Kimyo 8 sinf Mavzu: Nitrat kislota

• KIMYO

• 8 - sinf

• Mavzu: Nitrat kislota

Bu qiziq!

• II-Jahon urushi boshlanganda nemis fiziklari, Nobel mukofoti laureatlari bo‘lgan – Jeyms Frank (1925 yil mukofotlangan) va Maks fon Laue (1914 yil mukofotlangan) oltin medallarini davlat musodara qilmasligi uchun, ularni Daniyada yashovchi fizik Nils Bordan saqlab berishini iltimos
• qilishadi.

Bu qiziq!

• 1940 yil aprel oyida Germaniya Daniyani bosib oldi va medallarning xavfsizligi Borni bezovta qila boshladi. Vengriya kimyogari Jorj De Xeveshi Nils Borga yordam beradi, ya’ni oltin medallarni « Zar suvi » da eritadi. Shu yo‘l bilan
• Nobel mukofotlar
• saqlanib qolinadi.

Bu qiziq!

• Bugungi darsda oltinni ham erita oladigan
• « Zar suvi » ning tarkibiga kiruvchi
• nitrat kislota ni o‘rganamiz.

• Nitrat

• kislota

• Nitrat kislota

• HNO3

• Nitrat kislotada azot IV valentli, oksidlanish darajasi esa +5 ga teng bo‘ladi.

• - molekular formulasi

• - tuzilish formulasi

Olinishi

• XX asr boshlariga qadar nitrat kislota konsentrlangan sulfat kislotani chili selitrasiga (NaNO3) ta’sir ettirib olingan. Hozirda bu usuldan laboratoriyada nitrat kislota olish uchun foydalaniladi:
• NaNO3 + H2SO4 = NaHSO4 + HNO3

Olinishi

• Sanoatda nitrat kislota olish uchun ammiakdan foydalaniladi.

Olinishi

• Ammiakni katalizator (Cr2O3 yoki MnO2) ishtirokida oksidlash.
• 4NH3 + 5O2 = 4NO + 6H2O
• Azot (II)-oksidni oksidlab azot (IV)-oksid olish.
• 2NO + O2 = 2NO2
• Azot (IV)-oksidni kislorod ishtirokida suvga yuttirish.
• 4NO2 + 2H2O + O2 = 4HNO3

Fizik xossalari

• rangsiz;
• o‘tkir hidli;
• suyuqlik;
• zichligi 1,5 g/сm3;
• - 41 °C da kristallanadi;
• suvda yaxshi eriydi.

Hidlamaslik!

• Hidlamaslik!
• Ko‘zga tushishiga yo‘l qo‘ymaslik!
• Teriga tushishiga yo‘l qo‘ymaslik!
• To‘kib qo‘ymaslik!

• Kislota bilan ishlaganda amal qilinadigan qoidalar

• Terini, matoni, qog‘ozni, yog‘ochni yemiradi

• Shilliq qavatning kuyishiga olib keladi

Kimyoviy xossalari

Indikatorlar rangining o‘zgarishi
Indikatorlar	Neytral rangi	HNO3 dagi rangi
Lakmus
Fenolftalein	Rangsiz	Rangsiz
Metilzarg‘aldoq

Kimyoviy xossalari

• Nitrat kislota bir negizli kuchli kislotadir. Suyultirilgan eritmalarda to‘liq dissotsiatsiyalangan bo‘ladi:
• HNO3 H+ + NO3 -

Kimyoviy xossalari

• Nitrat kislota beqaror. Yorug‘lik va issiqlik ta’sirida parchalanib turadi. « Tulki dumi » deb ataluvchi
• gaz hosil bo‘ladi.
• 4HNO3 = 4NO2 + O2 + 2H2O

Kimyoviy xossalari

• Nitrat kislota ham boshqa kislotalar kabi kislotalarga xos bo‘lgan umumiy reaksiyalarni beradi:
• CuO + 2HNO3 = Cu(NO3)2 + H2O
• Fe(OH)3 + 3HNO3 = Fe(NO3)3 + 3H2O
• Na2CO3 + 2HNO3 = 2NaNO3 + H2O + CO2

Kimyoviy xossalari

• Nitrat kislotaning metallarga ta’siri boshqa kislotalardan farq qiladi. Kislotaning konsentratsiyasi va metallning faolligiga qarab nitrat kislota quyidagicha qaytariladi:
• +4 +3 +1 0 -3
• HNO3 NO2; HNO2; N2O; N2; NH3

Kimyoviy xossalari

• Passiv metallar, konsentrlangan nitrat kislota bilan reaksiyaga kirishib, NO2 gazini, suyultirilgan nitrat kislota NO ni, juda suyultirilgan kislota esa NH3 yoki NH4NO3 ni hosil qiladi.

Kimyoviy xossalari

• Nitrat kislota metallar bilan kislotaning konsentratsiyasi va haroratga ko‘ra turlicha reaksiyaga kirishadi:
• Cu + 4HNO3 = Cu(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O
• (kons.)
• Pb + 4HNO3 = Pb(NO3)2 + 2NO2 + 2H2O
• (kons.)
• 3Cu + 8HNO3 = 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O (suyul.)
• 4Fe + 10HNO3 = 4Fe(NO3)2 + NH4NO3 + 3H2O
• (juda suyl.)

Kimyoviy xossalari

• 1 mol nitrat kislota bilan 3 mol xlorid
• kislota aralashmasi « Zar suvi » deyiladi.
• Zar suvi juda kuchli oksidlovchi, u
• hatto juda passiv metallar - oltin va
• platinani ham erita oladi:
• Au + HNO3 + 3HCl = AuCl3 + NO + 2H2O
• 3Pt + 4HNO3 + 12HCl = 3PtCl4 + 4NO + 8H2O

Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar:

• Darslikning 165 – 167 - sahifasidagi “Nitrat kislota” mavzusi ni o‘qing va mavzuga oid topshiriqlarni bajaring.