Kimyoviy kinetika. Reaksiya tezligi reaksiyalarni kinetik sinflanishi

Murakkab reaksiyalardagi oddiy reaksiyalar yonma-yon borayotgan bo’lsa, bu murakkab reaksiyalarning umumiy tezligi oddiy reaksiyalar tezliklarining algebraik yig’indisiga, agar ketma-ket borayotgan bo’lsa, eng sekin borayotgan reaksiya tezligiga teng. Ba’zi murakkab reaksiyalarni ko’ramiz.

Qaytar reaksiyalar. Bu xil reaksiyalarni umumiy tarzda quyidagicha ifodalash mumkin

Bunday reaksiyalarning umumiy tezligi

bu erda k1 – to’=ri reaksiyaning tezlik konstantasi, k2 – teskari reaksiyaning tezlik konstantasi.

Reaksiya uchun dastlab V hajmda A moddadan a mol va V moddadan v mol olingan deb faraz qilaylik: t vaqt o’tgandan keyin Amoddaning x moli reaksiyaga kirishsin. Bu vaqtda A moddadan (a-x) mol qoladi va V moddaning miqdori (vx) molga teng bo’ladi. Demak A moddaning reaksiyaga kirishgan tezligi (V hajmda)

Reaksiya uchun dastlab V hajmda A moddadan a mol va V moddadan v mol olingan deb faraz qilaylik: t vaqt o’tgandan keyin Amoddaning x moli reaksiyaga kirishsin. Bu vaqtda A moddadan (a-x) mol qoladi va V moddaning miqdori (vx) molga teng bo’ladi. Demak A moddaning reaksiyaga kirishgan tezligi (V hajmda)

yoki

Agar k1a-k2bk1k2yKa-bK1 deb belgilasak

Agar k1a-k2bk1k2yKa-bK1 deb belgilasak

( bu erda Kk1k2) bo’ladi. Integrallansa

dxdt(k1k2)(y-x) K1K21t ln yy-x

Reaksiya muvozanat holatga kelganida

Bu erda K-muvozanat kostantasi x - reaksiyaga kirishgan moddaning muvozanat holatdagi miqdori (a-x) va (vx)moddalarning muvozanat vaqtidagi konstentrastiyalari. Yuqoridagi ikki tenglamadan foydalanib k1 va k2larni qiymatini topish mumkin.

Bimolekulyar qaytar reaksiyalar. Bimolekulyar qaytar reakstiyalarga murakkab efirlarning ishqorlanishi, vodorod yodidning ajralishi misol. Umumiy tarzda quyidagicha: