Kimyoviy reaksya Foydalanilgan adabiyaotlar

Reaksiya davomida hajm o‘zgarmas (izoxorik) sistemalar uchun τ₁, va τ₂ vaqtlar oralig‘ida reaksiyada qatnashuvchi moddalardan birining konsentratsiyasi C₁ bilan C₂ oralig‘ida o‘zgargan bo‘lsa, shu vaqt oralig‘ida o‘lchangan reaksiya tezligini quyidagicha ifodalanadi: V=(C2–C1)(τ2–τ1)=±ΔCΔτ�=(�2–�1)(τ2–τ1)=±∆�∆τ Bu ifodadagi «+» va «—» ishoralar modda konsentratsiyasi ning ortib borishi (mahsulotlar uchun) yoki boshlang‘ich moddalardan birining konsentratsiyasi kamayib borishini anglatadi. Bu formuladagi konsentratsiya o‘zgarishini o’lchash oralig‘idagi vaqt farqi qancha qisqa bo‘lsa, hisoblangan tezlik qiymati reaksiyaning haqiqiy tezligiga yaqin bo’ladi. Kimyoviy kinetika

Kimyo fanining bu qismi kimyoviy jarayonlarning vaqt o‘tishi davomi­da turli omillar ta’sirida qanday qonuniyatlar asosida amalga oshishini o‘rganadi.
Turli tashqi ta’sirlar orasida reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentratsiyalarining o’zgarishi, temperatura o ‘zgarishining ta’siri va gaz mod­dalar orasida boradigan reaksiyalarga tashqi bosimning ta’siri va, bulardan tashqari, yana bir necha holatlar va vaziyatlar ta’siri natijasida bo‘ladigan o‘zgarishlar sistema uchun ahamiyatga ega bo‘ladi.
Har qanday omillarning reaksiya tezligiga ta’sirini o ‘rganishda turlicha yo‘l tutish mumkin. Masalan, reaksiya tezligini o ‘rganish maqsadida qo‘yilgan tajribalarni turli miqdorda olingan moddalar ishtirokida kuzatiladigan o‘zgarishlarni qayd etish va olingan ma’lumotlarni umumlashtirish natijasida sizga ma’lum bo‘lgan «ta’sir etuvchi massalar qonuni» ta’riflangan edi.
Boshqacha yo‘l tutilganda — reaksiya davomida ayrim atom va molekulalar holatidagi o‘zgarishlarni tadqiq etish natijasida ham umumiy qonuniyatlarni keltirib chiqarish mumkin. Bu usulni amalga oshirishda ko‘pincha turli taxminlarga tayanishga to’g‘ri keladi, chunki ko’pchilik reaksiyalar «oraliq bosqichlar» vositasi orqali amalga oshadi. Oraliq bosqich mexanizmi haqidagi ma’lumotlarga ega bo‘lish uchun ko‘pgina ma’lum otlarni o ‘zaro umumlashtiruvchi holatgacha yetkazish kerak bo‘ladi.
Makrosistemalarga mos keladigan qonuniyatlar atomlarda va molekulalarda o‘ziga xos xususiyatlarga ega, ular bir-biridan keskin farq qilishi ham mumkin.
Hozirgi zamon kimyoviy kinetikaning yutuqlari yuqorida aytilgan ikki xil yo‘nalishdagi izlanishlar natijasidan kelib chiqqan qonuniyatlar va nazariy holatlarni jamlab olgan. Termokimyoviy hisoblar asosida ko‘pgina ahamiyatli jarayonlarning energetik xossalarini baholash mumkin. Masalan, kimyoviy bog‘lar va kristall panjara energiyalarni, fazoviy o‘zgarishlar, molekulalar orasidagi ta’sirlashish energiyalarini, erish, solvatlanish (gidratlanish) entalpiyalarini hisoblash mumkin. 1840-yilda rus kimyogari G. I. Gess issiqlik effektlar yigindisi (issiqlik effektining additivligi) qonunini ta’rifladi:
Kimyoviy reaksiyaning issiqlik effekti boshlang‘ich modda va mahsulotlarning agregat holatlarigagina bog ‘liq, reaksiya borishida bo’ladigan bosqichlarga bog‘liq emas.
Quyida uglerodning oksidlanishi natijasida uglerod(IV) oksid hosil bo‘lish reaksiyasining issiqlik effektini hisoblash bilan termokimyoning shu qonunini tushuntiramiz.
Grafitning oksidlanib, CO₂ hosil bo’lishini ikki usulda amalga oshirish mumkin.
I. C_(k)+ 0,5O2_(g), ΔH₁⁰ = -3 9 6 ,0 kJ
Ikkinchi usulda jarayonni ikki bosqich orqali amalga oshirish ko‘zda tutiladi
II. Grafit yonishida uglerod(II) oksid hosil bo‘ladi:

1. 
   C_(k)+ 0,5O2_(g), ΔH₂⁰ = -110,05kJ
   
2. 
   CO ning kislorodda yonishi:
   

C_(g)+ 0,5O2_(g), ΔH₃⁰ = -285,5kJ
Ikki bosqichning yig‘indisi:
C_(k) + 0,5O_2(r) = CO_(r)
СО_(r) + 0,5O_2(r) = CO_2(r)
C_(k)+ O_2(r) = CO_2(r), ΔH₂⁰ + ΔH₃⁰ = ΔH₁⁰ = – 393,5 Kj
Shu misolga tatbiq etilgan Gess qonuniga tegishli m a’lumotlar grafik ko‘rinishi rasmda keltirilgan.
Grafikdan ko‘rinadiki, Gess qonuni energiyaning saqlanish qonunining bosqichma-bosqich boradigan jarayonlarga tatbiq qilinishidan kelib chiqadi.
Xulosa : ayrim bosqichlarning issiqlik effektlar yig‘indisi umumiy jarayonning issiqlik effektiga tengdir.
Kimyoviy reaksiyaning issiqlik effektini topish uchun reaksiya mahsulotlarining hosil bo‘lish issiqliklari yig‘indisidan boshlang‘ich moddalaming hosil bo‘lish issiqliklar yig‘indisini ayirish lozim:
Grafitning yonishida kuzatiladigan bosqichli issiqlik effektlariga doir grafik.
Uglerod(IV) oksidning oddiy moddalardan hosil bo‘lish entalpiyasi (ΔH⁰_{f, 298}) va oraliq bosqichda CO ning hosil bo‘lish entalpiyasi bilan uning CO₂ gacha oksidlanish entalpiyalari yig’indisiga teng ekanligi ener­giyaning saqlanish qonuni talabiga javob beradi. Shunday grafik yoki hisoblardan foydalanib, tajribada o’lchab bo‘lmaydigan CO ning hosil bo’lish entalpiyasini hisoblab topish oson bo’ladi.
Termokimyoviy hisoblar asosida kimyoviy bog‘ energiyasini, kristall panjara energiyasini, molekulalar orasidagi zaif bog‘lar energiyasini, moddalarning erish va gidratlanish energiyasini, moddalarning bir fazadan ikkinchi fazaga o‘tish jarayonining energetik effektlarini topish mumkin. Hozirgacha 4 mingdan ortiq moddalarning hosil bo‘lish entalpiyalari haqidagi ma’lumotlar aniqlangan.