Kirish I bob. Logistika infratuzilmasining ahamiyati va rivoj- lanish bosqichlari

2.2 Logistik tizim lar va ularning turlari
H
Logistik sistemalar
ozirgi kunda logistik sistemalaming o‘ziga xos belgilariga qarab har xil ko‘rinishdagi variantlari ishlab chiqilgan, ulagrdan biri jadvalda ko‘rsatilgan.



Makrologistik

Mikrologistik



Global

Mamuriy hududiy bo’linishiga qarab

Obyektning funksional belgisiga qarab




Biznes tashkilotlar (korxonalar)





-Davlat logistik sistemalar
Xalqaro logistic sistemalar
Transkontimental


Tuman -Tumanlararo -Shahar -Regional -Viloyat -Regionlar-Respublika

-Korxona to‘plant i -Soha -Sohalararo -Savdo -H arbiy –Institutsion




Ichki

Tashqi




Bo’limlar tarkibi

Jismoniy taqsimlas
Distributsiya

Logistiktik sistemalarni ikki guruhga ajratish mumkin: makrologistik va mikrologistik sistemalar. Makrologistik sistemalarni makroiqtisodiyot, mikrologistik sistemalarni mikroiqtisodiyot o‘rganadi. «Макго» qo‘shimchasi «katta» degan ma’noni anglatadi, demak mikrologistikada kichik masshtabli iqtisodiy voqeliklar o‘rganiladi. Makrodarajada moddiy oqimlar bir zanjir bo‘yicha to‘g‘ridanto‘g‘ri bir necha o'ziga mustaqil bo‘lgan korxonalardan o‘tib boradi. Bu korxonalarning man'faatlari har doim ham bir - biriga mos kelavermaydi (har bitta korxona qolganlariga qaraganda ko‘proq foyda olishga intiladilar). Yuqorida bayon etilgnilami yo‘lovehi tashuvchi transport misolida ko‘rib chiqaylik. 0 ‘zbekiston Respublikasining «Avtomobil transporti to‘g‘risida»gi Qonuni 7- moddasiga binoan ma’muriy bo‘linishiga qarab tashishlar: a) shaharda tashish; b) shahar

atrofida tashish; d shaharlararo tashish; e) xalqaro tashishlarga boMinadi. Bu tashishlarda har xil mulkchilikka mansub bo‘lgan transport vositalari qatnashishi mumkin. Toshkent shahrida yoMovchilami tashishni tashkil etish jarayonini makrologistik sistema deb qarab chiqaylik. Toshkent shahrida yo‘lovchiIar tashish bilan Toshshahartransxizmat aksiyadorlik kompaniyasi tasarrufidagi davlat korxonalari boMgan metro va tramvay depolari, ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyatlari tasarrufidagi avtobus saroylari va mas'uliyati cheklangan jamiyatlar (avvalgi taksi saroylari) bilan bir qatorda mas'uliyati cheklangan jamiyatlar ko‘rinishidagi boshqa yo‘lovchi tashuvchi korxonalar ham faoliyat kokrsatmoqda. Sanab o‘tilgan korxonalarning man'faatlari bir-biriga har doim ham mos kelmaydi. Chunki har bir korxona, har bir haydovchi boshqalariga qaraganda ko‘proq daromad, aniqrog‘i ko‘proq foyda olishga intiladi. Bu yerda makrologistik tizimning asosiy maqsadi yo‘lovchilarga yuqori sifatli transport xizmatini ko‘rsatish boMib, eng asosiy samara - ijtimoiy samaradir, ya'ni yoMovchilarni ko‘zlagan manzillariga o‘z vaqtida qiynalmay yetib olishi, barcha yo‘lovchilarga to‘g‘ri kelayotgan sarflanayotgan vaqtning iqtisodi va bu vaqtni boshqa maqsadlarga bag‘ishlashlari va hokazo. Makrologistik tizimning yana bir vazifasi 28zararga ishlayotgan korxonalarga dotatsiya berishni tashkil etish va ta’m inlashdan iborat. Toshkent shahrida y o ‘lovchilar tashishni tashkil etishda m ikrologistik tizim deb alohida olingan korxonani k o ‘rsatish mumkin. A lohida olingan korxona m ustaqil vazifalarni y a ’ni o ‘ziga tegishli boMgan m ahalliy m asalalarni yechadi. M asalan, o ‘ziga teajshli y o ‘nalishlarda (tenderda yutib olingan) tashishlarni rejalashtirish va boshqarish, haydovchilar m ehnatini tashkil etish, yo‘nalishlarga transport vositalarini taqsim lash, texnik tasarruf lco‘rsatkichlarini logistik boshqarish m asalalari va hokazo). Ikkinchi misol, m akrologistik va m ikrologistik sistem alarni yuk t a s h i s h jarayonlarini tashkil etish va boshqarish jarayonlari m isolida ko‘rib chiqaylik. • Ilgarigi boshqaruv tizimida har bir koi*xona o‘z mahsulotini mustaqil ravishda ishlab chiqarar va unda to ^ rid a n -to ^ ri boshdan oxirigacha moddiy oqimlarning harakatlanishi degan masala o‘rganilmas edi. M uam m oga logistik yondoshilganda ishlab chiqaruvchi korxonadan boshlab to iste’m olchigacha to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri o ‘tib kelayotgan m ateriallar oqim i oldindan loyihalashtirilgan va belgilangan ko‘rsatkichlarga javob beradi. Buning natijasida tannarx, tovarlarni yetkazib berish ishonchliligi va sifati kabi ko‘rsatkichlar optimal qiym atidan kam farq qilar edi. Korxonalarning xo‘jalik faoliyatiga mikrologistik yondoshilganda korxonada imtiyozlarga ega boMgan xizmat boMimi tashkil etiladi. Bu boMim tashqaridan kelayotgan moddiy oqimni to sotilgunicha boshqaradi, ya’ni ta’minot boMimiga kelib tushishi, ishlab chiqarish sexlaridan o‘tishi, tayyor mahsulotlami omborda saqlanishi va iste’molchilarga yetkazilishi. Bunday yondoshuvda chiqishdagi moddiy oqimlarning sifatini boshqarish mumkin boMadi. M ikrologistikaning asosiy vazifalariga quyidagilam i ko‘rsatib o ‘tish m um kin: - ishlab chiqarish, ishlab chiqarish topshiriqlarini rejalashtirish, ish sifatini nazorat qilish, mahsulot ishlab chiqarish rejasini korxonaning ishlab chiqarish qismlariga ajratish;yetkazib beriladigan materiallarni bir joydan boshqa joyga ko‘chirish, axborot oqimlarini tashkil qilish, mahsulotlarni qadoqlash yoki taralarga joylash, saqlash, omborlarga joylashtirish, ortish-tushirish vositalarini tanlash va yuboriladigan yuklarni to‘plash (butlash); - marketing, moddiy rag‘batlantirish, moliya va haq to‘lash, foydani taqsimlash ishlarini bajarish; - iste’molchilardan buyurtmalami qabul qilib olish, mahsulot yetkazib berishga buyurtmalami loyihalashtirish, zaxiralaming optimal hajmini aniqlash hamda omborlarga joylashtirish va hokazo. Umuman olganda moddiy oqimlami logistik yondoshish orqali boshqarishni ananaviy boshqarishdan farqi yuqoridagi misollardan ko‘rinib turganidek, bir-biridan ajralib qolgan materiallar oqimi zanjirini texnik, texnologik, iqtisodiy va uslubiy birlashtirish orqali yagona tizimga keltirishdan va yaxlit boshqarish funksiyasi deb qarash ekan.