Кириш диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати


Тадқиқотнинг республика фан ва технологиялари ривожланишининг устувор йуналишларига мослиги


Download 74.93 Kb.
bet2/2
Sana09.06.2023
Hajmi74.93 Kb.
#1469647
TuriДиссертация
1   2
Bog'liq
КИРИШ1

Тадқиқотнинг республика фан ва технологиялари ривожланишининг устувор йуналишларига мослиги. Мазкур тадқидот - иши республика фан ва технологияларини ривожлантиришнинг IV. “Кбайта тикланувчан энергия манбаларидан фойдаланишни ривожлантириш, бошда илғор технологияларни яратиш” устивор йуналишлари билан мос тушади.
Муаммонинг ўрганилганлиги даражаси: Бугунги кунда экологик тоза гидроэнергия манбаларидан самарали фойдаланиш деярли барча давлатларда устивор йўналишлардан бири бўлиб келмоқда. Юқори босимга эга бўлмаган гидроэнергетик манбалардан электр энергияси олиш устида жаҳоннинг етакчи илмий ва олий таълим муассасаларида турли конструкцияларни ишлаб чиқиш,
ҳамда уларни такомиллаштириш ва бошқарувнинг автоматлашган тизимларини яратиш устида кенг кўламда тадқидот ишлари олиб борилган.
Булардан Россия, Америка, Англия, Германия, Испания, Дания, Италия, Малайзия, Хитой, Эрон, Индонезия, Қирғизистон давлатларидаги олийгоҳ ва маҳсус илмий тадқидот институтларини мисол келтириш мумкин. Шунингдек Ўзбекистондаги олий таълим ва илмий тадқидот муассасаларида ҳам кенг қамровли илмий тадқидотлар, инновацион изланишлар олиб борилмоқда.
Республикамиздаги мавжуд гидроэнергетик потенциаллар таҳлили ва улардан энергетика соҳасида фойдаланиш имкониятлари, усуллари, кичик ва микро гидроэлектростанцияларни конструктив ва бошқарув тизимлари, энергетик қурилмаларнинг самарадорлигини орттириш каби илмий муаммоларини ҳал этишда ўзбек олимларидан Аллаев К.Р., Задидов Р.А., Мудаммадиев М.М., Уришев Б.У, Алиев Р.У., Эргашев С., Умрзодов А.Х. ва бошқалар томонидан кенг қамровли ишлари бажарилган. Бундай гидроэнергетида соҳасидаги тадқиқот ишлари, чет мамлақатлардаги етакчи олимлар Лукутин Б.В, Обудов С.Г., Харон Ч., Клыдов С.П., Кажинсдий Б.Б., Мюллер Г., Левковсдий П., Словакиа М., Иренбергер А., Шницер В., Лотар К., Кризик В., Славчев С., Юреньков В.Н, Пивоваров В.А, Шоёдубов Ш.Ш., Сатибалдиев А Б., Нарзиев М., Суле Л., Вайчбродт Ф., Ибрадим А., Диёров Р.Х. ва бошқалар томонидан дам олиб борилган.
Чет мамлакатларда ҳам ушбу альтернатив энергия манбаларидан фойдаланиш устивор йуналишлардан бирини ташкил этиб Россия, Америка Англия, Германия, Испания, Дания, Италия, Малайзия, Хитой, Эрон, Индонезия, Қирғизистон давлатларини мисол келтириш мумкин, шунингдек Ўзбекистон Республикаси олий таълим ва илмий текшириш муассасаларида дам кенг камровли илмий тадқидотлар, изланишлар олиб борилмоқда.
МикроГЭС тизимини яратиш ва такомиллаштирищ борасида олиб борилган тадқиқот ишларини кўриб чиқайлик:
Потешин М.И. [5] номзодлик ишида, мидро-ГЭС электр қисмларининг рационал ишлаш режими муаммолари кўриб ўтилган. Кучланиш стабиллашувида гидротурбина ва электроқисмлар орасидаги муносабатлар очиб берилган.
Лямасов А.К. [6] номзодлик ишида, кичик ва микро-ГЭСлар учун кучайтирувчи гидротрансформаторлар тадқиқ этилган. Асосий эътибор гидротрансформаторларни турли қурилмаларга татбиғи кўрилган.
Барков К.В. [7] номзодлик ишида, кичик ва микро-ГЭСларнинг параметрларини баҳолаш ва таҳлил қилиш методикаси устида иш олиб борилган. Керакли, пропеллерли микро-ГЭС гидротурбиналари учун энергетик параметрларни сув босимига боғланиш таҳлили методикаси ишлаб чиқилган.
Кузьмин Р.В. [8] номзодлик ишида, микро-ГЭСлар асосида энергия таъминот масалалари тадқиқ этилиб, кўриб ўтилган микро-ГЭСларда куракли ва парракли гидротурбиналарнинг энергия иқтисодий томонлари ёритилган.
Свит П.П. [9] номзодлик ишида, қишлоқ хўжалиги истеъмолчилари учун асинхрон генераторда ишловчи чархпалак туридаги мидро-ГЭС тадқиқ этилиб, асосий эътибор АГ генератордан фойдаланган ҳолда бошқарув тизими таҳлилига қаратилган.
Сухов С.М. [10] номзодлик ишида, кичик ГЭС ортогонал роторли гидротурбиналарни конструкциясининг геометриясини лойиҳалашни автоматлаштириш масалалари ишлаб чиқилган бўлиб, асосий эътибор пропеллерли ва ковшли конструкция элементларига қаратилган.
Кусков А.И. [11] номзодлик иши, қишлоқ хўжалигида сув ва эледтроэнергия таъминотини мобил парракли гидротурбина қурилмалари ёрдамида амалга ошириш ишлари кўриб ўтилган ва тадқиқ этилган.
Чернюк А.М. [12] тадқиқотларида, кичик ва микро-ГЭС тизимларидан харбий соада ва инфраструктурада фойдаланиш афзалликлари, усуллари масалалари урганиб чиқилган.
Қодиров Д.Б. [13] номзодлик ишида, паст босимда ишловчи чархпалак типидаги микро-ГЭСларни такомиллаштириш устида таддидот олиб борилган булиб, асосан чархпалак конструкциясини мукаммаллаштириш ва бошқарув тизимини автоматлаштиришга эътибор каратилган.
Умбетов Е.С. [14] ишларида, паст босимларга мулжалланган Архимед спирали асосидаги шнекли микро-ГЭС лар тадцик, этилиб, уни лойихалашга
урғу берилган.
Хамитов Т. Г. [15] ишда, микро-ГЭС ва куёш фотоэлектрик станцияларнинг комбинациясидан иборат энергетик қурилма кўриб ўтилган бўлиб, асосий эътибор микро-ГЭСга келувчи сув кувурининг турли цияликлардаги параметрлари, иктисодий курсаткичларига каратилган.
[ 16]-ишда 70-йилларда тайёрланган Каплан гидротурбинаси асосидаги катта ГЭС моделида булиб утадиган физик жараёнларини ухшаш садлаган холда масштабини узгартириш асосида кичик ГЭС турбиналари куракларини лойихалаштиришга каратилган.
-ишда энергия дефицита шароитада цайта тикланадиган энергия манбалари асосидаги Micro hydro-PV-Diesel-Battery дизел ва микро-ГЭС гибрид автоном тизимидан фойдаланиш идтисодий самаралари тахдил этилган.
-ишда Африка, Осиё, Жанубий Америка мамлакатларидаги гидроэнергетик потенциал ва уларда микро-ГЭСлардан фойдаланиш микро­гидро лойихдси тахдил этилган.
-ишда гидротермал-шамолли гибрид энергетик тизимни гидро- шамол энергияси компенсацияси принципи асосида оптималлаштириш устида иш олиб борган.
-ишда Архимед спирали асосидагш. винтсимон гидротурбинали микро-ГЭС нинг турли цияликлардаги ФИК тадциц этилган. Олинган хувват Юл/с сарфда 35 Вт ни ташкил этган.
Шунингдек, гидролектростанцияларни конструктив ва бошкарув тизимлари, техник самарадорлигини орттириш каби назарий ва илмий муаммоларини хал этишда чет мамлакат етакчи олимлари Г. Мюллер, Ф.Вайчбродт, П.Левковский,М.Словакиа, А.Иренбергер, В.Шницер, К.Лотар, В.Кризик, С.Славчев, Ш.Ш.Шоёкубов, А.Б. Сатибалдиев, М.Нарзиев, Л.Суле,
Й.Ясси, А.Ибрахим, Ч.Харон, С.П.Клыков, Б.Б.Кажинский, С.Г.Обухов, Р.Х.Диёров ва бошдалар хам катта хисса душганлар. Куриб утилган ишларнинг барчасида, микро-ГЭСларнинг асосий ишчи дисми булган гидротурбиналари ковшли, пропеллерли, куракчали ишчи гилдиракка эга кисмлардан ташкил топган ва уларда вал ташдаридан урилган сув босими дисобига айлантирилади. Бу ишда айтиб утилган конструкциялардан туб дан фард килувчи реактив гидротурбина борасидаги тадкикот ишлари баён этилади. Реактив тарзли бундай гидротурбиналар асосан учта ишда куриб утилган.
Ху су сан [21] ишда марказга интилма кучни юзага келтирувчи ишчи гилдиракка эга булган конструкция яратилган. Бундай ишчи гилдирак удга урнатилган ва 2 та дисклар орасида эгилган халда, белбог куринишидаги сув одиш трубалари мавжуд. Бу каналлар мардаздан кириш тирдишига ва дуйида радиусга перпендидуляр четди чидиш тирдишига эга. Бу донструдцияда мардазий ишчи гилдирак айланиш частотаси юдорилашган сари, унга дирувчи сувга даршилид кучининг ортиши дузатилади, натижада душимча энергия йукотилиши кузатилади.
-ишда, реактив гидравлик турбинанинг трубали-парракли конструкцияси яратилган. Бу конструкциянинг ишчи гилдираги паррак ва удга дамда унга урнатилган юдориги ва пастки дискларга эга. Дисклар орасига чиганод шаклида букилган трубали парраклар урнатилган. Трубали паррак шундай урн ати л ганки, ундан сувнинг чидиши пастки дискка уринма йуналишга эга.
Бу конструкциянинг асосий камчиликлари шундан иборатки, иккита диск дулланилган, парраклар эгилган труба шаклида ясалган булиб, унинг ички сиртига утказилган нормалга нисбатан сувнинг урилиш бурчаги фадат марказида энг катта кучни хосил килиб, вертикал йуналишда камайиб боради. донидарсиз энерго-идтисодий дурсатдичларга эга.
-ишда тадлиф этилган гидротурбина донструдциясида дуракли йуналтирувчи аппарат, статори мавжуд, ишчи гилдиракка хамда юдориги ва
пастки хдлдаларга урнатилган- Ишчи гилдирак душимча. сув чидиш каналларига, статор эса қайтаргичларга ва сув чидиш дарчаларига эта.
[24; 106-110-6] ишда қайта тикланувчи энергия манбаларидан етарли даражада фойдаланмаслик сабаблари, технологияларни етарли даражада ривожлантириш зарурати масаласи асосланган. Шунингдек, Республидамизда қайта тикланувчи энергия манбаларидан бири булган гидроэнергетикадан фойдаланиш истидболлари тахдили батафсил куриб утилиб, 4250 кичик ва микро-ГЭСлар дуриш, дуёш, шамол энергияларидан гидроэнергетик потенциаллар билан бирга фойдаланиш имкониятлари анидланган [25,26,27,28; 68-72, 48-49, 12-15, 60-66-6]. i
Кичик ва куракчали комбинацияланган микро-ГЭС асосий параметрларини анидлаш, техник-идтисодий курсаткичлари ва уларни дисоблаш методикаси [29, 30,31; 39-45, 68-71, 131-133-6] ишларда кенг ёритилган.
Гидроэнергетид потенциалдан гидроаддумуляцияли мидро эледтростанциялардан сув хужалигида мавжуд датта сув насосларида олинадиган сувдан фойдаланиш ва уларнинг энергетид параметрларини [32, 33, 34; 60-64, 49-54, 72-77-6] ишларда урганилган.
Бажарилган ишларнинг аксарияти, микро-ГЭСнинг асосий ишчи дисми булган гидротурбиналари ковшли, пропеллерли, куракчали ишчи гилдиракка эга дисмлардан ташкил топган ва уларни тадомиллаштириш сувнинг дурадчаларга урилиш бурчагини, лопает шадлиги эгрилиги, ва улчамларининг мадбул дийматларини анидлашга даратилган. Мавжуд адабиётлар ва интернет ахборот ресурсларида делтирилган маълумотлар тахдилидад дуринадиди паст босимларда юдори самара билан эледтр энергиясини берувчи янги гидротурбиналарни яратиш масаласи тулид уз ечимини топмаган. Шунинг учун паст босимларда самарали ишловчи микро-ГЭСларнинг янги донструдцияларини яратиш хдмда ишлаб чидиш мудим ахдмиятга эга ва долзарбдир.
Сув босими кичик булган гидроэнергетик манбаларда фойдаланишга мулжалланган, реактив принципда ишлайдиган гидротурбинали микро-ГЭС курилмасини яратиш, унинг технологик ва энергетик параметрларини м акбулл аштири ш хдмда саноат-тажриба намунасини ишлаб чидишга йуналтирилган диссертацион тадкикот утказштиши зарур.
Диссертация тадцицотининг диссертация бажарилган илмий тадцицот муассасасининг илмий тадцикот ишлари режалари билан боглицлиги. Диссертация тадкикоти Тошкент давлат аграр университета Андижон филиали илмий тадкдцот режасининг И-2016-2-26/1, ИТД-2- “Энергетика, энергия ва ресурс тежамкорлик” мавзусидаги ва “Андижон вилояти худудий инновация фаолияти ва технологиялар трансфери маркази” нинг “Кургонтепа ва Буз худудида 50-100 кВт кувватли КГЭСлар тизимини яратиш ва ишга тушириш” (2016-2017) мавзусидаги И-№ 2016-3-2 инновацион лойидаси доирасида бажарилган.
Тадкицотнинг мак;сади паст босимли сув манбалари энергияси хдсобига ишловчи реактив гидротурбинали микро-ГЭС конструкциясини ишлаб чициш ' ва унинг асосий параметрларини мацбуллаштиришдан иборат.
Тадкикотнинг вазифалари цуйидагилардан иборат:
Республикамиздаги арик, даре, сув давзалари ва ирригация тизимидаги мавжуд гидроэнергетик потенциални, мавжуд микро-ГЭС конструкцияларини урганиш;
микро-ГЭС конструкциясининг таркибий цисмлари, техник ва энергетик параметрлари орасидаги аналитик богланишларни айицлаш;
аналитик лойих,алаш усулига таянган х,олда, янги турдаги реактив гидротурбинали микро-ГЭС курилмасини ишлаб чидиш;
. • асинхрон фаза роторли двигатель негизида микро-ГЭС учун паст частотали электрогенераторни ишлаб чидиш;
микро-ГЭС электрогенераторидан чикувчи кучланиш амплитудаси, частотаси, гидротурбина ишчи гилдирагининг айланиш частотаси каби параметрларини автоматик бонщариш тизимини ишлаб чидиш;



• яратилган микро ГЭС дурилмаси ва электрогенераторни биргаликда табиий шароитда синовдан утказиш. •
Тадкдщот объекта катта-кичик дарёлар ва уларнинг ирмодлари, шаршарали арид-сойлар дамда ирригация тизимларидаги сув манбаларида ишловчи микро-ГЭС дурилмасининг конструкцияси ва унинг геометрик, техник параметрларидан иборат.
Тадкикот предмети паст босимли сув энергияси дисобига ишловчи реактив гидротурбинали микро-ГЭСнинг конструкцион тузилиши, геометрик улчами ва энергетик параметрларини илмий-техник асослашдан иборат.
Тадщщотнинг усуллари. Таддидот олиб бориш жараёнида маълумотларни қайта ишлаш, аналитик тадлил назарияси, математик моделлаштириш, статистика ва тажрибаларни режалаш усулларидан фойдаланилган.
Таддидотнинг илмий янгилиги дуйидагилардан иборат: катта-кичик дарёлар ва уларнинг ирмодлари, шаршарали арид-сойлар дамда ирригация тизимларидаги сув манбаларида ишловчи микро-ГЭС дурилмасининг реактив гидротурбинаси ишлаб чидилган;
ишлаб чидилган реактив гидротурбинанинг техник ва энергетик параметрлари орасидаги функционал богланишлар дамда максимал ФИКга эришиш шартлари аналитик моделдаштириш асосида анидланган;
гидротурбинанинг ички дисмларидаги даршиликлар эвазига босим йудотилишини камайтиришнинг аналитик ва техник ечимлари ишлаб чидилган; ”*
микро-ГЭСларда дуллашга мулжалланган паст частотали электрогенератор асинхрон фаза роторли электродвигатель негизида ишлаб чидилган;
реактив гидротрубинали микро-ГЭСнинг автоматик бошдарув тизими ишлаб чидилган;
Таддидотнинг амалий натижаси дуйидагилардан иборат:
дишлод хужалиги истеъмолчилари учун паст босимли гидроэнергетик манбаларда ишловчи реактив гидротурбин али микро-ГЭС курилмаси яратилган;
фаза роторли асинхрон двигатель негизида, паст айланиш частотали 1 -
22 кВт дувватли электр генераторларини тайёрлаш технологияси ишлаб чидилган;
микро-ГЭС асинхрон генераторидан чидувчи кучланиш амплитудаси ва частотасини созлаш учун сув одими ва электр юкламанинг кенг диапазонда узгаришига мос параметрларини созлаш схемаси ишлаб чидилган;
саноат микёсида ишлаб чидариш учун, сув сарфи ва босими берилган долда микро-ГЭСнинг энергетик, конструкцион ва техник параметрлар орасидаги математик богланишлар асосида электрон дисоблаш дастури ва методик тавсиянома ишлаб чикилган.
Таддидот натижаларининг ишончлилиги. Реактив микро-ГЭС учун олиб борилган назарий дисоблашларни амалий синов натижаси билан узаро мослиги, серияли ишлаб чидаришга жорий дилиш асосланганлиги ва етарли анидликдаги, сертификатланган улчов асбобларидан фойдаланилган х,олда улчаш ишлари олиб борилгани ордали таъминланган.
Таддидотнинг илмий амалий адамияти.
Таддидот натижаларининг илмий ахамияти мавжуд микро-ГЭС л ар дан тубдан фард дилувчи янги турдаи реактив гидротурбиналарни яратишда механик системанинг айланма хдракати динамикаси ва унда юзага келадиган кучлар, конструкция элементлари даршиликлари эвазига йудотиладиган энергияни минималлаштириш, гидротурбинанинг геометрик улчамларини чидиш энергетик параметрлар билан узаро боглидлигини анидланганлиги билан изодланади.
Олинган натижаларнинг амалий адамияти гидроэнергетид потенциали мавжуд дудудлардаги исътемолчилар янги ишлаб чидилган таннархи арзон

микро-ГЭС курилмасидан кенг куламда фойдаланиши мумкинлиги билан изохланади.
Гидроэнергетик потенциал мавжуд худудларда Микро-ГЭС тизимидан унумли фойдаланиш хозирдаги глобал муаммо булган атроф мухит тозалиги, экологиянинг салбий бузилишларидан садлашга ва ёдилги турларини диверсификация дилишда, тежашда уз хиссасини куш ад и.
Таддидот натижаларининг жорий дилиниши. *
Сув босими катта булмаган анхор, ирригация тизимЛари ва дарёларда дуллашга мулжалланган реактив гидротурбинали микрогидроэлектростан- циянинг техник параметрларини макбуллаштириш ва самарадор курилмани ишлаб чидариш буйича олинган натижалар асосида:
кичик босимларда ишловчи энергетик курилманинг мадбуллашган техник параметрларга эга булган ва самарадор конструкцияси ишлаб чидилган;
ишлаб чидилган дурилма Андижон вилоятининг Мархамат туманидаги “Инновацион тажриба-кургазма майдони”да жорий этилган (Кдннлод хужалиги вазирлиги 10.07.2019 йил №02/021-1080 маълумотномаси). Натижада 5 кВт дувватли микро-ГЭС дурилмаси ёрдамида дишлод хужалик истеъмолчилари учун йилига 34 МВт*соат электроэнергияси ишлаб чидариш имкони яратилган;
ишлаб чидилган дурилма Наманган вилояти Норин тумани Тошдент жамоа хужалигида жойлашган “Зулхумор Фозилжон дизи” фермер хужалигида жорий этилган (К,ишлод хужалири вазирлиги 10.07.2019 йил №02/021-1080 маълумотномаси). Натижада 10 кВт дувватли микро-ГЭС дурилмаси ёрдамида дишлод хужалик истеъмолчилари учун йилига 54 МВт*соат электроэнергияси ишлаб чидариш имкони яратилган.
Таддидот натижаларининг апробацияси.
Таддидот натижалари дуйидаги халдаро ва республика миқёсида ги
илмий-амалий анжуманларда мухокама дилинган: “Мудобил энергия турлари
ва улардан фойдаланиш истидболлари” (Фаргона, 2017 й.), “Наука и высшая
школа в инновационной деятельности”,(г.Уфа, 2018 г.) “Ярим утказгичлар физикаси ва қайта тикланувчи энергия манбаларини ривожлантиришнинг замонавий муаммолари”, (Андижон ш., 2018 й.), “RENES: Кдйта тикланувчи энергия манбалари ва бардарор атроф-мудит содасида магистерлик дастурини ишлаб чидиш” лойидаси доирасидаги халдаро илмий-амалий семинар (Гулистон ш., 2019 й.). “Замонавий илм-фаннинг инновацион ривожланиши” мавзусидаги Республика илмий-амалий анжумани, (Андижон ш., 2019 й.), “Кбайта тикланувчи энергия манбалари ва бардарор атроф-мудитнинг замонавий муаммолари” мавзусидаги халдаро анжуман, 25-26 сентябрь, (Тошкент ш., 2019 й.)
Таддидот натижаларининг эълон дилинганлиги.
Диссертация мавзуси буйича жами 17 та илмий иш , шу жумладан 4 та мадола ОАК руйхатига критилган журналларда, 1 та фойдали модел учун патент олинган, 11 та мадола ва тезислар мадаллий журналларда, халдаро ва республика илмий амалий анжуманлар тупламларида чоп этилган.
Диссертация тузилиши.
Диссертация ишининг дажми 140 бетни ташкил этиб, кириш, туртта боб, дулоса дисмларидан иборат. Диссертация 29 та раем, 18 та жадвал, 95 номдаги фойдаланилган адабиётлар руйхати, фойдаланилган дисдартмалар руйдати ва иловаларни уз ичига олган.
1-БОБ. УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА КИЧИК ВА МИКРО-
ГЭСЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ПОЛАТИ ХАМ ДА ИСТИЦБОЛЛАРИ
§ Жадондаги ва Узбекистан дудудидаги сув манбаларининг
гидроэнергетик потенциали
Ерга етиб келувчи дуёшнинг радиацияси, турли географик кенгликларда температура ва босимлар фарди эвазига юзага келадиган шамол, ер ости иссидлик энергияси-геотермал энергия, биологик усимлик массасидан олинувчи, гравитацион таъсирлашув натижасида дуйилувчи сув хдвзалари, океан ва денгизларнинг тулдини энергиялари, шаршара, даре, ар и к каби окувчи сув энергиялари қайта тикланувчи экологик тоза энергия манбаларини ташкил килади. Планетамиздаги мавжуд энергия манбалари хадида маълумотлар дуйидаги 1.1-жадвалда келтирилган [35; 18-20 6].
жадвал.
Ер планетасидаги мавжуд энергия манбалари.



Энергия турлари

Задира, кВт«соат




Кбайта тикланмайдиган энергия манбалари:




1

Ядро булиниши энергиялари

547000*1012

2

Ёнилгилар кимёвий энергияси

55000* 1012

3

Ернинг ички иссидлиги

134* 1012




Йиллик к;айта тикланадиган энергия манбалари:




4

Куёш энергияси

5 80000*1012

5

Денгиз одимлари энергияси

70000* 1012

6

Шамол энергияси

1700*1012

7

Дарёлар энергияси

18*1012

жадвалда келтирилган манбалар асосида электроэнергия олишни
жахбн микёсида тахдил этиш мумкин. Халкаро энергетика агентлигининг
маълумотига кура, XXI асрнинг биринчи чораги мобайнида дунё микёсида
16
энергия ишлаб чидариш миддори йилига уртача 2,4 % ортиб бориши айтиб утилган[36; 85-6]. Бунда 2030 йилга келиб, 30000 млрд.кВт*соатдан ортид электроэнергия ишлаб ч и кари лиши керак булади. Ишлаб чидариладиган электроэнергиянинг 71,2% ИЭС, 10,7% АЭС, 14,8% ГЭСлар ва долган 3,3% бошда турдаги қайта тикланувчи энергия манбаларидан олиниш дисобига 3000 ГВт*соат дувватдаги янги электр энергиясини генерацияловчи дурилмалар киритиши кузда тутилган.
Келгусида энергия тандислигини олдини олиш учун ривожланган мамлакатларнинг барчасида дозирдан денг тармодли изланиш ва дурилишлар олиб борилмодда. Жумладан, Россияда “Кобольд” лойидаеи 30 йилдан бери иш олиб бормодда. АДШ, Флорида бугозида Golf Stream Energy домпанияси дам бир неча йиллардан буен тулдин, океан ва денгиз суви сатди кутарилиб тушишидан, остки одими энергиясидан фойдаланиш лойидасига жуда катта маблаг ажратилган долда, таддидот ва ишлаб чидариш ишларини олиб бормодда. У ерда 14 МВт дувватга мулжалланган гигант домпледс дуриш лойидаеи амалга оширилиб, 4000 та электрогенератор ва 50000 та геликоид (учта спиралсимон лопастли) турбиналарни дуйиш режалаштирилган.
Мисол учун Буюк-Британиянинг Marine Current Turbines Ltd. Компаниясини келтириш мумкин. Улар 2003 йили Девон графлиги диргогида, дунёда биринчи марта суви сатди кутарилиб, тушиши натижасида ишлайдиган электростанцияни дурган. Унинг дуввати 300 кВт ни ташкил этган.
Ху дли шунингдек республикамизда дам ёдилги ресурсларининг чегараланганлиги, атроф-мудит экологик муаммоларини юзага келиши, истеъмолчиларнинг электр энергияга булган талаб ва эдтиёжларни ортиб бориши табиий дол. Шунинг учун энергетика содасида олиб борилаётган бундай таддидот ва энергетик дурилмаларни ишлаб чидишга Узбекистан Республикасида дам катта эътибор берилмокда.
Қайта тикланувчи энергия манбаларидан бири булган гидроэнергетик манбалар яъни, республикамиз дудудида жойлашган дарё ва унинг ирмодлари, ирригация тизимидаги арид-сойлар, андор гидроэнергетик потенциалларида



1 Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сон “Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туғрисида’ги Фармони


Download 74.93 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling