Кимёвий мувозанат

Muvozanat konstantasi va kimyoviy moyillik

K ni katta qiymatiga ega bo’lishi reaktsiyani o’ng tomonga ketishidan, C va D moddalarni xosil bo’lishidan dalolat beradi. Nazariy jixatdan olganda barcha reaktsiyalar qaytardir; ba’zi reaktsiyalar amalda qariyib butkul oxirigacha ketsa xam.
Kimyoviy moyillik haqida «K» qiymatiga qarab xulosa chiqarish mumkin.
Kimyoviy muvozanat konstantasi qancha katta bo’lsa, kimyoviy moyillik xam shuncha katta bo’ladi.
Moddalarni bir-biri bilan kimyoviy reaktsiyaga kirishshi qobiliyati kimyoviy moyillik deb yuritiladi.
Kimyoviy moyillik turli moddalar uchun turlicha bo’ladi va u turli faktorlarga bog’liq: reaktsiyaga kirishuvchi moddalar tabiatiga, kontsentratsiyaga (yoki bosimga), haroratga va boshqalarga.
Vant-Goff kimyoviy moyillik qiymatini ushbu kimyoviy reaktsiyaning maksimal ish qiymati bilan baxolashni taklif etdi.
Agar kimyoviy protsess qaytar va izotermik bo’lsa, u xolda erkin energiyaning kamayishi ishga aylanish bilan tushuntiriladi.
Kimyoviy muvozanat vujudga kelgan vaqtda sistemaning erkin energiyasi minimal qiymatiga ega bo’ladi. Agarda muvozanat vaqtidagiga nisbatan birorta reagent ortiqcha kontsentratsiyasida olinsa, u xolda kimyoviy reaktsiya u yoki bu yo’nalishda ketib, ma’lum ish bajaradi.
SHunday qilib, kimyoviy sistema ishchanligi qancha katta va reaktsiya aralashmasi shuncha kam muvozanatda tursa, shuncha moddalarning reaktsiyaga kirishish qobiliyati katta bo’ladi. Vant-Goff kimyoviy reaktsiya izotermik tenglamasini yaratdi.
Maksimal ish-berilgan haroratda, qaytar reaktsiyalarda amalga oshadi.

Bu tenglamaga binoan Vant-Goffning kimyoviy reaktsiya izotermik tenglamasidagi kimyoviy reaktsiya maksimal ishi «A_max» kimyoviy sistema erkin energiyasining doimiy harorat va doimiy bosimdagi kamayishi -G ga (yoki energiyaning doimiy hajm va doimiy haroratdagi kamayishi -F) ga teng. A_max ish kall (Dj) bilan, R - gaz doimiyligi, T- jarayon ketayotgan vaqtdagi abs. harorat. K_S -kontsentratsiyalar orqali K_R - portsial bosim orqali ifodalangan muvozanat konstantalari;  lnC muvozanatda bo’lmagan boshlang’ich kontsentratsiyalar nisbati yoki muvozanatgacha bo’lgan boshlang’ich portsial bosim.
Tenglama berilgan sharoitda reaktsiyaga kirishuvchi modda aralashmalarini berilgan tarkibida reaktsiya qaysi yo’nalishda va qaysi chegaragacha borishini aniqlashga imkon beradi.Misol:
Boshlang’ich kontsentratsiya:

a) [N2]=2 mol/l	b) [N2]=1,5 mol/l	v) [N2]=1 mol/l
[J2]= 5 mol/lk	[J2]= 0,25 mol/lk	[J2]= 2 mol/lk
[NJ]=10 mol/l	[NJ]=5 mol/l	[NJ]=10 mol/l

1
= G =
kal=4,1840 J ; 1kkal=4,1840 kJ). Agar A>0,AÀ_ìàõ musbat ishorali bo’lsa, reaktsiya chapdan o’nga ketadi.
B)
Agarda A < 0 bo’lsa, to’g’ri reaktsiyani ketishi mumkin emas., u xolda reaktsiya o’ngdan chapga ketadi. Ya’ni reaktsiya teskari yo’nalishda ketadi:
V)
A_max=0 bo’lsa, sistema muvozanat xolatiga kelganidan, moddaning kontsentratsiyasi va portsial bosimi muvozanat holdagicha mos ekanidan dalolat beradi. Bu vaqtda sistema hech qanday ish bajarmaydi. SHunday qilib, izotermik tenglama, reaktsiyani kerakli yo’nalishida, xoxlagan darajada olib borish uchun sharoit qanday bo’lishi va tarkib qanday bo’lishi lozimligini aytib beraoladi. Buning katta amaliy axamiyati bor.
Kimyoviy moyillik qiymatini turli sistemalar uchun solishtirish kerak bo’lsa, birxil haroratda turli reaktsiyalarning maksimal ishi ( A_P va A_V) shunday sharoitda o’lchanadiki, - reaktsiyadagi qatnashuvchi moddalarning kontsentratsiyasi yoki portsial bosimi 1ga teng bo’lsin:

bu standart maksimal ish deb yuritiladi.
Binobarin reaktsiyaga kirishuvchi turli moddalarning konstantasi berilgan bo’lsa, A_max ni xisoblash mumkin.