Kimyo-biologiya fakulteti zoologiya kafedrasi populyatsiyalar ekologiyasi fanidan

2	3
4
0
1
2

Avlod yaratishning sof tezligi (R₀) bir avlodda populyasiya soni necha marta oshganligini ko’rsatadi. Agar R₀= 1 bo’lsa, populyasiya turg’un, ya’ni uning soni doimiy bo’ladi, chunki bo’lajak avlod oldingi avlod o’rnini to’la qoplaydi. R₀ kattalik organizmning turiga va yashash sharoitiga qarab o’zgarib turadi. Masalan, qulay laboratoriya sharoitida dala sichqoni uchun R₀ = 5,9 bo’lsa, sholi uzunburuniniki - 113,48 ga teng. Ya’ni, kulay sharoitda dala sichkoni populyasiyasi bir avlod davomida 6 marta ko’paysa, sholi uzunburuniniki 113 marta ko’payadi.

6.2. Populyasiyada avlod yaratish tezligini aniqlash
Talabalar yuqoridagi nazariy ma’lumotlar bilan tanishib chiqadilar va avlod yaratish tezligi haqida tushunchaga ega bo’ladilar. So’ngra 4-jadvalni amaliyot daftariga chizib olishadi hamda uni to’ldirishadi. Jadvalning 1- va 2-ustunlari oldingi mashg’ulotda tuzilgan yashab qolish jadvalidagi ma’lumotlar bilan to’ldiriladi. 3-ustun ilovadan tanlab olingan variantda keltirilgan ma’lumotlar bilan to’ldiriladi. 4-ustunni to’ldirish uchun solishtirma tug’ilish hisoblab chiqiladi. Solishtirma tug’ilish quyidagi formula bilan topiladi: m_x =
bunda m_x- x yoshdagi solishtirma tug’ilish; b_x - x yoshdagi absolyut tug’ilish; n_x- x yoshdagi individlar soni.
Endi har bir yosh uchun yashab qolgan individlar hissasi bilan ular o’rtacha serpushtligining (solishtirma tug’ilishning) ko’paytmasi (l_xm_x) hisoblab chiqiladi va jadvalning 5-ustuni to’ldiriladi. 5-ustundagi ma’lumotlarning yig’indisi hisoblanib, avlod yaratish tezligining qiymati topiladi. Natijalar asosida populyasiyaning o’sishi haqida tegishli xulosalar qilinadi. Olingan ma’lumotlar boshqa talabalar natijalari bilan solishtiriladi va turli populyasiyalarning o’sish tezligidagi farqlar o’qituvchi yordamida tahlil qilinadi. Bajarilgan barcha amallar va xulosalar amaliyot daftariga qayd qilinadi.

3.