Kimyoviy reaksiyalar tezligi Reaksiya tezligiga konsentratsiyaning ta’siri

Kimyoviy kinetika.Kimyobiy reaksiya tezligi va unga ta’sir etuvchi omillar.
Reja:

1. 
   Kimyoviy reaksiyalar tezligi
   
2. 
   Reaksiya tezligiga konsentratsiyaning ta’siri
   
3. 
   Kimyoviy reaksiya tezligiga haroratning ta’siri
   
4. 
   Kimyoviy reaksiya tezligiga erituvchilarning ta’siri
   

Kimyoviy kinetika kimyoviy reaksiyalarning tezliklari haqidagi ta’limotlar.
Kimyoviy jarayonlarni boshqaruvchi eng muhim faktorlar (modda tabiatidan tashqari) to’rtta.
1) Harorat; 2) bosim; 3) reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentratsiyalari; 4) katalizatorlar.
Kimyoviy kinetika qonunlari ikki prinsipga asoslanadi.
1) Reaksiyaning tezligi reaksiyaga kirishayotgan moddalarning konsentratsiyalari ko’paytmasiga proporsional bo’ladi (massalar ta’siri qonuni).
2) Ketma-ket borayotgan bir necha jarayonning umumiy tezligi shular ichida eng sust boruvchi jarayon tezligi bilan o’lchanadi.
Kimyoviy reaksiyalar tezligi
Barcha reaksiyalar, avvalo ikki sinfga ya’ni gomogen va geterogen reaksiyalarga bo’linadi. Agar reaksiya birgina fazada (gaz muhitda yoki eritmada) sodir bo’lsa, uni gomogen reaksiya deyiladi. Agar reaksiya bir necha fazada borsa (masalan: gazlar bilan qattiq jismlar yoki suyuqliklar reaksiyaga kirishsa), bunga geterogen reaksiya deyiladi.
Yana barcha reaksiyalarni ikki guruhga bo’lamiz:
1) qaytmas - oxirigacha boruvchi reaksiyalar;
2) qaytar - oxirigacha bormaydi, ma’lum kimyoviy muvozanatda bo’ladigan reaksiyalar.
Qaytmas reaksiyaga misol
2KClO₃- 2KCl + 3O₂
Ba’zi reaksiyalar juda tez boradi.
BaCl₂ + Na₂SO₄ = BaSO₄↓ +2NaCl
Ba’zi reaksiyalar (yer bag’rida boruvchilari) million yillar davom etadi. Qaytar reaksiyalar esa, ma’lum holatga qadar davom etadi, so’ngra reaksiya olib borilayotgan idishda bir vaqtning o’zida aralashgan holatda bo’ladi.
Masalan: yuqori haroratda (1200°Cda) 1 mol CO₂ bilan 1 mol H₂ ni aralashtirsak, 0,6 mol CO va 0,6 H₂O hosil bo’lgandan keyin reaksiya kimyoviy muvozanat holiga keladi.
CO₂ + H₂ = H₂O + CO
Kimyoviy reaksiyaning tezligi reaksiyaga kirishuvchi modda­lar konsentratsiyalarining vaqt birligi ichida o’zgarishi bilan o’lchanadi.
Agar modda konsentratsiyasi cheksiz qisqa vaqt ichida d+ o’zgargan kichik miqdori dc bo’lsa, reaksiyaning haqiqiy tezligi hosila bilan ifodalanadi.
Agar moddaning konsentratsiyasi t₁ dan t₂ ga qadar o’tgan ma’lum vaqt ichida C₁ dan C₂ ga qadar o’zgarsa, reaksiyaning o’rtacha tezligi bo’ladi.