Kirish 2 Asosiy qism

1510 «Materiallarni tayyorlash va sotib olish». Ushbu schet korxonaning hisob siyosatida tayyorlov jarayonini alohida aks ettirish ko‘zda tutilgan holda qo‘llaniladi. Uning debetida materiallarni tayyorlash va sotib olish jarayonining qiymati, kreditida esa ushbu qiymatni kirim qilingan materiallar qiymatiga kiritilishi ettiriladi. Agar korxonaning hisob siyosatida materiallarning kirimini bevosita to‘g‘ridan to‘g‘ri 1010-1090 –schetlarda aks ettirish ko‘zda tutilgan bo‘lsa, u holda 1510-schet qo‘llanilmaydi.

• 
  1610 « Materiallar qiymatidagi chetlanishlar». Ushbu schet korxonaning hisob siyosatida materiallarning tayyorlov va sotib olish qiymatini hisob baholarida aks ettirish ko‘zda tutilgan holda qo‘llaniladi. Hisob bahosi bo‘lib, odatda, normativ yoki rejali tannarx hisoblanadi. Tayyorlangan (sotib olingan) materiallarning haqiqiy tannarxini hisob bahosidan ko‘p bo‘lishi ushbu schetning debetida, kam bo‘lishi esa uning kreditida 1510-schet bilan korrespondensiya-langan holda aks ettiriladi. 1610-schetning debet qoldig‘i summasi hisob baholaridan ortiq qiymatda kelib tushgan materiallarga to‘g‘ri keladigan chetlanishlar summasini ko‘rsatadi. Baholar o‘rtasidagi farqlar sotib olingan materiallarni haqiqatda sarflangan vaqtida ularning hisob bahosidagi qiymatiga proporsional ravishda harajatlar schetlariga kiritilib boriladi.
  

Materiallarning harakatiga doir operatsiyalar schyotlarda quyidagicha aks ettiriladi.

1. Hisob siyosatida 1510 –schyotni qo‘llash ko‘zda tutilmagan holda

Tar- tib raqam	Operatsiyaning mazmuni	Debet schyot	Kredit schyot	Yozuvga asos bo‘luvchi hujjat
1.	Materiallar ta’minotchilardan qabul qilinganda: zaxiralarni QQSsiz sotib olish qiymatiga QQS summasiga	1010- 1090 4410	6010, 4110 6010	Shartnoma, schet-faktura
2.	Yordamchi ishlab chiqarishdan olinganda	1010- 1090	2310	Hisobot, nakladnoy
3.	Hisobdor shaxslardan olinganda	1010- 1090	4220- 4230	Bo‘nak hisoboti
4.	Yarim tayyor materiallar xom ashyo va materiallar tarkibiga kiritilganda	1010- 1090	2110	Qaror, nakladnoy
5.	Tayyor mahsulotlar materiallarga aylantirilganda	1010- 1090	2810- 2820	Qaror, nakladnoy, talabnoma
6.	Xo‘jalik inventarlari va buyumlari materiallarga aylantirilganda	1010- 1090	1080	Qaror, talabnoma, nakladnoy
7.	Ta’sischilardan olinganda	1010- 1090	4610	Ustav, shartnoma, dalolatnoma, schet-faktura
8.	Da’volar bo‘yicha olinganda	1010- 1090	4860	Qaror, schet- faktura

9.	Bepul olinganda	1010- 1090	8530,	Qaror, schet- faktura, dalolatnoma
10.	Moliyaviy yordam sifatida olinganda	1010- 1090	9380	Shartnoma, schet-faktura, dalolatnoma
11.	Kamomadlar o‘rniga qabul qilinganda	1010- 1090	4730	Qaror, schet- faktura, dalolatnoma
12.	Naqd sotib olinganda	1010- 1090	5010- 5020	Schet-faktura, chiqim kassa orderi
13	Inventarizatsiya aniqlangan ortiqchalar summasiga	1010- 1090	9390	Inventariza- siya varag‘i, qaror
14.	Ichki alamashuv bo‘lganda	1010- 1090	1010- 1090	Inventariza- siya varag‘i, nakladnoy, talabnoma
15	Qayta baholanganda: -narxi oshirilganda -narxi kamaytirilganda	1010- 1090 9430	9390 1010- 1090	Dalolatnoma
16	Asosiy ishlab chiqarishga sarflanganda	2010	1010- 1090	Talabnoma, nakladnoy
17	Yordamchi ishlab chiqarishga sarflanganda	2310	1010- 1090	Talabnoma, nakladnoy

18	Umum ishlab chiqarishga sarflanganda	2510	1010- 1090	Talabnoma, nakladnoy
19.	Xizmat qiluvchi xujaliklarga sarflanganda	2710	1010- 1090	Talabnoma, nakladnoy
20.	Reklama uchun sarflanganda	9410	1010- 1090	Talabnoma, nakladnoy
21.	Boshqaruv maqsadlariga sarflanganda	9420	1010- 1090	Talabnoma, nakladnoy
22.	Sotilganda: -sotish qiymatiga -QQS summasiga -tannarxiga -sotishdan olingan foydaga -sotishdan ko‘rilgan zararga	4010 9220 9220 9220 9430	9220 6410 1010- 1090 9320 9220	Shartnoma, schet-faktura
23	Bepul berilganda: -tannarxiga -QQS summasiga -ko‘rilgan zararga	9220 9220 9430	1010- 1090 6410 9220	Qaror, schet- faktura, shartnoma
24.	Kamomad chiqganda: -moddiy javobgar shaxs bo‘yniga qo‘yilganda -karrali o‘ndirish summasiga -korxona zarariga olib borilganda	4730 4730 9430	1010- 1090 9390 1010- 1090	Dalolatnoma, Qaror
25	Ta’sis badali sifatida kiritilganda: -kelishuv qiymatiga			Shartnoma, qaror, schet- faktura

	-QQS summasiga -tannarxiga foyda summasiga	0610- 0690 9220 9220 9220	1010- 1090 6410 1010- 1090 9320
26.	Tayyor mahsulotga aylantirilganda	2810- 2820	1010- 1090	Qaror, talabnoma, nakladnoy
27	Yarim tayyor materialga aylantirilganda	2110	1010- 1090	Qaror, talabnoma, nakladnoy
28	Arzon baxoli inventarlarga aylantirilganda	1080	1010- 1090	Qaror, talabnoma, nakladnoy
29.	Tayyorlov- transport harajatlari tannarxga kiritilganda	1010- 1090	1510	Raschet
30	Brak mahsulotga kiritilganda	2610	1010- 1090	Qaror, talabnoma, nakladnoy
31	ITI va TKI ga sarflanganda	3190	1010- 1090	Qaror, talabnoma, nakladnoy
32	Kapital quyilmalarga kiritilganda	0810	1010- 1090	Qaror, talabnoma, nakladnoy
33	Ta’minotchilarga qaytarilganda	6010, 4110	1010- 1090	Dalolatnoma, schet-faktura

34.	Barter operatsiyalariga kiritilgan materiallarning tannarxiga	4010	1010- 1090	Shartnoma, Schet-faktura
35.	Favqulotdagi xodisalar oqibatlarini bartaraf etishga sarflanganda	9720	1010- 1090	Qaror, schet- faktura, dalolatnoma

2. 
   Hisob siyosatida 1510 –schyotni qo‘llash ko‘zda tutilgan holda
   

Tar- tib rakam i	Operatsiyaning mazmuni	Debet schet	Kredit schet	Yozuvga asos bo‘luvchi hujjat
1.	Materiallar ta’minotchilardan qabul qilinganda: Zaxiralarni QQSsiz sotib olish qiymatiga QQS summasiga	1510 4410	6010, 4110 6010	Shartnoma, schet-faktura
2.	Yordamchi ishlab chiqarishdan olinganda	1510	2310	Hisobot, nakladnoy
3.	Hisobdor shaxslardan olinganda	1510	4220- 4230	Bo‘nak hisoboti
4.	Tayyorlovga doir xizmatlarga	1510	6990	Schet-faktura
5.	Tayyorlov bo‘yicha bildirilgan da’volarga	4860	1510	Da’vo xati
6.	Tayyorlov natijasida kirim qilingan materiallarga	1010- 1090	1510	Qabul qilish dalolatnomasi
7.	Tayyorlovning haqiqiy qiymati materiallarning hisob bahosidan past bo‘lganda	1510	1610	Buxgalteriya ma’lumot- nomasi

8.

Tayyorlovning haqiqiy qiymati materiallarning hisob bahosidan yuqori bo‘lganda

1610

1510

Buxgalteriya ma’lumot- nomasi

3.