Карцерандлар ва ноорганик халқалар танлаб ўтказиладиган каталитик реакциялар учун ячейкалар сифатида хизмат қилиши мумкин. Шу билан бирга бундай бирикмалар биокимёвий йўналишда ҳам қўлланилиш имкониятларига эга.



Замонавий кимё бирикмаларни олиш ва уларнинг хоссаларини ўрганиш учун жуда яхши ривожланган базага ва модда тузилиши ҳақидаги замонавий қарашларнинг жуда юқори илмий даражасига эгаки, келажакда бизни яна нималар кутишини ҳеч ким аниқ-ойдин башорат қила олмаса керак!


Download 438.05 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling