Kimyo fani va uning vazifalari. Kimyoning biologiya, fizika va boshqa fanlar bilan bog‘liqligi

Davriy qonun va davriy sistemaning ahamiyati. D.I.Mendeleyev davriy qonun asosida yaratgan davriy sistema hamma kimyoviy elementlar orasida mavjud bo'lgan bog'lanishni ochib beradi. Har qaysi elementning xossasi hakida boshqa elemetlarning xossalariga, shuningdek, shu elementning davriy sistemadagi o'rniga qarabgina to'la xulosa chiqarish mumkin. Mendeleyev "elementlar bitta qonunga buysunadi, tabiati jihatidan bir xil va bir-birini to'ldiradi, ana shuning uchun ham ular davriy sistemada ma'lum tartibda joylashadi" degan edi.
23 Erkin atomlarning xossalari. Atom va ion radiuslari.
Atom yoki ionning samarali radiusi deganda uning ta'sir doirasi radiusi tushuniladi, atom (ion) esa siqilmaydigan shar deb hisoblanadi. Atomning sayyoraviy modelidan foydalanib, u elektronlar orbitalarda aylanadigan yadro sifatida ifodalanadi. Mendeleyev davriy sistemasidagi elementlar ketma-ketligi elektron qobiqlarni to‘ldirish ketma-ketligiga mos keladi. Ionning samarali radiusi elektron qobiqlarning bandligiga bog'liq, lekin u tashqi orbita radiusiga teng emas. Samarali radiusni aniqlash uchun kristall strukturasidagi atomlar (ionlar) qattiq sharlar bilan aloqa qilishda tasvirlanadi, shuning uchun ularning markazlari orasidagi masofa radiuslar yig'indisiga teng bo'ladi. Atom va ion radiuslari atomlararo masofalarni rentgen nurlari bilan o'lchashdan eksperimental ravishda aniqlandi va kvant mexanik tushunchalar asosida nazariy jihatdan hisoblab chiqildi.
Ion radiuslarining o'lchamlari quyidagi qonunlarga bo'ysunadi:
1. Davriy tizimning bir vertikal qatori ichida bir xil zaryadga ega ionlarning radiuslari atom sonining ortishi bilan ortadi, chunki elektron qobiqlarning soni va demak, atomning hajmi ortadi.
2. Xuddi shu element uchun ion radiusi manfiy zaryad ortishi bilan ortadi va musbat zaryad ortishi bilan kamayadi. Anionning radiusi kation radiusidan kattaroqdir, chunki anionda ortiqcha elektronlar mavjud, kationda esa etishmovchilik. Masalan, Fe, Fe 2+, Fe 3+ uchun samarali radius mos ravishda 0,126, 0,080 va 0,067 nm, Si 4-, Si, Si 4+ uchun samarali radius 0,198, 0,118 va 0,040 nm.
3. Atomlar va ionlarning kattaliklari Mendeleyev tizimining davriyligiga mos keladi; istisnolar № 57 (lantan) dan № 71 (lutetiy) gacha bo'lgan elementlar, bu erda atom radiuslari ko'paymaydi, lekin bir xilda kamayadi (lantanid qisqarishi deb ataladi) va 89 (aktiniy) va undan keyingi elementlar ( aktinoid qisqarishi deb ataladi).
Kimyoviy elementning atom radiusi koordinatsion raqamga bog'liq. Koordinatsion sonning ortishi har doim atomlararo masofalarning ortishi bilan birga keladi. Bunday holda, ikki xil koordinatsion raqamlarga mos keladigan atom radiuslarining qiymatlari o'rtasidagi nisbiy farq kimyoviy bog'lanish turiga bog'liq emas (agar taqqoslangan koordinatsion raqamlarga ega bo'lgan tuzilmalardagi bog'lanish turi bir xil bo'lsa). Koordinatsion raqamning o'zgarishi bilan atom radiuslarining o'zgarishi polimorf transformatsiyalar paytida hajmli o'zgarishlarning kattaligiga sezilarli ta'sir qiladi.

24 Ionlanish potentsiali. Elektronga moyillik. Elektromanfiylik. Diamagnetizm va paramagnetizm.

Ionlanish - bu atom yoki molekulaning elektron olish yoki yo'qotish orqali manfiy yoki musbat zaryadga ega bo'lish jarayonidir. Ko'pincha, boshqa kimyoviy o'zgarishlar bilan birga. Olingan elektr zaryadlangan atom yoki molekula ion deyiladi. Ionlanish subatomik zarralar bilan to'qnashuvdan keyin elektronni yo'qotish, boshqa atomlar, molekulalar va ionlar bilan to'qnashuv yoki elektromagnit nurlanish bilan o'zaro ta'sir qilish natijasida yuzaga kelishi mumkin. Geterolitik bog'lanishning ajralishi va geterolitik o'rnini bosish reaksiyalari natijasida ion juftlari paydo bo'lishi mumkin. Ionizatsiya ichki konversiya jarayoni orqali radioaktiv parchalanish orqali sodir bo'lishi mumkin, bunda qo'zg'atilgan yadro o'z energiyasini ichki qobiq elektronlaridan biriga o'tkazadi va bu uning chiqarilishiga olib keladi.