«Кимёвий технология жараён ва қурилмалар» кафедраси

2.Maxsulot tannarxiga kiritiladigan sarf xarajatlar tarkibi 
a) maxsulot tannarxining iqtisodiy mazmuni; Maxsulot tannarxi asosiy sifat 
kо‘rsatkichi bо‘lib, unda korxonalarning xо‘jalik faoliyatlaridagi xamma nuqson va 
muvaffaqiyatlari ifodalanadi, mahsulotni ishlab chiqarish va sotishga ketgan sarf-
xarajatlarining pul ifodadagi yig‘indisidir. Maxsulot ishlab chiqarish va sotishga 
ketgan sarflar qanchalik kam bulsa, shunchalik ishlab chiqarishning samaradorligi 
oshadi. 
Mahsulot ishlab chiqarish bilan bevosita bog‘liq 
bо‘lgan xarajatlarning puldagi 
ifodasi esa mahsulot ishlab chiqarish tannarxi deb ataladi. 
Tannarx – maxsulot qiymatining asosiy qismini tashkil etib, uni baxosini 
belgilashda asos xisoblanadi. Shuning uchun maxsulot tannarxini kamayishi amalda 
uni narxini pasayishini ta’minlaydi va foydani 
kо‘payishida manba xisoblanadi. 
Foyda va maxsulot tannarxining axamiyati ayniqsa bozor munosabatlari 
sharoitida oshib ketdi, chunki foyda korxona faoliyatining asosiy manbaasini tashkil 
etadi. 
b) sarf xarajatlarning kulkusion moddalari va iqtisodiy elementlar 
bо‘yicha guruxlanishi; Sarflar va xarajatlar shakllanish boshqaruvida xarajatlar 
turini inobatga olgan sarflar tasnifi muxim axamiyatga ega va u kalkusiya moddalari 
xamda sarflar elementlari 
bо‘yicha kо‘riladi. 
49 

---

Xarajatlarning kalkusiya moddalari 
bо‘yicha guruxlanishi ushbu xarajatlarni 
xosil 
bо‘lgan о‘rni (joy) ni aks ettiradi va bir tur yoki bir о‘lcham maxsulot ishlab 
chiqarish uchun ketgan sarflarni rejalash, xisobga olish va aniqlashda 
qо‘llaniladi. 
Xarajatlarning sarf elementlari 
bо‘yicha guruxlanishi esa xarajatlar qayorda va 
qaysi maqsadlarga safrlanishidan qatiy nazar ishlab chiqarishga ketgan sarflar 
smetasini tuzishda 
qо‘llaniladi. Ushbu smeta korxona ishlab chiqaradigan xamma 
maxsulotining xajmiga ketgan sarflarni aniqlaydi. 
Maxsulotning ishlab chiqarish tannarxini tashkil etuvchi xarajatlar iqtisodiy 
mazmundorligiga binoan quyidagi elementlar 
bо‘yicha guruxlanadilar: 
- ishlab chiqarish moddiy sarf xarajatlar (qayta ishlanadigan chiqindilar qiymati 
ayrilgan xolda); 
- ishlab chiqarish xarakteriga ega mexnat haqi sarf xarajatlar; 
- ishlab chiqarishga taaluqli ijtimoiy sug‘urta ajratmalar; 
- asosiy fondlar va nomoddiy aktivlarning amortizatsiyasi; 
- boshqa ishlab chiqarish xarajatlar.