«Кимёвий технология жараён ва қурилмалар» кафедраси

 
FUQORO MUHOFAZASI 
Mamlakatimiz milliy davlat siyosatining asosiy 
yо‘nalishlaridan biri aholini 
va xududlarni tabiiy va texnogen favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilish, 
xavfsizlikni ta’minlash, barqaror iqtisodiy rivojlanishga erishishdan iboratdir. 
Prezident I.A.Karimov shu masalaning dolzarbligini e’tiborga olib, 
о‘zining 
«
О‘zbekiston XXI asr bо‘sag‘asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va 
taraqqiyot kafolatlari» nomli asarlarida «Siyosatimizning asl moxiyati aholi 
xavfsizligini ta’minlash, ularni turli ofatlar va favqulotda vaziyatlardan ximoya 
qilishdir» deb ta’kidlab 
о‘tadilar. Shunday ekan favqulodda vaziyatlarni oldindan 
aniqlash va aholini 
bо‘lishi mumkin bо‘lgan xavfdan ogoxlantirish borasida 
samarali tadbirlar 
о‘tkazish, favqulotda vaziyat yuz berganda tezkor xarakat qilish, 
insonlarning qurbon 
bо‘lishiga yо‘l qо‘ymaslik, iqtisodiy zararni kam bо‘lishini, 
xavfsizlikni 
о‘z vaqtida ta’minlash bular hammasi asosiy masalalardan biridir. 1994 
yil 4-martda 
О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining FV vazirligining tashkil 
etilishi 
tо‘g‘risidagi farmoni e’lon qilindi. 
Fuqoro muhofazasiga oid xuquqiy va meyoriy hujjatlar. 
О‘zbekiston Respublikasida Fuqoro muhofazasiga oid quyidagi xuquqiy 
meyoriy hujjatlar va Vazirlar mahkamasining qarorlari kuchga kiritilgan. 
О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 143 sonli “О‘zbekiston 
Respublikasi Favqulotda Vaziyatlar Vazirligini” tashkil etish 
tо‘g‘risidagi qarori 11 
aprel 1996y. 
О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi “Aholi va hududlarning tabiy hamda 
texnogen xususiyatli Favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilish 
tо‘g‘risida” 20 
avgust 1999y. 
42 

---

“
SHо‘rtangaz kimyo majmuasi” Qashqadaryo viloyati G‘uzor tumanida 
joylashgan, aholidan (1000)m uzoqlikda. Aholiga zaxarli gaz, chang yetmasligi 
uchun yon atrofi daraxtlar bilan 
о‘ralgan. 
Fuqoro himoyasining asosiy vazifalari: 
1.Aholini umumqirg‘in qurollardan saqlash. 
2. Xalq 
xо‘jaligi korxonalarining urush sharoitida ishlash turg‘unligini 
oshirish. 
3. Qutqaruv va tiklovchi ishlarini olib borish.
Korxonada fuqoro muhofazasini tashkil qilish omillari yuqoridagilardan 
iborat. 
“
SHо‘rtangaz kimyo majmuasi” da sodir bо‘lishi mumkin bо‘lgan favqulotda 
vaziyatlar. Korxonada fuqoro muhofazasini tashkil etish. 
Korxonada yong‘in va portlashga xavfli moddalar mavjudligi yuzasidan, 
korxonada
- tabiiy, 
- texnogen, 
- ekologik tusdagi favqulotda vaziyatlar sodir 
bо‘lishi mumkin. 
Korxona teritoriyasida sodir 
bо‘lishi mumkin bо‘lgan xavfli xodisalarga: 
zilzila, yong‘in, portlash, kimyoviy zaharlanish kiradi. Korxona yong‘in xavfsizligi 
bо‘yicha “A” guruxiga taaluqlidir. 
Obyektda chang va zaharli gazlar mavjudligi ularning miqdori saqlanish 
qoidalari deganda asosan atrof muhitga kuchli ta’sir qiluvchi va odamlar hayotiga 
ta’sir 
kо‘rsatuvchi omillar xisoblanadi. Korxonadagi avariyalar, yong‘in va 
portlashlar favqulotda vaziyatlarida xavfi tug‘ilganda va sodir 
bо‘lgan xavf 
darajasini 
kо‘rsatadigan ikkita bildirish rejimini belgilanadi. 
Yuqori tayyorgarlik rejimi 
Favqulotda rejim 
Bunday xollarning hammasida xokimyatlarga, tuzilmalarga, tibbiy xizmatga, 
yong‘in xavsizldigi xizmatiga xabar berish kerak. 
Korxonada mavjud kuchli ta’sir qiluvchi modda. Uning miqdori saqlanish 
tartibi.
43 

---

Uglerod (P) oksidi – rangsiz, xidsiz nixoyatda zaxarli gaz.Ishlab chiqarish 
binolarida SO ning miqdori 11 xavoda 0,03 mg ni tashkil etadi. U avtomobildan 
chiqayotgan tutun gazlarda xayot uchun xavfli miqdorda 
bо‘ladi. 
Metan gazi rangsiz, xidsiz, xavodan ikki marta yengil, molekulyar og‘irligi 
16,04. qaynash temperaturasi 161,58oS, yonganda rangsiz tutun chiqadi, havo bilan 
aralashib portlash xavfi bor, kuchsiz zaxarlanishni keltirib chiqaradi., bosh og‘rig‘i 
nafas siqilishi, puls tezlashishi, e’tiborsizliklarga sabab 
bо‘ladi. Shu sababli 
korxonada ish vaqtida xonalar yaxshi shamollatilgan 
bо‘lishi kerak. 
Favqulrdda Vaziyat yuz berganda “Diqqat Xammaga” ovozli signal orqali 
ishchi-xizmatchilarga xabar qilinadi. Korxonada evakuasiya 
yо‘llari yо‘llari 
mavjuddir, favqulotda vaziyatlar 
rо‘y berganda, evakuasiya yо‘llari tashqi begona 
buyumlardan xoli, buyumlar bilan 
tо‘ldirib tashlanmagan xolda bо‘ladi. 
Ta’sir etuvchi zaxarli modda va chang bilan ishlovchi sexlarda ishchi va 
xizmatchilar obyekt fuqoro muhofazasi 
bо‘limi (FM shtab) xodimlari tomonidan 
shaxsiy ximoya vositalari bilan ta’minlangan. 
Nafas olish organlari shaxsiy ximoya vositalari nafas olish organlarini turli 
kasalliklarni keltirib chiqariuvchi mikroblardan va toksinlardan muhofaza qiladi. 
Gazniqoblar ikki turga 
bо‘linadi: 
Filtirlovchi gazniqolar ( GP 5, GP 7, GP 9, PDF 2SH); 
Ajratuvchi gazniqoblar (IP 46 IP 48). 
Nafas olish organlarning eng oddiy himoya vositalari: 
Resperator; 
Changga qarshi matoli niqoblar; 
Paxta dokali bog‘gich. 
Teri va nafas olish a’zolarinig himoya qilish vositalari. 
Filtirlovchi himoyalanish niqoblar. 
Inson bir kun davomida 
о‘rtacha hisobida 800 gr qattiq maxsulot, 2l suv va 40 
m
3
xavo istemol qiladi. Bajarilayotgan ishning og‘irligi va intensivligiga bog‘liq 
holda bu 
kо‘rsatgich keng kо‘lamda о‘zgaradi. 
Kam kislorodli va bir nechta zaharlimoddalar saqlangan havo zaxarlangan 
hisoblanadi. 
44 

---

Favqulotda vaziyatda avariya qutqaruv ishlarini olib borish. 
Avariya qutqaruv va boshqa kechiktirib 
bо‘lmaydigan ishlarini rejalashtirish 
va amalga oshirishdan maqsad, aholini turli favqulotda vaziyatlardan himoyalash, 
shoshilinch tibbiy xizmat 
kо‘rsatish, avariya oqibatlarini qisqartirish hamda 
vayronalardan insonlarni olib chiqishga qaratilgandir. 
Avariya qutqaruv ishlari quydagi vazifalar orqali olib boriladi. 
FV xududlarida razvedka ishlarini olib borish hamda xarakatlanish 
yо‘nalishlarini rejalashtirish. 
Bino qismlari, vayrona uyumlari orasidan shuningdek yonayotgan binolar 
ichidan insonlarni qidirish va olib chiqish. 
Jabirlangan guruxlarga ajratgan xolda birlamchi tibbiy xizmat 
kо‘rsatish 
hamda yaqin ambulatoriyalarga yetkazish. 
Boshqa kechiktirib 
bо‘lmaydigan ishga quydagilar kiradi: 
Insonlarni ommoviy piyoda yoki transportda xarakatlanish 
yо‘llarini ochish 
hamda xavfli jisimlardan tozalash. 
Gaz, elektr, suv quvur tiqimlari va boshqa tizimlarda yuz bergan avariyalarni 
tо‘xtatish, qutqaruv ishlarini о‘tkazish. 
Korxonada yong‘in sodir 
bо‘lganda xarakatlanish quydagi tartibda amalga 
oshiriladi. Sexda germetik buzilib yoki boshqa sabab bilan yong‘in chiqqanda OPD 
turli signalizator ishga tushadi. Bu signalizator ishga tushishi bilan sexdagi navbat 
korxonaning yong‘in xavfsizligi 
bо‘limiga xabar beriladi va iо‘chilarning tartibli 
evakuasiyasi ta’minlanishi nazorat qilinadi. Yong‘in ixavfsizligi 
bо‘limi yetib 
kelguncha ishchilar 
о‘zlari OU 2, OU 9,OU 8 yong‘in о‘chirgichlari bilan yong‘inni 
boshqa obyektga 
о‘tib ketmasligini nazorat qiladi. 
Yong‘in xizmat xodimlari bilan bir vaqitda tibbiy tez yordam 
kо‘rsatish 
xizmati ham yetib keladi. FV oqibatlari tugatilishi bilan qutqaruv ishlari boshlanadi. 
Tartibni saqlashga e’tibor beriladi. Yong‘in yoki avariya sodir 
bо‘lishida odmlrni 
xavfsiz boshqa joyga chiqish 
yо‘llari bо‘lishi binolarni loyihalashda, qurishda 
hisobga olingan. Yong‘in havfsizligi norma qodalariga asosan evakuasiya 
yо‘llari 
о‘tga chidamlimateriallardan tayyorlangan, harakat yо‘lida hech qanday tо‘siqlar 
yо‘q. Korxona binosida 2ta chiqish evakuasiya yо‘llari mavjud. 
45 

---

Korxonada ishlatiladigan xom-ashyolar ma’lum talab asosida omborlarda 
saqlanadi. Quyosh nuri 
tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri tushmaydigan, yopiq, quru joyda 
saqlanadi.Xarorat 30
o
S dan yuqori 
bо‘lmagan, namlik 80% dan kо‘p bо‘lmasligi 
shart. 
Korxonada fuqaro muxofazasining tashkil qilinganligi.