Kirish bob
O‘smirlik motivlarining shakllanishi
Download 134.52 Kb.
|
DZFD
|
2.1 O‘smirlik motivlarining shakllanishi
O'rganish qobiliyati - har bir kishi har xil yo'llar bilan rivojlanadigan qimmatli fazilatlardan biridir. Shunday qilib, o'z-o'zini hurmat qilishning shakllanishi o'quvchining o'ziga va kuchiga ishonishiga, o'z oldiga maqsad qo'yishni o'rganishiga va ularga erishish traektoriyasini shakllantirishiga imkon beradi. Ijobiy o'z-o'zini hurmat qilish o'quvchilarga o'z fikrlarini himoya qilishni, jamoada ishlashni o'rganishni va boshqalarning fikri bilan hisoblashishni o'rganishga imkon beradi. Ijobiy o'zini o'zi qadrlash biznesdagi muvaffaqiyatga olib keladi, qiyinchiliklarni engishga va qaror qabul qilish muhitidagi o'zgarishlarga moslashuvchan javob berishga imkon beradi. 2.2 Umumta'lim maktabi sharoitida o'smirlarning xulq -atvor motivatsiyasini shakllantirish usullari, vositalari va usullari Tarbiya metodologiyasi tarbiya jarayonini tashkil etish usullarining majmui va pedagogik bilimlarning bir tarmog'i sifatida qaraladi, bunda tarbiya jarayonini maqsadli tashkil etish usullari o'rganiladi va yaratiladi. Bu metodologiyaning bir qismi - ijtimoiy ta'lim usuli - bu ham ijtimoiy ta'lim nazariyasi, ham amaliyoti. Umuman olganda, texnikaning eng umumiy shakli, masalan, o'smir bolalar bilan xulq -atvor motivatsiyasini shakllantirishning maqsadga muvofiq ravishda o'tkaziladigan usullari, texnikasi va vositalari majmui. Faoliyatning asosiy, hal qiluvchi elementi, omili - bu usul. Metod (yunon tilidan - tadqiqot, nazariya, o'rganish usuli) - berilgan maqsadga erishish yo'li. Bu odamning ongiga, irodasiga, his -tuyg'ulariga, xatti -harakatlariga ta'sir qilish usullari. Haqiqatni amaliy o'zgartirish usuli sifatida, usul - bu maqsadli o'zgarishning muayyan muammosini hal qilish uchun amalda qo'llaniladigan ma'lum, nisbatan bir hil texnikalar, operatsiyalar majmui. Maktab sharoitida o'smir bolalarning xulq -atvori uchun motivatsiyani shakllantirish usulidan tashqari, "usul" va "vosita" tushunchalari keng qo'llaniladi. Texnika usulning o'ziga xos ifodasi, uning konkretlashuvi, o'ziga xos, bo'ysunuvchi belgi uslubiga nisbatan tushuniladi. Darhaqiqat, har bir usul amaliyotda to'plangan, nazariya bilan umumlashtirilgan va ularni barcha mutaxassislar tomonidan tavsiya etilgan individual texnikalar majmuasi orqali amalga oshiriladi. Vositalar - bu maqsadga erishish uchun o'qituvchi foydalanadigan moddiy, hissiy, intellektual va boshqa shartlarning kombinatsiyasi. O'z -o'zidan, vositalar mohiyatiga ko'ra, faoliyat turiga aylanmaydi, lekin ular qandaydir maqsadga erishish uchun ishlatilgandagina aylanadi. Keling, o'smirlarning xulq -atvor motivatsiyasini shakllantirishda qo'llaniladigan eng keng tarqalgan usullarni ko'rib chiqaylik. 1. Ishontirish va mashq qilish. Bu usullar, har qanday sababga ko'ra, bu me'yorlar va ularga mos keladigan xatti -harakatlar shakllari to'g'risida buzuq tushunchalarni shakllantirmagan o'smirlar uchun qo'llaniladi. Ishontirish usuli jamiyatda qabul qilingan me'yorlarning inson faoliyati va xulq -atvor motivlariga aylanishiga yordam beradi, bu esa e'tiqodning shakllanishiga yordam beradi. Ishontirish - bu ma'lum bir xatti -harakatning to'g'riligi yoki zarurligini tushuntirish va isbotlash. Jismoniy mashqlar o'smirning axloqiy xulq -atvorini rivojlantirish uchun zarurdir. Jismoniy mashqlar usuli o'smirda ma'lum axloqiy ko'nikma va odatlarning shakllanishi bilan bog'liq. Odatlarning rivojlanishi takroriy harakatlar (mashqlar) va takroriy takrorlashni talab qiladi. 2. Hikoya va ma'ruza - bu metodning monologik shakllari bo'lib, ular bir kishidan - o'qituvchi yoki o'qituvchidan olib boriladi. Ikkala usul ham o'smirlarga ma'lum axloqiy tushunchalarni tushuntirish uchun ishlatiladi. Hikoya yosh o'smirlar bilan ishlashda ishlatiladi, qisqa vaqt ichida, yorqin, rang -barang misollar va dalillarga asoslangan. Ma'ruzada, qoida tariqasida, ancha murakkab axloqiy tushunchalar ochiladi (insonparvarlik, vatanparvarlik, burch, yaxshilik, yomonlik, do'stlik, do'stlik va boshqalar). Ma'ruza katta yoshdagi bolalarga tegishli. Ma'ruza uzoqroq, u hikoyani qurilma sifatida ishlatadi. 3. Suhbat va bahs - bu metodning dialogik shakllari, ulardan foydalanganda shaxsning o'zi ishi muhim rol o'ynaydi. Shuning uchun, bu usullarni qo'llashda muhim rol o'ynaydi: muhokama qilinayotgan mavzuni tanlash va uning dolzarbligi, o'smirlarning ijobiy tajribasiga tayanish, suhbatning ijobiy hissiy asosi. Suhbat-savol-javob usuli. Suhbatning samaradorligi o'qituvchining kerakli savollarni bera olishiga, u qanday misollar keltirishi va ularni qanchalik oqilona berishiga bog'liq bo'ladi. 4. Mukofot va jazoni o'z ichiga oladigan tuzatish usullari. Pedagogik amaliyotda bu usullarga munosabat noaniq. Masalan, A.S.Makarenko jazolash kerak, bu nafaqat huquq, balki o'qituvchi V.A.Suxomlinskiyning vazifasi ham maktabda jazosiz o'qitish mumkin deb hisoblagan. A.S. Makarenko yozganidek, xotirjam, hatto ovoz bilan gapirish mumkin emas, o'quvchi o'qituvchining g'azabini his qilishi kerak. V.A.Suxomlinskiy o'qituvchining so'zi, birinchi navbatda, o'smirni ishontirishi kerakligiga ishongan. Ijtimoiy-pedagogik fikrning butun tarixi shundan dalolat beradiki, tuzatish usullari (rag'batlantirish va jazolash) o'smirning shaxsiga ta'sir qilishning eng murakkab usullari hisoblanadi. O'rta maktab o'quvchilarining motivatsiyasi muammosini nazariy tahlil qilish O`qitishni maktab o`quvchilarining bilimlarni o`zlashtirish, uni mustaqil egallash yo`llaridagi faol faoliyati deb hisoblash maqsadga muvofiqdir. To'liq o'qitish, bundan keyin, faol o'quv faoliyatisiz - o'quv ishining usullari, usullari (masalan, o'rganilayotgan mavzuning turli tomonlarini solishtirish, ulardagi individual xususiyatlarni ajratib ko'rsatish, ularni qayta qurish va o'zgartirish, diagrammalar, modellar qurish) mumkin emas. ). Faol ta'limni amalga oshirish, shuningdek, talabaning o'zini tekshirish, baholash, ya'ni. o'z-o'zini nazorat qilish va o'z-o'zini baholash faoliyatini amalga oshirish. Shunday qilib, yaxlit o'quv faoliyati ushbu tarkibiy qismlarning barchasini o'z ichiga oladi - o'quv vazifasi, o'quv faoliyati, o'z-o'zini nazorat qilish va o'zini o'zi baholash. O`quv-tarbiyaviy ishning texnika va usullarining to`g`ri shakllanganligi o`quv faoliyati etukligining asosiy ko`rsatkichidir. O'quv faoliyati - yo'naltirilgan faoliyat bo'lib, uning mazmuni ilmiy tushunchalarni o'zlashtirishda umumlashtirilgan harakat usullarini o'zlashtirishni o'z ichiga oladi. Aynan yangi mehnat usullarini o‘zlashtirish o‘quvchini boyitadi, qayta tuzadi, uning aqliy rivojlanishining yangi xususiyatlari, shaxsining yangi sifatlari paydo bo‘lishiga olib keladi. Maktab o'quvchilarining o'zini o'zi nazorat qilish va o'zini o'zi baholashni amalga oshirish ta'lim faoliyatini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarurdir. Psixologiyada o'z-o'zini nazorat qilishning uchta turi mavjud: yakuniy - ish natijasiga ko'ra. Masalan, talaba ishni bajarib, uning natijasini namuna (darslikdagi javob, doskadagi namuna va boshqalar) bilan taqqoslaydi; bosqichma-bosqich, operativ - ish jarayonida. Masalan, talaba ish qiladi va uning jarayonida (o'zi yoki o'qituvchining savoliga) hozir nima qilayotganini, muammolarni qanday hal qilishini aytishi mumkin. O'z-o'zini nazorat qilishning bu usuli ancha etukdir, chunki u o'quvchiga ishni to'g'rilash, ishni yakunlashdan oldin xatolarni bartaraf etish imkonini beradi; bashoratli, istiqbolli, rejalashtirish, etakchi - ish boshlanishidan oldin. Bu talaba (o'zi yoki o'qituvchining iltimosiga binoan) o'z ishi qaysi bosqichlardan iborat bo'lishini, birinchi, ikkinchi, uchinchi bosqich nima bo'lishini va hokazolarni aniqlashi mumkinligidan iborat. O'z-o'zini nazorat qilishning bu turi o'z tarbiyaviy ishini tartibga solishning eng qiyin turi bo'lib, u xatolarning oldini olishga va umuman tarbiyaviy ishlarni rejalashtirishga imkon beradi. Agar o'z-o'zini nazorat qilish talabaning ish bosqichlarini va ularning ketma-ketligini tanlashi bo'lsa, o'zini o'zi baholash - bu talabaning u uchun ushbu bosqichlarning rivojlanish darajasini (qiyinchiliklari, qulayliklarini) baholash. O'z-o'zini hurmat qilishning har xil turlari mavjud. Bu global bo'lishi mumkin - butun ishga murojaat qiling ("men uchun bu ishni qilish qiyin") yoki tabaqalashtirilgan - uning alohida bosqichlari, havolalari bilan bog'liq ("ishning birinchi bosqichini bajarish men uchun qiyin va ikkinchisi osonroq"). O'z-o'zini hurmat qilish talabaning haqiqiy qobiliyatlari bilan solishtirganda adekvat va noadekvat (ortiqcha baholangan va kam baholangan) bo'lishi mumkin. O‘quvchining o‘z-o‘zini nazorat qilish va o‘zini o‘zi qadrlashning tobora murakkablashib borayotgan shakllarini o‘zlashtirishi o‘quvchilarning boshlang‘ich maktabdan to o‘rta maktabgacha bo‘lgan mustaqil ishlarining uzluksizligining psixologik asosidir. Shunday qilib, o'qitish - bu kengaytirilgan yoki to'xtatilgan shaklda majburiy ravishda tayyorgarlikni yaratish, o'quv topshirig'ini qabul qilish, unga yo'naltirish, o'quv harakatlaridagi bo'g'in, o'quv materialini o'zgartirish (keyinroq o'z faoliyatida) bo'g'inini o'z ichiga olgan murakkab faoliyat. ), o‘z tarbiyaviy ishini nazorat qilish, baholash bo‘g‘ini. O'qitishni harakatlar va operatsiyalar to'plamiga qisqartirib bo'lmaydi. Shuni esda tutish kerakki, qizg'in faoliyat jarayonida talaba o'z sub'ektiga aylanadi, bu uning aqliy (aqliy, axloqiy) rivojlanishining yangi xususiyatlarini rivojlantiradi; psixologlar ularni ruhiy neoplazmalar deb atashadi. O'qitish nafaqat ta'lim ishining texnikasi, balki eng muhimi - har bir bolaning shaxsiyatini tarbiyalash, u maktab va maktabdan tashqari hayotning individual noyob tajribasidan kelib chiqadigan muammolarni o'zi hal qiladi. Ta’lim jarayoni jarayonida o’qituvchi nafaqat dars beradi, balki tarbiyalaydi, o’qitish jarayonida shakllanadigan shaxsni shakllantiradi. Agar biron sababga ko'ra bunday bo'lmasa, unda murakkab ta'lim jarayonidan o'qitish insonning ichki mohiyatiga ta'sir qilmaydigan ta'lim ishining ma'lum uslublari va ko'nikmalari bo'yicha "mashq" ga aylanishi mumkin. Bu shuni anglatadiki, ta'lim - bu o'quvchining o'zi, uning tarkibiy qismlari (o'quv vazifasi, o'quv faoliyati, o'z-o'zini nazorat qilish va o'zini o'zi baholash) va bolaning aqliy rivojlanishidagi o'zgarishlar, uning shaxsiyati xususiyatlarining birligidagi faol yaxlit faoliyati. Shuni ham yodda tutish kerakki, o'quvchining o'quv faoliyati doimo birgalikda (o'qituvchi bilan, talabalar bilan). Shaxsiy o'quv faoliyati (talaba Robinsonga o'xshaydi) abstraktsiyadir. Darhaqiqat, talaba har doim (aniq yoki bilvosita) o'qituvchi tomonidan unga berilgan ta'lim harakatlarining ijtimoiy rivojlangan usullaridan foydalanadi, o'z vazifalarini, harakatlari va baholashlarini ish usullari, boshqalarning baholashlari bilan bog'laydi. Shu munosabat bilan, o'quv faoliyati doimo ijtimoiy o'zaro ta'sirlar, talaba va boshqa odamlar o'rtasidagi muloqot bilan singib ketadi. O‘smirlarda kasbiy qiziqishlarning shakllanishini o’rganish usullari O‘smirlik yoshiga o’tish o’quvchilarning o‘qish faoliyatidagi muxim qayta o’zgarishlar bilan bogliqdir. O‘qish faoliyatining yangi va yukorirok bosqichi uning mustaqillik darajasi bilan belgilanadi. D.B.Elkonin, T.V.Dragunova va boshqa psixologlar materiallarining kursatishicha, o‘smirlik yoshining dastlabki davrida o‘qish faoliyati taraqqiyotining bosqichlarida juda katta xar xillikni kuzatish mumkin. Mustaqil ishlarni elementar darajada ham tashkil kila olmaydigan, nixoyatda past, quyi bosqichdan bosqichdan boshlab, mustakil ishlar faqat uy vazifalarini bajarishda kuzatiladigan qator oraliq shakllardan o’tib, yangi materiallar va xatto bilimlarning yangi soxalari (astronomiya, mexanika, radiotexnika) mustaqil o’zlashtiriladigan eng yuksak bosqichlarni kuzatish mumkin. Biroq taraqqiyot nuqtai nazaridan so’ngngi bosqich istiqbolidir. o‘smirlik yoshining boshlanishi o‘qish faoliyati eng yuksak bosqichining tarkib topa boshlashi bilan boglanadi. o‘smir uchun bilish extiyojlarini kondirishga karatilgan mustakil bilim orttirish tarzidagi o‘qish faoliyatining ma’nosi sekin-asta ochila boshlaydi. Voqelikka bo‘lgan ongli munosabatning uchuman o’sishi bilan o‘smirlarning o‘qishga bo‘lgan ongli munosabatlari sezilarli darajada kuchayadi. O’zlarining o‘qish faoliyatlarida ular sekin-astalik bilan shaxsiy ma’no kasb etadigan xakikiy, chukur bilimlar bilan yangicha munosabatlarda boglangan yangi, yuksakrok bosqichga kutariladilar. Rus psixologlarining tadqiqotlari shuni belgilab berdiki, o‘smirlar o‘qish faoliyatining motivlari murakkab tuzilishga egadir. O’smirlar o‘qish faoliyatining motivlari tarkibiga keng ijtimoiy motivlar (bilim orttirishning ijtimoiy jixatdan muxim ekanini anglash, mustakil xayot va mexnatga tayyorlanish uchun o‘qish zarurligi), aslida muvaffakiyatga intilish, izzat nafs bilan boglik bo‘lgan bilish motivlari va shaxsiy motivlar (bolalar jamoasida obru kozonishga intilish va raxbarlik rolini uynash) birga kushilib ketgandir. Bunda ba’zan qarama-qarshilik kuzatiladi: bilim orttirishga bo‘lgan intilish maktabdagi o‘qishga befarq yoki xatto salbiy munosabatda bo’lish bilan, maktabdagi baholarga «xushchakchak-mensimaslik» (D.B.Elkonin) munosabati bilan aralashib kushilib ketishi mumkin. Bu o‘qishdagi u yoki bu xildagi muvaffakiyatsizlikka, o‘qituvchi bilan bo‘lgan nizoga nisbatan uziga xos reaksiya bo’lishi mumkin. o‘smir odatda o’zining o‘qishdagi muvaffaqiyatsizliklarini qattiq ichdan kechiradi, lekin uning izzat nafsi ba’zan bu muvaffakiyatsizlikka bo‘lgan haqiqiy munosabatni nikoblash xoxishini tugdiradi. Natijada o’quvchi o‘qishdagi muvaffaqiyatlarga o’zini mutlaqo befarkdek va beparvodek tutadi, xatto soxta mardlik kursatmokchi bo’ladi. o‘smirning o‘qishlarining paydo bo’lishi (kitob o‘qish, shaxmat uynash, filyatiliya, ya’ni marka tuplash va boshqalar) bilan tushuntirish mumkin. Nixoyat, o‘smir xotirasining o’ziga xos xususiyati ancha murakkab assotsiatsiyalarni, yangi materialning eskisi bilan boglanishini aniklash, yangi materialni bilimlar sistemasiga kiritishdir. Yu.A.Samarin va uning xodimlari bilimlar tizimini tarkib toptirish jarayoni xar xil darajadagi assotsiatsiyalarni belgilab olishga aoslanishini aniklaganlar. o‘smir kichik maktab yoshidagi bola uchun xarakterli bo‘lgan ayrim assotsiatsiyalar (Yu.A.Samarinning fikricha, lokal assotsiatsiyalar) va alohida sistemali assotsiatsiyalar (bir-biridan ajralgan xolda mavjud bo’ladigan aloxida masalalarga doir xususiy bilimlar) xosil qilishdan ancha yukori darajada-fanlar ichidagi (sistemalar ichidagi) assotsiatsiyalarni (ukeuv predmeti ichidagi bilimlarini aks ettiruvchi assotsiatsiyalarni) tarkib toptirish darajasiga utadi, o‘smirlik yoshining oxirida eng yuksak darajaga-fanlararo (sistemalararo) assotsiatsiyalarga utish uchun sharoit yaratiladi. Bu turli o’quv predmetlarining materiallarini bir-biri bilan boglash, xar xil fanlardan beriladigan bilimlarning umumiyligini, birligini tushunish imkonini beradi. Diqqatning taraqqiy etishi ma’lum ziddiyatlari bilan: bir tomondan, o‘smirlik yoshida barkaror, ixtiyoriy diqqatning tarkib topishi bilan, boshqa tomondan, o‘smirdagi taassurotlar, kechinmalar, jushkin aktivlik va impulsivlik ko’pincha bekaror diqqatga olib borishi bilan, uning tez chalgishi bilan ajralib turadi. Hama narsa ish sharoitiga, materialning mazmuniga, ukuvchining kayfiyati va psixik xolatiga, uning ishga bo‘lgan munosabatiga bog’liqdir. Diqqatning tanlovchilik kobiliyati, ya’ni uning turlicha xarakteristikasi usha narsaga bo‘lgan qiziqish kulami va darajasiga boglik bulishi o‘smirda juda yakkol ifodalangan. Bu darsda (uzi yoktirmagan darsda) e’tiborsiz va parishonxotir bslib utirgan ukuvchi boshqa, uzi yaxshi kurgan darsda nixoyatda, xushyor, fikrini bir yerga tuplab olib, xech narsaga mutlako chalgimasdan bemalol ishlashi mumkin. Tadqiqotlar shuni ko’rsatdiki, o‘smirlik yoshida diqqatning ko’lami, shuningdek, diqqatni bir operatsiyadan boshqa operatsiyaga karatish, faoliyatning bir turidan boshqa turiga jalb etish qobiliyati sezilarli darajada ortadi. Kichik maktab yoshidagi ukuvchilardan farkli ularok, o‘smir uchun odatda uz faoliyatini uzgartirishga kandaydir aloxida psixologik tayyorgarlik ko’rish talab etilmaydi. Diqqatni tashkil etishning eng yaxshi usuli o‘qituvchining qandaydir aloxida usullarni qo‘llanishga emas, balki o‘qish faoliyatini o‘smirda diqqatni uzoq vaqt mobaynida biror narsaga chalg‘itish uchun na vaqt, na istak va na imkoniyat kolmaydigan kilib uyushtira olishiga boglikdir. Kizikarli ish, kizikarli dars o‘smirni shunchalik kamrab olishga kodirki, u juda uzoq vaqt davomida zo‘r ishtiyoq bilan ishlaydi. Shunisi ham borki, o‘smir uchun qiziqarli bo‘lgan narsa-hamisha ham shunchaki qiziqarli narsa emas. Ishning bir turidan boshqa turiga vaqti-vaqti bilan o‘tib turiladigan mazmunli mashg‘ulotlar, aktiv bilish faoliyati-ana shu narsa darsni o‘smir uchun kizikarli darsga aylantiradi, anna shuning uzi uning diqqatini uyushtirishga yordam beradi. N.F.Dobrinin va uning xodimlarining tadqiqotlari shuni kursatadiki, o‘smirlar irodaviy zo‘r berish bilan ushlab turiladigan ixtiyoriy diqqtdan keyingi diqqat deb ataladigan diqqatga tobora ko’prok utib bormokdalar. Bu diqqat oldindan uylab qo‘yilgan va muayyan maqsadga karatilgan diqqat bo‘lib, ishga «kashfiyotlar»ga bo‘lgan qiziqishning asta-sekin ortib boishi asosida yuzaga keladi, shunga ko’ra ham bu diqqatni tutib turish uchun irodaviy kuch sarflash talab etilmaydi. O‘smirlik yoshida fikrlash faoliyachtida muxim siljishlar yuz beradi. Kichik maktab yoshida erishilgan tafakkur taraqqiyotining darajasi o‘smirga fan asoslarini muvaffakiyatli va sistemali o‘rganish imkonini beradi. O‘rganiladigan fanlarning mazmuni va ukuv kurslari tuzilishining mantiki bilimlarni uzlashtirishning yangi xarakterini, mustakil tafakkurga tayanishni talab etadi, abstraksiyalash va umumlashtirish, takkoslash, muloxaza yuritish, xulosalar chikarish, isbotlash kobiliyati zarur bo’ladi. Birok, shuni nazarda tutish kerakki, hama o‘smirlar ham isbotlovchi tafakkurga osongina utavermaydilar. Ulardan ba’zilariga, masalan, umumlashtirilgan geometrik isbot g‘oyasining o‘zi tushunarli bulmaydi: o‘zingning xaq yoki noxaq ekanligingni ko‘rib turib ishonch xosil qilganingdan keyin isbotlab o‘tirishning nima keragi bor. O‘smirlardan biri xayron bo‘lib, bunday deb javob bergan: «o‘qituvchi doskaga ikkita teng uchburchakni chizadi va ularning teng ekanligini uzoq vaqtgacha tushuntirib o‘tiradi». Ta'lim oluvchilarning fanlarga qiziqishlari faol fikr yuritishi o’qitilishining asosiy maqsadi, ularni dastlabki taxsil vaqtidan ilmiy izlanish-tadqiqot ishlariga jalb etish, uning natijalarini amaliyotga tadbiq etish va shu bilan birga mustaqil mutaxassislarni tarbiyalashdir. Talabalarni fanlarga qiziqishlarida axborotlarni tahlil etishda annotasiyalar, qisqacha ko’chirma, konspekt yozuvlarni keng qo’llash kerak. Qayta ishlanayotgan axborotlarni tahlil qilish, bu o’ta muhim, ilmiy izlanishning bosqichlaridan biri hisoblanib, unda bo’lgan barcha axborotlar bo’yicha bir butun mantiqiy bir fikrga kelish talab etiladi. Qilingan bu fikrlar kelgusida bajariladigan ishlarining taqdirini, samaradorligini ifodalaydi. Shuning uchun bunda shoshma-shosharlikga, tavakkalchilikga, noaniqlikga yo’l qo’ymay, iloji boricha, ko’proq axborotlarni yig’ish va ko’rib chiqish talab etiladi. Talabalarni fanlarga qiziqishlari tabiat va jamiyat hodisalarini ilmiy oldindan ko’rish mustaqil O’zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida kelgusida sodir bo’ladigan hodisa va voqeyalarga tayyor bo’lishi, uning ijobiy oqibatini ko’paytirish, salbiy oqibatlarni oldini olish, kamida ularni kamaytirishi muhim hisoblanadi. Albatta, bunday jarayonlarni oldindan ko’ra bilish, chuqur bilish, manba va sharoit talab qiladi. Munosabat mezoni va uning ilmiy adabiyotlarda yoritilishi bilan bog‘liq mulohazalarning tadqiq etilishi tadqiqotning maqsad va vazifalarini yanada chuqurroq talqin etish imkonini beradi. Chunki, munosabat tizimini o‘rganmay turib, u yoki bu shaxs faolligini kasbiy layoqatini to‘liqroq tasavvur qilish juda mushkul. Shu boisdan munosabat tushunchasini ilmiy asoslashga yo‘naltirilgan bir qator tadqiqotlar tahliliga e’tibor qaratishni lozim topdik. Tabiiyki, munosabat tushunchasi keng qamrovli va keng ko‘lamli tushuncha bo‘lib, uning talqini ham shu qadar keng va xilma-xildir. Shu nuqtai nazardan munosabatning turli sohalaridagi ijtimoiy psixologik mezonlari bo‘yicha tadqiqot olib borgan faylasuflar, psixologlar, sotsiologlar, psixofiziologlar, pedagoglar va qator ijtimoiy fanlarning vakillari (B.G.Ananev, G.M.Andreeva, A.N.Bodalev, Sh.R.Barotov, A.S.Begmatov, LS.Vugotskiy, A.G.Kavalyov, I.S.Kon, I.G.Pavlov K.K.Platonov, S.L.Rubinshteyn, V.V.Stolin, E.G‘ozievlar) munosabat kategoriyasining u yoki bu yo‘nalishini ilmiy jihatdan asoslab beradilar. Jumladan, munosabat mezoni faylasuflar talqinida shaxs va borliq o‘rtasidagi ko‘prik sifatida, psixologlar talqinida shaxsning «ichki va tashqi» faoliyati o‘rtasidagi hissiy kognitiv va xulq-atvor komponentlari asosida namoyon bo‘luvchi intilishlarning mahsuli sifatida, sotsiologlar talqinida shaxsning ijtimoiy muhitga nisbatan xayrixoxlik yoki norozilikning ifodalanishi sifatida, psixofiziologlar talqinida, shaxs oliy nerv faoliyatini aks ettirish vositasi sifatida, pedagoglar talqinida esa, o‘quvchining o‘quv topshiriqlarini «bajonidil» (ixtiyoriy qiziqish orqali) yoki majburan (yuzaki) bajarishga bo‘lgan intilishlarning mahsuli sifatida e’tirof etiladi. O‘quv faoliyati esa xuddi shu tadqiqiy yo‘nalishlarga tayanadi va shaxs faoliyati tarkib topishi uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Chunonchi, hozirgi kunda shaxsga sub’ektiv munosabat muammosini ijtimoiy jihatdan turmushda qaror toptirish uchun «odam-inson-shaxs-induviduallik-sub’ekt-komillik» ierarxiyasiga rioya qilish, shaxsga sub’ektiv munosabat, ya’ni unda robot sifatida barcha xususiyatlarni bir tekis shakllantirish mumkin, degan xato nazariyadan voz kechish, «sub’ekt-sub’ekt» aloqasini vujudga keltirish, har kanday sub’ekt – shaxs, lekin har qaysi shaxs sub’ekt emasligi muammosini yechish, shaxs sub’ekt bo‘lishi uchun mustaqillik, shaxsiy pozitsiya, qat’iyatlilik, dunyoqarash va ularni hayotga tatbiq qilish imkoniyati mavjudligini tan olish kabi mulohazalar shaxs munosabatlari motivatsiyasi talqinida muhim o‘rin tutadi. Shu boisdan, munosabatlar motivatsiyasi nafaqat nazariy, balki, lug‘aviy nuqtai nazardan ham olimlarning xilma-xil mulohazalari bilan xarakterlanadi. K.Obuxovskiy motivni «ma’lum faoliyatni yo‘naltiruvchi maqsad dasturi» sifatida talqin qilsa, X.Xekxauzen esa «motiv bu – individ-muhit munosabati doirasidagi yo‘naltirilgan harakatlarni izohlovchi jarayon» ekanligini asoslab beradi. Qator psixologik tadqiqotlarda motivatsiya talqini shaxsning ijtimoiy shakllanishi jarayoni sifatida qaraladi. Jumladan, shaxs motivatsiyasi shaxs ijtimoiylashuvida muhim ahamiyat kasb etadi. Biologik motivatsiyasidan farqli o‘laroq, shaxs motivatsiyasi jamiyat taraqqiyoti ehtiyojlarini qondirishga yo‘naltirilgan bo‘ladi. XULOSA Olib borilgan kuzatishlar, manbalar tahlili va tadqiqot ishlari natijalariga tayanib, quyidagi umumiy xulosalarga kelish mumkin. Ta'lim oluvchilarning talabalarni fanlarga qiziqishlari o`zlashtirgan bilimlarini mustahkamlash, kеngaytirish va boyitish, kеlgusi faoliyati uchun zarur bo`lgan ko`nikmalar va fazilatlarini hosil qilish hamda rivojlantirish shaklidir. Ta'lim oluvchilarning faol fanlarga qiziqishlari tashkil etishdan maqsad ularni yangi bilimlarini mustahkamlab borishga odatlantirish, fanlardan bеrilgan topshiriqlarni o`z vaqtida tayyorlash, kеrakli adabiyotlarni topish, bo`sh vaqtni oqilona tashkil etishga, bugungi kundagi kеng qamrovli dеmokratik islohotlarni to`g`ri baholashga o`rgatish, yangicha dunyoqarashni tarkib toptirish, o`z ustida muntazam, qunt bilan ishlash qobiliyatini o`stirishdir. Talabalarni fanlarga qiziqishlarining faol jarayoni nafaqat ta'lim muassasalarida mashg`ulotlarni o`zlashtirish darajasiga, balki kundalik turmushda o`zaro munosabati, g`oyaviy-siyosiy yеtukligi, hayotiy tajribalari, ko`nikma va malakalari, bo`sh vaqtni qanday tashkil etishlariga ham boqliq. Talabalarni fanlarga qiziqishlarining xususiyatlari turli ijtimoiy-siyosiy adabiyotlarni mustaqil o`qish jarayonida talabalarning siyosiy bilimi takomillashib boradi, xotirasi, irodasi chiniqadi, diqqat-e'tibori jamlanadi, fikrlari, tafakkuri rivojlanadi, hayot haqidagi bilimlarning mohiyati to`g`risidagi tasavvuri boyiydi, oydinlashadi. Talabalarni fanlarga qiziqishlarini o`stirishda tеgishli manbalarning ba'zi kеrakli joylarini, qiyin tеrminlarni, asosiy g`oyalar va qoidalar, ta'riflarni yozib borish maqsadga muvofiqdir. Matеrialni yozib borganda uning mazmuni ko`proq esda saqlanib qoladi, matеrial yaxshiroq o`zlashtiriladi, uni to`liq tushunishga, mazmuniga chuqurroq yondashishga, mustaqil tahlil qilishga o`rgatadi, ma'lum vaqt o`tgandan kеyin kitob mazmunini yozuvga qarab esga tushirish, takrorlash, undagi asosiy holatlarni xotirlash imkonini bеradi. Ta'lim oluvchilarning fanlarga qiziqishlari faol fikr yuritishi o’qitilishining asosiy maqsadi, ularni dastlabki taxsil vaqtidan ilmiy izlanish-tadqiqot ishlariga jalb etish, uning natijalarini amaliyotga tadbiq etish va shu bilan birga mustaqil mutaxassislarni tarbiyalashdir. Talabalarni fanlarga qiziqishlarida axborotlarni tahlil etishda annotasiyalar, qisqacha ko’chirma, konspekt yozuvlarni keng qo’llash kerak. Qayta ishlanayotgan axborotlarni tahlil qilish, bu o’ta muhim, ilmiy izlanishning bosqichlaridan biri hisoblanib, unda bo’lgan barcha axborotlar bo’yicha bir butun mantiqiy bir fikrga kelish talab etiladi. Qilingan bu fikrlar kelgusida bajariladigan ishlarining taqdirini, samaradorligini ifodalaydi. Shuning uchun bunda shoshma-shosharlikga, tavakkalchilikga, noaniqlikga yo’l qo’ymay, iloji boricha, ko’proq axborotlarni yig’ish va ko’rib chiqish talab etiladi. Talabalarni fanlarga qiziqishlari tabiat va jamiyat hodisalarini ilmiy oldindan ko’rish mustaqil O’zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida kelgusida sodir bo’ladigan hodisa va voqyealarga tayyor bo’lishi, uning ijobiy oqibatini ko’paytirish, salbiy oqibatlarni oldini olish, kamida ularni kamaytirishi muhim hisoblanadi. Albatta, bunday jarayonlarni oldindan ko’ra bilish, chuqur bilish, manba va sharoit talab qillishdir. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YHATI Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. Barkamol avlod – O`zbеkiston taraqqiyotining poydеvori. T., «Sharq», 1997 yil. Karimov I.A. «O`zbеkiston XXI asrga intilmoqda» T., «O`zbеkiston» 1999 yil. Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat – еngilmas kuch. –T.: “Ma'naviyat”, 2008. -176 b. Karimov I.A. O`zbеkiston mustaqillikka erishish ostonasida. –T.: O`zbеkiston, 2011. – 440 b. Prеzidеnt I.A.Karimovning “Yuksak bilimli va intеllеktual rivojlangan avlodni tarbiyalash – mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modеrnizatsiya qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi Halqaro konfеrеntsiyada so`zlagan nutqidan. – Toshkеnt, 2012 yil, 17 fеvral. Azizxo`jaеva N.N. O`qituvchi mutaxassisligiga tayyorlash tеxnologiyasi. –T.: TDPU, 2000. – 52 b Vvеdеniе v filosofii chast. I.M 1990 g. Goziеv Yo.Yo. «Umumiy psixologiya» I-II tom.Toshkеnt-2002y. Yo`ldoshеv J. Yangi pеdagogik tеxnologiya: yunalishlari, muammolari, еchimlari. «Xalq ta'limi», 1999 yil, 4-son, 4-11 bеtlar. http:G`G`www.bilimdon.uz http:G`G`www.ziyonet.uz. TAQRIZ
Mazkur kurs ishida Amaliy psixolog kasbi juda yaxshi yorotib borilgan, psixologning ish faolyati, uning vazifalari va majburiyatlari. Mazkur kurs ishida amaliy psixologga mos barcha xususiyatlar atroflicha yoritib berilgan. Psixologning ish faolyati undagi muommolarning kelib chiqish sabablari haqida. Psixologa qo’yiladigan talablar, talimda psixologning o’rni haqida va umuman psixolog faolyatining hayotimizdagi o’rni yoritib berilgan Mavzu bo'yicha tuzilgan rejalar ham to'liq yoritilgan bo'lib ,ilmiy manbalar asosida atroflicha ochib berishga harakat qilingan. Olimlarning olib borgan amaliy tajribalari va tadqiqot ishlari haqida ham keng qamrovli ma'lumotlardan foydalanilgan. Mening fikrimcha mazkur kurs ishi himoya talablariga to'liq mos keladi va keyinchalik yanada kengaytirilib qo'shimcha ma'lumotlar bilan boyitilgan holda ilmiy izlanishlarni davom ettirishga asos bo'lib xizmat qiladi. Taqrizchi : _______________ Download 134.52 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|