Кимёвий мувозанат

эвтетика деб аталади. АО ва ВО чизиқлари ликвидус чизиқлари дейилади. (ликвидус лотинча сўз бўлиб суюқ демакдир), СД чизиғи солидус чизиғи деб аталади (солидус лотинча сўз бўлибқаттиқ демакдир) .

AO va OV mikvidus chiziqlaridan yuqorida faqat bitta faza (suyuqlik) bo’lib, komponentlar soni 2 ga teng, fazalar qoidasi bu soxa uchun quyidagicha yoziladi.

F = K - F + 1; F = 2 - 1 + 1 = 2
sistema bu xolatda ikki variantlidir. Bu soxada haroratni xam, tarkibini xam ixtiyoriy o’zgartirish mumkin, bu vaqtda fazalar soni o’zgarmay qoladi.
Ana shunday diagrammalarning ko’rinishiga qarab, sistemada bo’ladigan o’zgarishlar haqida, ularning xarakteri haqida va xosil bo’lgan moddalarning tarkibi haqida fikr yuritiladi.
Agar ikki komponentli sstemalar bir-biri bilan reaktsiyaga kirishsa fazaviy diagramma murakkablashadi. Masalan, vismut va tellur diagrammasini ko’rib chiqaylik:

Агар икки металл ўзаро биргина бирикма ҳосил қилса, биз бир максимум ва икки эвтеткага эга бўламиз. Агар икки металл ўзаро икки бирикма ҳосил қилса суюқланиш диаграммасида икки максимум ва уч эвтетикага эга бўламиз. Масалан магний ва мис бирикмалари ва таркибга эга. Ximiyaviy birikmalarning suyuq xolati tarkibi bilan qattiq birikmalari tarkibi bilan bir xil bo’lsa kongruentli deb ataladi (congqg’o’nto’s mos kelish xolati bo’lib lotinchadan olingandir).

KLAUZIUS-KLAYPERON TENGLAMASI.

YUqoridagi suv misolida bir komponentli sistemada fazalar bir-biriga aylanishi mumkinligi bilan tanishdik. Masalan, suv bug’lanadi, muz suyuqlanadi va xokazo. Bunday fazalar o’zgarishining haroratga bog’liqligini birinchi bo’lib Klayperon keyinchalik Klauzius aniqlashgan.
Suvning suyuqlik va par xolatga o’tish muvozanatini ko’rib chiqamiz. N₂O(s) = N₂O (p)
Gibbs energiyasining dG<0 VdP-SdT xar bir fazadagi o’zgarishiga tadbiq qilsak:
dG^c_{N O}=-S^c_{N O} dT+V^c_{N O} dP (1)
dG^p_{N O}=-S^p_{N O} dT+V^p_{N O} dP (2)
bu erda V^c_{N O} va V^p_{N O} -tegishli fazalardagi molyar hajm;
S^c_{N O} va S^p_{N O} -tegishli fazalardagi molyar entropiyasi.
Muvozanat bo’lganda dG^c_{N O} = dG^p_{N O} dbo’lganligidan:
-S^c_{N O} dT+V^c_{N O} dP =-S^p_{N O} dT+V^p_{N O} dP
yoki (S^p_{N O} - S^c_{N O} ) dT=( V^p_{N O} -V^c_{N O} )dR bundan
dP/dT=S^p_{H O} -S^c_{N O}/Vⁿ_{N O}-V^c_{N O}=S _f.o’z./ V _f.o’z. (3)
1-mol moddaning fazalar o’zgarishidagi entropiya o’zgarishini quyidagicha belgilasak:
S_tq.=H_tq belgilasak
fazalardagi harorat o’zgarishini:
T_tq belgilasak:
V _f.o’z =V_tq bo’ladi.
Indeksdagi yozilgan tq xarfi tqansfoqmation inglizcha so’zning bosh xarfidan olingan bo’lib fazalar o’zgarish xolatini ifodalaydi.
Stq qiymatini (3) formulaga qo’ysak: Klaypeyron tenglamasi xosil bo’ladi:
dP/dT=H_tq/T_tq V_tq yoki dT/dP= T_tq V_tq / H_tq (4)
xosil bo’ladi.
dP/dT nisbatlari jarayondagi to’yingan bug’ bosimlarining harorat o’zgarishi bilan o’zgarishini ko’rsatadi.
Klauzius par xolati ideal gazlar qonuniyatiga bo’ysunganidan suyuq xolatining molyar hajmini va qattiq xolatlarining taxminan par xolat molyar hajmiga teng deb olinganligidan: V_tq=V_par hajmini Mendeleev-Klapeyron tenglamasi orqali aniqlasak V_par=RT/P ekanligidan (4) formulamizga qo’ysak:
dP/dT=HR/RT² yoki (5) dT/dP= RT² / HP
bu tenglama Klapeyron-Klazuius tenglamasi nomi bilan yuritiladi. Bu tenglama xam par xolatdagi fazalar o’zgarishini ifodalaydi.

KLAPEYRON-KLAUZIUS TENGLAMASINI

TAQRIBIY INTEGRALLANISHI

Klapeyron-Klauzius tenglamasining differentsial ko’rinishini quyidagicha o’zgartirib yozsak:

dP/dT=HR/RT² dP/R=HdT/RT²
bu tenglamani integrallasak va kichik harorat oralig’ida H_tq=T bog’liq bo’lmaganligidan
 dP/R =H_tq/R dT/T_tq² yoki  dlnP=H_tq/R d(-1/T)
bundan lnP₂/P₁=H_tq/R[1/T₁-1/T₂]
bundan (6) lgP₂/P₁=H_tq(T₂-T₁) /2,3 R T₂ T₁
xosil bo’ladi.