Кимёвий элементлар ва уларнинг бирикмалари фанидан маъруза Лектор: к ф. д., профессор. А. М. Қудратов геология фанлари университети

Кимёвий элементлар ва уларнинг бирикмалари фанидан маъруза
Лектор: к.ф.д., профессор. А.М. Қудратов
ГЕОЛОГИЯ ФАНЛАРИ УНИВЕРСИТЕТИ

Содержание

UNIVERSITY OF GEOLOGICAL SCIENCES
UNIVERSITY OF GEOLOGICAL SCIENCES
2
Мавзу: Комплекс бирикмалар ва уларнинг таркибий қисмлари, тузилиши хамда таснифи.

UNIVERSITY OF GEOLOGICAL SCIENCES
Tarkibida murakkab-"kompleks" ion tutgan birikmalar kompleks birikmalar deyiladi. Yangi kimyoviy bog’ hosil qilmasdan yoki yangi elektron jufti yuzaga kelmasdan oddiy molekulalardan murakkab molekulalar hosil bo’lishi kompleks birikmalarni yuzaga keltiradi. Kompleks birikmalarda olingan va berilgan elektronlarning soniga qarab valentlikni bilib bo’lmaydi. Kompleks birikmalar 2 ta polyar molekulalarni o’zaro ta’siridan hosil bo’ladi. Masalan:
NH3 + HCl = [NH4]Cl kristall
CaCl2 + 8NH3 = [Ca(NH3)8]Cl2 kristall
CuCl2 + 2NH4OH = Cu(OH)2¯ + 2NH4Cl ko’k cho’kma
Agar cho’kmaga ko’p miqdorda NH4OH qo’shsak, cho’kma eriydi.
Cu(OH)2¯ + 2NH4OH + 2NH4Cl = [Cu(NH3)4]Cl + 4H2O ko’k rangli eritma
Fe(CN)2 + 4KCN = K4[Fe(CN)6] sariq qon tuzi
Fe(CN)3 + 3KCN = K3[Fe(CN)6] qizil qon tuzi

UNIVERSITY OF GEOLOGICAL SCIENCES
Kompleks birikmalarning tuzilishi. Kompleks birikma shunday birikmaki, uning molekulasi yoki ioni markaziy atomga ega bo’lib, buni bir necha ion yoki molekulalar, ya’ni ligandlar qurshab turadi.
Kompleks birikmalar oddiy molekulalardan farq qilib, kompleks xosil qiluvchi markaziy atomni qurshab turuvchi ion va molekulalar mustaxkam bog’lab turadi. Хatto eritmalarda xam u o’zining mustaxkamligini saqlab qolishga intiladi.
Markaziy ionning musbat zaryadi, uni qurshab turuvchi ligandlar manfiy zaryadlari yigindisidan katta bo’lsa, kation kompleks, kichiq bo’lsa anion kompleks, teng bo’lsa neytral kompleks deyiladi.
CuCl2 + 4NH3 --------> CuCl2*4NH3 .
Тasser 1798 yilda birinchi kompleks birikmani CoCl3*6NH3 ni xosil qildi.
Kompleks birikmalar tabiatda keng tarqalgan. M: xlorofill - magniyning kompleks birikmasidir. Тirik xujayrani kislorod bilan ta’minlab turadigan gomoglobin (qondagi) temirning kompleks birikmasidir. Juda ko’p minerallar, alyumosilikatlar - kompleks birikmalardir.
Kompleks birikmalarning o’ziga xos suyuqlanish, qaynash xaroratlari, ma’lum erituvchilarda, xususan suvda eruvchanligi va xokazo xossalari bo’ladi.
CuSO4 + 4NH4OH = [Cu(NH3)4]SO4 + 4H2O.
Cu2+ -kompleks xosil qiluvchi ion. NH3 -ligand. [Cu(NH3)4]2+ -kompleks ion yoki kompleksning ichki sferasi. SO4 - kompleksning tashqi sferasi.