Kimyoviy reaksialar tezligi Bjardi: Toshkent kimyo texnalogia Instituti

CH3COOH (s) + C2H5OH (s) ® CH3COOC2H5(s) + H2O (s)
NO2(g)
 SO2(g) + O2(g) ® 2SO3(g)
Geterogen katalizda katalizator va reaksiyaga kirishuvchi moddalar turli xil fazalarda bo’ladi. Masalan:
Fe (k)
 N2(g) + 3H2(g) ® 2NH3(g)
MnO 2(k)
2H2O2(s) ® 2H2O (s) + O 2(g)
Fermentlar biologik katalizatorlar bo’lib, organizmda modda almashinuvida sodir bo’ladigan turli reaksiyalarni boshqarib turadi.Fermentlar reaksiyaning borish sharoitiga ya’ni harorat, bosim, eritma muhiti (pH)ning ta’siriga juda sezgirdir. Kishi organizmida fermentlar ishtirokida 10 000 dan ortiq turli biokimyoviy reaksiyalar sodir bo’ladi. Organizmda saxarozaning oksidlanishi fermentlar ishtirokida million marta tezlashadi. Hozirgi vaqtda pepsin, tripsin, ribonukleaza, ureaza kabi ko’plab fermentlar kristall holda ajratib olingan.
Katalizator ta’sirining mohiyati shundaki u faollanish energiya sini kamaytiradi, natijada reaksiya tezligi keskin ortadi. Masalan A va B moddalar orasidagi reaksiya tezligi kichik, chunki faollanish energiyasi (Ea) katta. Agar katalizator ishlatilsa, u reaksiyaga kirishuvchi moddalardan birortasi bilan oraliq birikma hosil qiladi.
reaksiyalarning faollanish energiyalari kichik, shu sababli reaksiya tezllashadi. Bu jarayonlarni quyidagi tasvirlash mumkin:
sekin tez
A + B ® A...B ® AB sekin
faollashgan
kompleks
tez tez tez tez
A+ K ® A...K® AK + B ® AK...B ® AB + K tez
faollashgan oraliq faollashgan
kompleks mahsulot kompleks
Katalizator reaksiyaning issiqlik effektini o’zgartirmaydi.To’g’ri va teskari reaksiyalarnibir xilda tezlashtirib kimyoviy muvozanat hosil bo’lishini
tezlashtiradi.
Kimyoviy reaksiya tezligiga ta'sir qiluvchi omillar
Shunisi e'tiborga loyiqki, bir xil moddalar bir-biri bilan har xil tezlikda reaksiyaga kirishishi mumkin. Masalan, gazli kislorod va vodorod aralashmasi uzoq vaqt davomida o'zaro ta'sirlanish belgilarini ko'rsatmasligi mumkin, ammo idish silkitilganda yoki urilganda reaktsiya portlovchi bo'lib qoladi. Shuning uchun kimyoviy kinetika va kimyoviy reaktsiya tezligiga ta'sir o'tkazish qobiliyatiga ega bo'lgan ayrim omillarni aniqladi. Bunga quyidagilar kiradi:o'zaro ta'sir qiluvchi moddalarning tabiati;
reaktivlarning konsentratsiyasi;
harorat o'zgarishi;katalizatorning mavjudligi;
bosim o'zgarishi (gazsimon moddalar uchun);
moddalarning aloqa maydoni (agar biz heterojen reaktsiyalar haqida gapiradigan bo'lsak).