Kirish asosiy qism kompyuter arxetekturasi

3.3 Standart tarmoq protokollari
Protokol - bu qoida va amallar to‘pi ami boiib, aloqa olib borish tartibini boshqaradi. Tabiiyki, axborot almashinuvida qatnashayotganhamma kompyuterlar bir xil protokol bilan ishlashi kerak, chunki axborot uzatib boigandan so‘ng hamma qabul qilib olingan axborotlarni awalgi ko‘rinishga у ana qaytarish kerak.
Eng quyi bosqichlaming protokollari (jismoniy va kanal), ya’ni qurilmalarga tegishli boiganlarini yuqoridagi boblarda ko‘rib chiqdik. Xususan ularga kodlashtirish va dekoderlash usullari kiradi.
Har qanday holatda ham adapter platasini xarid qilishdan oldin mos tushadigan qurilmalar ro‘yxati bilan tanishish foydadan holi emas albatta (Hardware Compatibility List, HCL), hamma tarmoq amaliyot tizimini ishlab chiqaruvchilar ro‘yxatni nashr qiladilar. Endi qisqacha ancha yuqori bosqich protokollarini ko‘rib chiqamiz.
Bir necha standart protokollar to‘plami (ularni yana steklar deb atashadi) mavjud, ular juda ko‘p tarqalgan:
• ISO/OSI protokollar to‘plami;
• IBМ System Network Architecture (SNA); • Digital DECnet;
• Novell Net Ware;
• Apple, apple Talk;
• Internet global tarmoq protokollar to‘plami, ТСРДР.
Buro‘yxatga global tarmoqni kiritilganligi tushunarli, chunki OSI modeli har qanday ochiq tizimda ishlatiladi.
Sanab o‘tilgan protokol to‘plamlari uchta asosiy turga bo’linadi:
• amaliy protokollar (OSI modeli amaliy, prezentatsion va aloqa vaqtini boshqarish bosqichlar vazifasini bajaradi);
• transport protokollari (OSI modelining transport va aloqa vaqtini boshqarish bosqichlar vazifalarini bajaradi);
• tarmoq protokollari (OSI modelining uchta pastgi bosqichlar vazifalarini bajaradi). Amaliy protokollar - ilovalaming muloqoti va ular o‘rtasidagi axborot almashinuvini ta’minlaydi. Ularning ko‘p ishlatiladigan va tanilganlari quyidagilardir:
• FTAM (File Transfer Access and Management) - fayllarga ega boiish OSI protokoli; • X.400 - elektron pochtalami xalqaro almashish uchun CCITT protokoli;
• X.500 - bir necha sistemada fayl va katalog xizmati CCITT protokoli;
• SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) - elektron pochta almashinuvi uchun Internet global tarmoq protokoli;
• FTP (File Transfer Protocol) - fayllar uzatish uchun Internet global tarmoq protokoli;
• SNMP (Simple Network Management Protocol) - tarmoq monitoringi, tarmoq qismlarini nazorat va ulami boshqarish protokoli;
• Telnet - Internet global tarmoq protokoli, u uzoqdagi xostlami qayd qilish va ularda axborotga ishlov berish vazifasini bajaradi;
• Microsoft SMBs (Server Message Blocks, bloki soobsheniye servera, servemi xabar berish bloklari) va mijoz qobig‘i yoki Microsoft redirektorlari;
• NCP (Novell Net Ware Core Protocol) va mijoz qobigi yoki Novell redirektorlari. Tarmoq protokollari - manzillash, yo‘naltirish, xatoliklami tekshirish va qayta uzatish so‘rovlarini boshqaradi. Ulami ko‘p ishlatiladiganlari quyidagilar:
• IP (Internet Protocol) - axborot uzatish uchun ТСР/IР - protokoli;
• IPX (Internet Work Packet Exchange) - paketlami uzatish va yo'naltirish uchun moijallangan Net Ware firma protokoli;
• NW Link - IPX/SPX protokollari Microsoft firmasining tatbiqi;
TCP/IP protokoli maxsus global tarmoq uchun va tarmoqlar o‘rlasidagi muloqotni olib borish uchun loyihalashtirilgan. U past sifatli aloqa kanallariga va xatolikka yoi qo‘yish ehtimoli katta tarmoqlarga moijallangan. Bu protokol dunyo kompyuter tarmog‘i Internet da qabul qilingan, abonentlaming ko‘p qismi oddiy telefon aloqa yoilariga ulanadilar. Uning asosida yuqoriroq bosqich protokollari ishlaydi, jumladan SMPT, FTP, SNMP protokollari. ТСР/IР protokollarining kamchiligi kichik tezlikda ishlashi. NetBIOS protokoli (tarmoq kiritish - chiqarish asos sistemasi) IBM firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan, dastlab u IBM PC Network va IBM Token-Ring tarmoqlari uchun moijallanib, shaxsiy kompyuteming BIOS tizim andozasiga asoslangan holda loyihalashtirilgan. Shu davrdan boshlab bu protokol asosiy standart boiib qoldi (aslida u standartlashtirilmagan) va ko‘p tarmoq amaliyot sistemalari tarkibida NetBIOS emulyatori boiib, ular moslikni ta’minlaydi. Dastlabki vaqtlarda NetBIOS seans, transport va tarmoq bosqichlarini vazifalarini bajargan, keyin ishlab chiqarilayotgan tarmoqlarda pastki bosqichlar standart (masalan, IPX/SPX) protokollar ishlatilmoqda, lekin NetBIOS emulyator zimmasida faqat seans bosqichi qolgan. NetBIOS emulyatori IPX/SPX ga qaraganda ancha yuqori servisga egadir, lekin u sekin ishlaydi. NetBEUI - bu NetBIOS protokolining transport bosqichigacha rivojlantirilgan protokolidir.