Kimyo-metallurgiya fakulteti

NAVOIY DAVLAT KONCHILIK VA TEXNOLOGIYALAR UNIVERSITETI
KIMYO-METALLURGIYA FAKULTETI
_____________________ GURUHI TALABASI
_________________________________________________________NING ________________________________________________________FANIDAN
MUSTAQIL ISH
MAVZU:__________________________________
BAJARDI:_______________________________________________
QABUL QILDI:___________________________________________


NAVOIY-2023
Korxona rentabelligini oshirish yo‘llari.

Reja:

1. 
   Foyda va rentabellik
   
2. 
   Sanoat tarmoqlari korxonalarining rentabelligi va ularni hisoblash usullari
   
3. 
   Korxonaning rentabellik darajasini baholash va uni oshirish usullari
   
4. 
   Xulosa
   
5. 
   Adabiyotlar
   

1.Foyda va rentabellik

Har bir korxona yashashi va ravnaq topishi uchun foyda olishi kerak. Korxona foydani o’z rivojini ta’minlovchi birinchi muhim omil deb biladi. Foydani maksimallashtirish bilan shug’ullanmaydigan korxonaning yashab ketish imkoniyati kam bo’ladi. Makroiqtisodiyot sohasida uzoq muddatga foydani maksimallashtirish masalasiga katta e’tibor berilishi shundan iboratki, shu asosda firma faoliyati oldindan bashorat qilinadi.
Sanoat va uning barcha bo’g’inlari ishini tavsiflovchi muhim sifat ko’rsatkichlaridan biri foyda va rentabellikdir. Foyda bozor munosabatlarining muhim kategoriyasi sifatida iqtisodiyotda ma’lum vazifalarni bajaradi:
- ishlab chiqarish faoliyatining natijasidan olingan iqtisodiy samarani tavsiflaydi, chunki u so’nggi moliyaviy natijani ifodalaydi;
- turli darajadagi byudjetlami shakllantiradi;
- xodimlaming manfaatlarini himoya qiladi va bu borada iqtisodiy dastak va stimul rolini o’ynaydi;
- ilmiy-texnikaviy, tashkiliy va ijtimoiy ishlarni amalga oshirishga imkoniyat beradi.
Foyda sanoat, tarmoq va korxonaning hamma ishlab chiqarish xo’jalik faoliyati natijalarini umumlashtiruvchi ko’rsatkichdir. Balansdagi foyda yoki foydaning umumiy summasi - korxona balansidagi mavjud ishlab chiqarish va ishlab chiqarishdan tashqari, xo’jaliklarning moliya-xo’jalik faoliyatlari natijasida olingan foyda summasidir. Foydaning umumiy summasi tovar mahsulotini sotishdan, ishlab chiqarishdan tashqari, bajarilgan ishlar va xizmatlardan olingan daromadlardan, korxona yordamchi xo’jaliklarining mahsulotlarini sotishdan olingan daromadlardan, realizatsiyadan tashqari foyda va uy-joy kommunal xo’jaligi, har xil jarimalar, penya va hokazolardan tashkil topadi.
Xo’jalik yurituvchi subyekt faoliyatining moliyaviy natijalari foydaning quyidagi ko’rsatkichlari bilan tavsiflanadi:
- mahsulotni sotishdan olingan yalpi foyda (YaF), bu sotishdan olingan sof tushum bilan sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi o’rtasidagi tafovut sifatida aniqlanadi:

YaF = SST - MIT,

Bu yerda: YaF - yalpi foyda;

SST - sotishdan olingan sof tushum;
MIT - sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi.

- asosiy faoliyatdan ko’rilgan foyda - bu, mahsulotni sotishdan olingan yalpi foyda bilan davr xarajatlari o’rtasidagi tafovut va qo’shimcha asosiy faoliyatdan ko’rilgan boshqa daromadlar yoki minus boshqa zararlar sifatida aniqlanadi:

AFF=YaF-D X +BD + BZ,

Bu yerda: AFF - asosiy faoliyatdan olingan foyda;

DX - davr xarajatlari;
BD - asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar;
BZ - asosiy faoliyatdan ko’rilgan boshqa zararlar.

- xo’jalik faoliyatidan olingan foyda (yoki zarar) - bu, asosiy faoliyatdan olingan foyda summasi plyus moliyaviy faoliyatdan ko’rilgan daromadlar va minus zararlar sifatida hisoblab chiqiladi:

UF = AFF + M D - MX,

Bu yerda: UF – umumxo’jalik faoliyatidan olingan foyda;

MD - moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar;
MX - moliyaviy faoliyat xarajatlari.
- soliq to’lagungacha olingan foyda - bu umumxo'jalik faoliyatidan olingan foyda, plyus favqulodda (ko’zda tutilmagan) vaziyatlardan ko’rilgan foyda va minus zarar sifatida aniqlanadi:

STF = UF + FP - FZ.

Bu yerda: STF - soliq to’lagungacha olingan foyda;

FP - favqulodda vaziyatlardan olingan foyda;
FZ - favqulodda vaziyatlardan ko’rilgan zarar.
UF - yilning sof foydasi - bu, soliq to’langandan keyin xo’jalik yurituvchi subyekt ixtiyorida qoladi, o’zi dadaromadi (foydasi)dan to’lanadigan soliqni va minus qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa soliqlar va to’lovlarni chiqarib tashlangan holda soliqlar to’lagunga qadar olingan foydani ifodalaydi:

SF = STF -DS-BS.

Bu yerda:

SF - sof foyda;
DS - daromad (foyda)dan to’lanadigan soliq;
BD - boshqa soliqlar va to’lovlar.
.
Rentabellik nazariyasida uning bir qancha turlari mavjud. Ulardan eng muhimi mahsulot rentabelligi ko’rsatkichi hisoblanadi va quyidagicha ifodalanadi:

Pa = Foyda/xarajat

Quyidagi jadvalda respublika sanoati va uning tarmoqlarining moliyaviy jihatdan foydaliligi, natijaliligi yani iqtisodiy samaradorligini ifodalovchi rentabellik ko’rsatkichlari keltirilgan;