Кириш бурун ва бурун олди буш ликлари


Б У Р У Н О Л Д И Б У Ш Л И К Л А Р И


Download 1.27 Mb.
bet3/4
Sana19.06.2023
Hajmi1.27 Mb.
#1626842
1   2   3   4
Bog'liq
БУРУН БЎШЛИҒИНИНГ КЎНДАЛАНГ КЕСИМИ

Б У Р У Н О Л Д И Б У Ш Л И К Л А Р И
Бурун олди бушликлари — хаво-бурун бушликлари бурун бушлирига якин туртан суяклар: юкори жаг, ралвирсимон, пешана ва понасимон суякларда жойлашган. Улар бурун бушлиги билан тор тешиклар ва каналлар оркали туташган. Бурун олди бушликларининг шиллик пардаси бурун б^шлигидагига Караганда бирмунча юкорирокда булиб,, уларда вена тутамлари булмайди, шиллик безлари хам кам булади. Юкори жар бушлиги жуфт булиб, унинг хажми катта (20.см3 гача) булади, куриниши турт киррали пирамидани эслатади. Бушликнинг олдинги девори чукурча (козиксимон чукурча) холида ичга ботган, юкори жарнинг юза кисмидан тузилган. Орка девор юкори жар бушлигини канот-танглай чукурчасидан ажратиб туради. Бушликнинг юкори девори куз косасининг пастки девори хисобланади. Ундан деворлари юпка булган канал, пастки куз косаси нервининг ярим канали утади. Бушликнинг пастки девори альвеоляр усимтанинг кириш жойига мос келади, бу ерда иккинчи кичик озик тиш ва иккита катта озик тишлар илдизи жойлашган. Юкори жар бушлирининг ички девори, бурун бушлирининг кушалок йули урта бурун йулининг орка булимларида жойлашган. Пешана бушлиги хажми ва шакли жихатидан утказувчан булиб, 4 та девори олдинги бушликни калла бушлиридан ажратиб турадиган орка, куз косасига чегарадош пастки, иккала пешана бушлик орасидаги тусикдан иборат ички девори бор. Олдинги-ички бурчакда, бушлик туби ёнида пешана-бурун каналига борувчи •тешик бутшб, у урта бурун йулининг олдинги б^лимига очилади. Ралвирсимон лабиринт иккитадан саккизтагача майда. хаво утказувчи бушликлардан иборат булиб, девори юпка пластннкалар куринишидадир. Ташки пластинкаси ралвирсимон суякнинг к о р о з пластинкасидан иборат булиб, бу пластинка хужайраларни куз косасидан ажратиб туради. Ички пластинка бурун бушлирининг ташки деворини хосил килишда иштирок этади. Ралвирсимон суяк хужайраларининг юкори кисми ралвирсимон пластинкага бирикиб, бу пластинка олдинги калла чукурчасига чегарадош булади. Ралвирсимон суякнинг олдиндан оркага караб йуналишда олдинги, урта (булар урта бурун йулига очилади) ва орка хужайралар фарк килинади. Орка хужайралар гурухи курув нервига якин туради. Понасимон бушлик орка томондан ралвирсимон лабиринт хужайраларига ёндашган булади. Бушликнинг катталиги, шакли узгарувчан булиб, олдинги девори юпка ва тешиги булади. Бу тешик юкори бурун йулига очилиб, юкоридан турк эгари, гипофиз, курув нерви кесишмаси билан чегарадош булади. Асосий бушликнинг пастки девори бурун ва бурун-халкумнинг орка гумбазини хосил килади, видиев канали ана шу девордан утади. Бушликнинг ён тарафида уйку артерияси; каваксимон синуси, П1, IV ва VI калла-мия нервлари жойлашган булади. Юкори жар бушлири танглай ва пастки куз косаси артерия тармоклари ёрдамида кон билан таъмйнланади. Пешана бушлири орка бурун артерияси ва куз косаси артерияларининг тармоклари оркали кон билан таъминланади. Орка бурун канот-танглай артерия тармоклари асосий бушликни кон билан таъминлайди. Венадан кон олдинги юз венасига, куз косаси венасига ва вена тутамларига (бурун-юткин, канот-танглай) окиб кетади. Калла веналари ва синуслари билан узаро анастомозлар бор. Бурун ён бушликларининг лимфа томирлари лимфани юткин орти ва чукур буйин тугунларига узатади, шу сабабли хавфли усмалар метазтазида ташхис куйиш анча мушкул булади. Б У Р У Н ВА Б У Р У Н О Л Д И Б У Ш Л И К Л А Р И Ф И З И О Л О Г И Я С И Буруннинг нафас, хид сезиш, химоя ва резонатор функциялари тафовут килинади. Буруннинг нафас олиш функцияси. Хавони бурун оркали нафасга олганда хавонинг асосий массаси бурун катаклари оркали бурун томигача киради, кейин унинг остидан утиб, ёйсимон харакат килиб пастга ва оркага — хоаналарга тушади. Хаво чикариб юборилганда оркага кайтса-да, лекин юкори бурун йулига хам утади (хид сезиш сох,аси). Хаво окими бурун чиганоклари куринишидаги тусикка дуч келиб, тулкинланиб кетади. Хаво бурун бушлигидан ута туриб, механик тарзда бурун шиллик пардасининг рецептор тузилмаларини таъсирлайди, нати* жада организмнинг нафас, юрак-томир, хазм ва бошка системаларга жавобан физиологик рефлекслар - пайдо булади (ринобронхиал рефлекс хаммадан кура купрок урганилган). Бурун оркали нафас олишнинг кийинлашуви ёки нафас ололмаслик организмнинг купгина аъзолари ва системалари функциясининг бузилишига сабаб булади (бу бурун шиллик пардаси рецепторларидан афферент импульсациясининг ишдан чикиши окибатида юз беради). Хид сезиш функцияси. Хид сезиш мураккаб жараёндир. Хушбуй моддалар молекуласи муайян физиккимёвий хоссага эга булиб, хид сезиш тиркишига киради, липоидларга бой специфик хужайралар билан контактна булиб, уларда эриб кетади. Бундай пайдо буладиган реакция нерв импульслари генерациясига олиб келади, бу импульслар утказув йуллари буйича (хид сезиш иплари, пиёзча, йул, учбурчак) анализаторнинг пустлок охирига етади (гипокамф, аммоний шохи), бу ерда эса улар анализ ва синтез килинади. Бусара сезувчанлиги, мослашув (адаптация), толикиш каби нейродина-мик жараёнлар хид сезиш анализаторига хосдир. Хид сезиш воситасида киши хавода захарли моддалар борлигини билиб, овкат сифатини назорат килади. Хид сезиш анализатори тизимлари ва бош миянинг турли хил тузилмаларининг узаро боглиадиги туфайли одам хидга караб атрофдаги шароитга мослашиши мумкин. Хид сезиш одамнинг рухий-эмоционал сферасида муайян урин тутади, у ёки бу хид таъсирида ё ижобий, ё булмаса, салбий эмоциялар юзага келади. Буруннинг химоя функцияси химоя рефлекслари хисобланган нафасга олинадиган хавони намликдан, чангдан тозалаш ва зарарсизлантириш рефлексларидан иборат булади. Таркибида захарли кимёвий моддалар булган хаво нафасга олинганда рефлектор тарзда нафас тухтаб колиши мумкин, бунда хавода зарарли моддалар борлигига жавоб реакцияси деб караш керак. Бу рефлексларнинг фойдали эканлиги организмга захарли моддаларнинг камрок тушишида хам сезилади. Аксириш эса бошка бир химоя рефлекси булиб, унинг ёрдамида захарли моддалар бурун бушлигидан чикариб юборилади. Куз ёши окиши хам химоя рефлекслари каторига киради. Бурун бушлигига бурун канали оркали тушадиган куз ёшнинг бир кисми шиллик пардадаги зарарли мо.'имларнинг ювилиб кетишига ёрдам беради. Бурун 6 v iij . iih h шиллик пардаси кон билан яхши таъминлангани туфайли нафасга олинаётган хаво илиб утади. Жараён рефлектор равишда амалга ошади. Бу шиллик парда томирларининг кенгайиши натижасиДа юзага келади. Нафасга олинадиган хаво шиллик безлар, бокалсимон хужайралар ва лимфа* секрети билан намланади, лимфа уз навбатида шиллик парда эпителийси оркали сизиб чикади. Бунда хаво деярли тамомила намланади, бу эса упкада нормал газ алмашинуви учун м ухим д ир. Жараён атмосферанинг канчалик намлигига караб амалга ошади. Нафасга олинадиган хавонинг чангсизланиши механик жараён хисобланади. Хаво таркибидаги йирик чанг заррачалари буруннинг кираверишидаги тукчалар оркали ушланиб колади. Уртача катталикдаги чанг заррачалари бурун бушлигига тушса, хаво окимининг тебранувчан харакати натижасида шиллик пардага ёпишиб колади. Кейинчалик улар хилпировчи эпителий киприкчаларинннг Харакатлари билан бурун-юткинга сурилади, бурун шиллирига, куз ёшига аралашиб ютилади ёки туфлаб юборил.ади. Катталиги 5 микрондан кам булган юкори дисперс чанггина бурун бушлигида ушланмай упкага тушади. Бурун бушлигига хаво билан бирга тушадиган бактериялар бурун .бушлигида буладиган муцин с«а лизоцимнинг бактерицидлик таъсири натижасида зарарсизланади. Буруннинг резонатор функцияси. Бурун ва бурун олди бушликлари ховуш хосил булишида иштирок этади. Улар юкори резонаторлар деб аталиб, товуш частотасини кучайтиради, товушларни жарангдор, нафис, тиник £а урта частота сохасидаги обертонларни ютиб юборади.

Download 1.27 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling