Kirish “Hamkorbank” atb ning tashkiliy tuzilishi va faoliyatining tashkiliy huquqiy asoslari. “Hamkorbank” atb blocheyn texnologiyalari asosida yaratilgan bank mahsulotlari, xizmatlari va chakana xizmatlari

4. “Hamkorbank” ATB innovatsion faoliyati tahlili va bankning innovatsion strategiyasi istiqbollari.
Bugungi kunda har bir kunimiz mamlakatimiz iqtisodining rivojlanishida muhim omil bo‘luvchi yangiliklarga boy bo‘lmoqda, jumladan, jahon bank-moliya tizimining jadal sur’atlarda rivojlanib borishi natijasida iqtisodiyotning muhim tarmog‘idan biri hisoblangan bank sohasida ham yangi zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) dan foydalanishga yanada ko‘proq ehtiyoj sezilmoqda.
Darhaqiqat, tijorat banklari tomonidan axborot texnologiyalarini qo‘llagan holda ko‘rsatilayotgan barcha xizmatlarning tezkorligi, sifati va shaffofligi bugungi kun talabidir. Endilikda an’anaviy bank xizmatlari o‘rnini to‘la egallayotgan zamonaviy masofaviy bank xizmatlarining turli ko‘rinishlari aynan shu tezlik, sifat va ishonchni ta’minlayotgani hech kimga sir emas. Zamonaviy bank xizmatlari mijozlarga yanada kengroq qulaylik yaratgan holda ularning imkoniyatlari oshirilishiga xizmat qiladi.
“Hamkorbank” da bank dasturidan foydalaniladi. Bu dasturda ishlash bir qancha qulayliklarni yaratadi va ko’plab avzalliklari mavjud.
Integratsiyalashgan Avtomatlashtirilgan Bank Tizimi (IABS) - bu zamonaviy axborot texnologiyalariga asoslangan tijorat bankining moliyaviy-iqtisodiy faoliyatining barcha tomonlarini kompleks avtomatlashtirish uchun ishlab chiqilgan sifatli yangi mahsulot. IABS boshidanoq tijorat bankining iqtisodiy va operatsion faoliyati to'g'risidagi barcha ma'lumotlarni yagona ma'lumotlar bazasida birlashtiradigan yagona protsessing markazi bo'lgan tizim sifatida ishlab chiqilgan. IABS arxitekturasi zamonaviy tijorat bankining ko'p darajali tashkiliy tuzilmasi va IT infratuzilmasini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan. Shu sababli, IABS yagona banklar uchun ham, murakkab tashkiliy tuzilishga ega bo'lgan ko'p tarmoqli banklar uchun ham juda mos keladi, bu ularga minimal xarajatlar va inson resurslari bilan tizimning yuqori ishonchliligi va xavfsizligini ta'minlash imkonini beradi.
"IABS 24x7" nomi bilan atalgan IABS-ning 6.0.0 versiyasi - bu yangi avlod avtomatlashtirilgan bank tizimi bo'lib, u IABS oldingi versiyalarining barcha yaxshi xususiyatlarini, innovatsion texnik echimlarni va keng qamrovli funktsional qamrovni o'zida mujassam etgan. IABS 24x7, o'z mijozlariga kecha-kunduz, 24x7 rejimida xizmat ko'rsatishga imkon beradi.
24x7 IABS asosida yaratilgan innovatsion texnik echimlar tizimning ishlashi, ishonchliligi, xatolarga chidamliligi va axborot xavfsizligini sezilarli darajada yaxshilagan. O'rnatilgan nosozliklardan himoya qilish vositasi tufayli IABS 24x7 avariya holatlarining ko'pchiligini avtomatik ravishda aniqlaydi va yo'q qiladi, bu tizimning yuqori barqarorligi va ishonchliligini ta'minlaydi.
Ushbu hujjatda "IABS" nomi, agar boshqacha ko'rsatilmagan bo'lsa, IABS 6.0.0 versiyasini (IABS 24x7) anglatadi.Va "IABS 24x7" nomi IABS 6.0.0 versiyasining o'ziga xos xususiyatlarini ta'kidlash uchun kerak bo'lganda ishlatiladi.
Kelgusida barcha mobil bank xodimlarining, filiallarning faol faoliyatini nazorat qiluvchi vakolatli shaxslarning ishini avtomatlashtirish uchun IABS 24x7 Mobile funktsional doirasini kengaytirish, shuningdek, bank menejerlariga bankning moliyaviy holati to'g'risida onlayn ma'lumot olish imkoniyatini berish rejalashtirilgan.
Eng boshidanoq zamonaviy ko'p tarmoqli tijorat bankining IT infratuzilmasining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda "mijoz - dastur serveri - ma'lumotlar bazasi serveri" uch bosqichli arxitekturasiga ko'ra yaratilgan IABS deyarli cheksiz kengayishni ta'minlaydi. Ma'lumotlar bazasi ob'ektlarining puxta o'ylangan tuzilishi va katta ma'lumotlar massivlarini boshqarish uchun o'rnatilgan DBMS vositalaridan foydalanish, tizimning yuqori ishlashi va server uskunalarining hisoblash resurslaridan yuqori darajadagi foydalanish imkoniyati ta'minlandi. IABS samaradorligi bank filiallari soni va foydalanuvchilarning umumiy soniga bog'liq emas, bu amalda tasdiqlangan. Shu sababli, yangi filiallarning qo'shilishi yoki foydalanuvchilar sonining ko'payishi tabiiy ravishda tizimning ishlashiga va server uskunalarining hisoblash resurslarining mavjudligiga deyarli ta'sir ko'rsatmaydi.
IABS 24x7-ning asosiy afzalliklaridan biri bu yangi, ko'p tilli foydalanuvchi interfeysi.Tizimga kirib, foydalanuvchiga o'zi uchun mos bo'lgan tilni tanlash imkoniyati beriladi. Hozirgi kunda IABS rus, o'zbek tillarida kirillcha, o'zbek va lotin tillarida ishlaydi. Qo'llab-quvvatlanadigan tillar ro'yxatini kengaytirish bo'yicha ishlar olib borilmoqda.
2001 yilda rivojlanish boshlanganidan beri IABS doimiy ravishda takomillashib bordi, funktsional qamrovni kengaytirdi va axborot xavfsizligini oshirdi. Har 4-5 yilda IABS ning yangi versiyasi chiqariladi, bu avvalgi versiyalardan sifat jihatidan yangi texnik echimlarni qo'llash orqali yanada kengroq funktsional qamrov, yuqori ishlash, barqarorlik va ishonchlilik bilan ajralib turadi. Shu sababli, ma'lumotlar bazasi hajmining doimiy ravishda o'sib borishiga va foydalanuvchilarning ko'payishiga qaramay, tizimning funktsional qamrovi kengayganiga qaramay, IABSning har bir yangi versiyasida tizimning ishlashi va kengaytirilishi sezilarli darajada yaxshilanmoqda.
IABS ma'lumotlar bazasi ob'ektlarining to'g'ri tuzilgan arxitekturasi va tuzilishi, qayta ishlangan ma'lumotlarning o'sishi va tizimning funktsional rivojlanishini hisobga olgan holda, tizimning ishlash xususiyatlarini oldindan 5-6 yil davomida (server uskunalarining jismoniy eskirishi davri) bashorat qilishga imkon beradi. Shuning uchun server jihozlariga texnik talab tizimni kamida 5-6 yil ishlashi kerakligini hisobga olgan holda ishlab chiqiladi.Bu bankka server uskunalarini to'liq jismoniy holati sharoitida, muddatidan oldin almashtirish yoki modernizatsiya qilish zaruriyatisiz foydalanishga imkon beradi.Shunday qilib, IABS-ga qilingan investitsiyalar imkon qadar samarali foydalaniladi.
IABS foydalanuvchisi interfeysi - bu IABS tarkibiga kiruvchi barcha quyi tizimlar va dasturiy tizimlar birlashtirilgan operatsion muhit. IABS quyi tizimlarining funktsiyalariga kirish bitta kirish nuqtasi bo'lgan foydalanuvchi interfeysi orqali amalga oshiriladi. Foydalanuvchiga faqat mavjud bo'lgan funktsiyalar va ma'lumotlar asosida tizim tomonidan dinamik ravishda yaratilgan virtual quyi tizimlar va dasturiy ta'minot modullariga kirish huquqi beriladi. Shunday qilib, har bir foydalanuvchi tizim tomonidan dinamik ravishda yaratilgan o'zining mantiqiy ish stantsiyasi (AWS) bilan ta'minlanadi.
24x7 IABS-da ko'p bosqichli buxgalteriya.
1. Sintetik hisob. Ushbu darajada sintetik buxgalteriya hisoblarida sintetik buxgalteriya hisobi yuritiladi (ya'ni, 5-raqamli balans hisobvaraqlarida O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining hisobvaraqlari jadvaliga muvofiq)
2. Mahsulotlarni hisobga olish. Ushbu darajada sintetik buxgalteriya hisobi tijorat bankining kengaytirilgan hisob varaqalari sub-hisobvarag'idagi mahsulotlar uchun o'tkaziladi;
3. Zaxira darajasi. Sintetik hisobning ushbu darajasi kelajakda tizimning analitik imkoniyatlarini rivojlantirish uchun ajratilgan;
4. Analitik hisob. Mijozlar va bitimlar uchun 20 raqamli shaxsiy hisobvaraqlarida analitik buxgalteriya hisobi olib boriladigan asosiy tahlil darajasi. Barcha shaxsiy hisobvaraqlar bank filiallari darajasida ochiladi. Shu bilan birga, mini-banklarning operatsiyalarini qayd etish uchun foydalaniladigan shaxsiy hisoblarni ma'lum mini-banklarga bog'lash mumkin;
5. Batafsil buxgalteriya. Ushbu qo'shimcha tahliliy darajada, asosiy tahliliy darajadagi shaxsiy hisoblar uchun chuqur teranlik darajasi bo'lgan qo'shimcha buxgalteriya registrining sub-hisoblarida batafsil hisobni olib borish mumkin.Qo'shimcha buxgalteriya registrining sub-hisoblari asosiy tahliliy darajadagi 20-raqamli shaxsiy hisob raqamlariga murojaat qilib ochiladi.Qo'shimcha hisob registrining sub-hisob raqamlari filial darajasida ham, mini-bank darajasida ham ochilishi mumkin.Qo'shimcha tahliliy darajadan, masalan, filialning vakillik hisobvarag'idagi mablag'larning bir qismini mini-banklari o'rtasida taqsimlash uchun foydalanish mumkin.
IABS 24x7 yadrosini ishlab chiqishda tizim buxgalteriya operatsiyalarini ko'p darajali buxgalteriya hisobi imkoniyatlarini hisobga oldi, bu esa mini-banklarning operatsiyalarini alohida hisobga olish imkoniyatini yaratdi.Qo'shimcha buxgalteriya registrining sub-hisoblarida filialning vakillik hisobvarag'i manbasining bir qismini uning mini-banklari o'rtasida bo'lish uchun har bir mini-bank uchun o'z vakillik hisobvarag'ini ochishingiz mumkin. IABS 24x7 to'lov markazi avtomatik ravishda mini-banklarning tashqi operatsiyalarini aniqlaydi va qo'shimcha buxgalteriya registridagi tegishli sub-hisob raqamlariga tegishli yozuvlarni olib boradi. Bundan tashqari, bularning barchasi fonda sodir bo'ladi va operatsiyani boshlagan foydalanuvchi uchun ochiqdir. Shunday qilib, 24x7 IABSda mini-bank quyi darajadagi tashkiliy bo'linma bo'lib, uning to'liq balansi mavjud.
IABS 24x7 da filiallararo va banklararo to'lov operatsiyalarini qayta ishlash mexanizmi to'liq qayta yozildi. IABS-dan mustaqil bo'lgan "Tijorat bankining to'lov tizimi" dasturiy majmuasi o'rniga, IABS tarkibida "To'lov markazi" kichik tizimi ishlab chiqilgan bo'lib, u bosh bankning vakolatli xodimiga o'rnatilgan IABS 24x7 To'lov Markazining faoliyatini boshqarish imkoniyatini beradi.
IABS 24x7 to'lov markazi ikki darajali analitik hisob, valyuta to'lov hujjatlari, bankning bir necha ish kunida bir vaqtning o'zida ishlashi, shuningdek, IABS 24x7 yadrosining mahsulotga yo'naltirilgan arxitekturasini o'z ichiga olgan IABS 24x7 yadrosining yangi imkoniyatlarini qo'llab-quvvatlaydi. To'lov markazi mini-banklarning tashqi to'lov operatsiyalarini (mini-banklarning banklararo va banklararo to'lov operatsiyalari, mini-banklar o'rtasidagi to'lov operatsiyalari, shuningdek mini-banklar va filiallar o'rtasidagi to'lov operatsiyalari) avtomatik ravishda aniqlashi va qo'shimcha buxgalteriya reestridagi tegishli sub-hisobvaraqlarda zarur bo'lgan buxgalteriya yozuvlarini avtomatik ravishda amalga oshirishi mumkin.
IABS (Internet banking, Mobile banking va boshqalar) tarkibiga kiruvchi masofaviy bank tizimlari (RBS) ko'p korporativ foydalanuvchilar interfeysiga ega, ular har bir bank uchun o'ziga xos korporativ dizayni asosida moslashtirilgan. "Internet-banking" yoki "Mobil banking" kabi eski ismning o'rniga, RB tizimining mijoz interfeysida bank tomonidan unga bank logotipi bilan biriktirilgan kompaniya nomi ko'rsatiladi.
IABS RBS tizimlari rus, o'zbek tillarini kirillcha, o'zbek va lotin tillarida qo'llab-quvvatlaydi. Ayni paytda qoraqalpoq va tojik tillarini qo'llab-quvvatlash bo'yicha ishlar olib borilmoqda.
Bank mijozlarning ko'p tilli interfeysiga ega uzoq masofali mijozlarga xizmat ko'rsatish tizimlariga ega, o'zining korporativ dizayni va brendi uni bunday tizimlarga ega bo'lmagan banklardan ajratib turadi, bu esa ushbu bankning obro'-e'tiborini va benuqsonligini ta'kidlaydi.
IABS-ning oldingi versiyalarini texnik qo'llab-quvvatlash bo'yicha ko'p yillik tajriba shuni ko'rsatdiki, IABS-ning texnik qo'llab-quvvatlash xizmatiga qilingan qo'ng'iroqlarning aksariyati IABS ishlashi paytida yuzaga kelgan muammolar bilan bog'liq emas, lekin foydalanuvchilar tizim tizimidagi rus tilidagi matnlarni noto'g'ri bajarishda yoki xato qilganda yuzaga kelgan xatolar to'g'risida tushunmaydilar. . XAB texnik xizmatlaridan foydalanuvchilarning tez-tez foydalanishining yana bir sababi bu tizimni ishlashda to'plangan tajribaning uzluksizligidir. Favqulodda vaziyatlarda, har bir foydalanuvchi faqat o'z tajribalariga tayanishi mumkin.Shu bilan birga, xodimlarning etishmasligi muqarrar ravishda tizimni ishlashda to'plangan tajribaning etishmasligiga olib keladi.Ushbu holatlar 24x7 IABSni ishlab chiqishda hisobga olingan.
IABS 24x7 favqulodda vaziyatlarni bartaraf etishga yordam beradigan ko'p tilli xato xabarlari bilan ishlash uchun maxsus dasturiy modulni taqdim etadi. Favqulodda holatlarda foydalanuvchiga xato xabari, yuzaga kelishi mumkin bo'lgan sabab va muammoni hal qilish bo'yicha qisqacha ko'rsatma beriladi. Ishlab chiquvchi tomonidan taqdim etilgan standart ko'rsatmalarga qo'shimcha ravishda, foydalanuvchi ushbu muammoni hal qilish tajribasiga ega bo'lgan boshqa foydalanuvchilar tomonidan yozilgan muammoni hal qilish bo'yicha ko'rsatmalarga kirish huquqiga ega bo'ladi.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, IABS banklarda qo’llanilayotgan dasturiy ta’minotlar ichida eng mukammallaridan biri desak adashmagan bo’lamiz.Bu dastur albatta bank xodimlariga turli qulayliklarni yaratadi.


Xulosa
Xulosa qilib aytganda, nazariya bilan amaliyotni birgalikda olib borish ancha samaralidir. Biz amaliyot davomida olgan nazariy bilimlarimizdan foydalangan holda amaliyot o’tadik. Amaliyot davomida institut tomoidan berilgan dastur asosida har bir mavzuga oid me’yoriy-huquqiy hujjatlarni va amaliy ma’lumotlarni o’rgandik.

Banklar oldiga mamlakatimiz kompaniyalarining tashqi savdo operatsiyalari bo‘yicha xalqaro andozalar darajasida xizmat ko‘rsata oladigan, O‘zbekiston iqtisodiyotiga xorijiy investitsiyalarni, ilg‘or texnologiyalarni jalb etishga qodir bo‘lgan moliya muassasasi yaratish vazifasi qo‘yilgan. 

Hozirgi kunda mamlakatlarda bank tizimi muhim ro’l o’ynamoqda. Albatta, bank tizimi rivojlangan mamlakatning o’zi ham rivojlangan bo’ladi. Bank tizimi mamlakatning iqtisodiyotini rivojlantirishga asosiy turtkilardan biri bo’ladi desak adashmagan bo’lamiz. Hozirgi kunda mamlakatimizda tadbirkorlikka katta e’tibor qaratilmoqda va tadbirkorlarga keng imkoniyatlar yaratilmoqda. Bunda bank tizimi ham katta ro’l o’ynaydi ya’ni bank tizimini isloh qilish, rivojlantirish natijasida tadbirkorlarga keng imkoniyatkar beriladi.
“HAmkorbank” ATB boshqaruvining eng yuqori organi bo’lib aktsiyadorlar yig’ilishi hisoblanadi. Bank faoliyatini umumiy boshqaruvini amalga oshiruvchi keyingi o’rindagi organ bo’lib bank Kengashi sanaladi.Bankning bevosita ijro organi faoliyatini bank boshqaruvi amalga oshiradi.Bank boshqaruvining tarkibiga bankning asosiy tuzilmaviy bo’linmalar rahbarlari kiradi.
Hamkorbank ATB yurtimiz kelajagiga daxldor yirik investitsiyaviy loyihalarni moliyalashtirish, neft-gaz, energetika, qurilish, transport, aloqa va ta'minot korxonalariga moliya-kredit xizmatlarini ko’rsatish, etakchi tarmoqlarni moliyalashtirish, bankrot korxonalarni sog’lomlashtirish, aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlash, tadbirkorlikni rivojlantirish kabi barcha sohalar rivojiga o’z hissasini qo’shib keluvchi mamlakatimiz moliya bozorining etakchi tijorat banki mav­qeiga egadir.
Shuningdek bank tomonidan mamlakatimiz aholisiga chakana xizmatlar ko’rsatishga ham alohida e'tibor berilib, bank infrastrukturasi muntazam ravishda kengaytirilmoqda, xizmat ko’rsatish sifatlari oshirilib yangi xizmatlar taqdim qilinmoqda.
“Hamkotbank” o’zining mamlakatimiz bo’ylab joylashgan bo’linmalari orqali 1 millionga yaqin mijozga salkam 50 turdagi an'anaviy va zamonaviy bank xizmatlari ko’rsatayotgani uning iqtisodiy salohiyatidan darakdir.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish dasturi doirasida bank tomo-nidan tadbirkorlarga berilayotgan kreditlar xajmi yanada oshirildi, ular o’rtasida tanlovlar o’tkazilib, eng yaxshi loyihalar qimmat baho sovg’alar va imtiyozli kreditlar bilan taqdirlandi.
Shuningdek Hamkor bank tomonidan aholiga sifatli yangi turdagi bank mahsulotlari va xizmatlarini joriy etish bo’yicha muntazam ishlar olib boriladi. Bunda asosiy e'tibor axborot texnologiyalari asosida ishlab chiqilgan innovatsion mahsulotlarga e'tibor qaratiladi.
Bank bozor o‘zgartishlarini amalga oshirishda faol yetakchilik qilib kelmoqda. Loyihalarni moliyalash, universal tijorat, investitsiya va jamg‘arma banklari funksiyalarini eng maqbul tarzda uyg‘unlashtirib ishlayotgan O‘zmilliybank O‘zbekiston bozor iqtisodiyotiga muvaffaqiyatli kirib borishiga yordam bermoqda.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, shuni aytish mumkinki, bank faoliyatining predmeti bo’lib pul mablag’lari shaklidagi bank krediti va omonatlari hisoblansa, bank faolliyatining asosiy maqsadi daromad ko’rish hisoblanadi.
“Hamkorbank” ATB – O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki litsenziyasi asosida ish yurituvchi tashkilot bo’lib, pul mablag’larni jalb qilishni amalgam oshiradi va qaytarishlilik, to’lovlilik, muddatlilik shartlarida o’z nomidan joylashtiradi. Bank yuridik shaxs sifatida foyda olishga yo’naltirilgan tijorat faoliyatini yuritadi.