Kimyoviy termodinamikaning birinchi qonuni. Termokimyo. Gess qonuni

Asosiy tushunchalar: o’z-o’zidan boradigan va o’z-o’zidan bormaydigan jarayonlar, qaytar va qaytmas jarayonlar, nomuvozanat va muvozanat jarayonlar.
Kimyoviy reaktsiyalar va fizik-kimyoviy jarayonlarni ikki guruhga bo'lish mumkin.
1. O'z-o'zidan boradigan (sponton)
2. O'z-o'zidan bormaydigan
(nosponton)
O’z-o’zicha boruvchi jarayonlar
Sistemada atrof-muhit aralashuvisiz sodir bo'ladigan jarayonlar o'z-o'zidan boruvchi jarayonlar deyiladi.
Ushbu jarayonlarda hamma vaqt sistemaning ichki energiyasi kamayadi.
Energiya atrof-muhitga issiqlik yoki ish shaklida beriladi.
O'z-o'zidan paydo bo'lgan jarayonda, ish issiqlikka aylanadi
Endotermik jarayonlar ham o'z-o'zidan borishi mumkin. Ular bunda ish bajarish uchun kerakli issiqlikni atrof-muhitdan oladi

O’z-o’zicha boruvchi jarayonlar Energiyaning sochilishi

O’z-o’zicha boruvchi jarayonlar: erish, diffuziya, osmoz, gazlarning bo'shliqqa kengayishi va h.k.
O’z-o’zicha boruvchi jarayonlarning borish chegarasi termodinamik muvozanat holatining yuzaga kelishidir.
Termodinamik muvozanat - bu sistemaning shunday holatiki, bunda uning termodinamik parametrlari (T, p, V va boshqalar) vaqt o'tishi bilan o'zgarmaydi va sistema hajmining barcha nuqtalarida bir xil qiymatga ega bo'ladi.
Muvozanat holatida turgan sistema ish bajarmaydi.

Termodinamik muvozanatga faqat yopiq va izolyatsiya qilingan sistemalarda erishiladi. Doimiy ravishda o'zgarib turadigan tashqi sharoitlar tufayli ochiq sistemalarda bunga erishib bo'lmaydi.
Ochiq sistemalar uchun sistemaga va undan tashqariga chiqadigan energiya va moddalar oqimlarining muvozanati tufayli muvozanat holatining analogi statsionar holatdir.
Statsionar holat sistemaning termodinamik parametrlarining uzoq muddatli barqarorligi va bir vaqtning o'zida foydali ishlarni bajarish qobiliyati bilan tavsiflanadi.
Barcha biosistemalar, shu jumladan inson tanasi ochiq statsionar sistemalardir.
O'z-o'zidan sodir bo'lmaydigan jarayonlar yuzaga kelishi uchun tizimni qo'shimcha energiya bilan ta'minlash kerak. Masalan, UB nurlari ta'sirida boradigan fotosintez bunga misol bo’la oladi.
Tabiatning asosiy xususiyatlaridan biri bu uning assimetriyasi. Tabiiy jarayonlarning assimetriyasi ularning bir tomonlama bo'lishida namoyon bo'ladi.
Agar to'g'ri boruvchhi jarayon o'z-o'zidan ketadigan bo'lsa, unga teskari jarayon o'z-o'zidan bormaydi.
Fizik kimyo faniga ideal gaz, ideal eritma tushunchalari kiritilgan. Termodinamikada ham ideal jarayon tushunchasi ishlatiladi. Bu termodinamik qaytar jarayon (TQJ) deb ataladi.
TQJ ideal bo`lib, haqiqatda u tabiatda uchramaydigan jarayon, lekin unga ma’lum aniqlik bilan yondoshish mumkin. Agar jarayonni faqat to`g`ri tomonga emas, balki teskari tomonga ham olib borish mumkin bo`lsa va bu vaqtda faqat sistemagina emas, balki atrofdagi muhit ham o`zining oldingi holatiga qaytsa, bunday jarayonga termodinamik qaytar jarayon deb ataladi. Ya’na bu jarayondan so`ng undan dunyoda hech qanday nom-nishon qolmasligi shart.
Misol tariqasida, ideal gazning izotermik ravishda kengayib, so`ng siqilib oldingi holatiga qaytishini kuzataylik.

•