Kirish I. Bob. Oqova suvlar va ularni tozalash yo’llari haqida

I-BOB.  OQOVA    SUVLARI    VA    ULARNI    TOZALASH  YO’LLARI 

HAQIDA. 

 

1.1. SUV HAVZALARINING IFLOSLANISHI VA OQOVA SUVLARNI 

ULARGA QOSHILISHIGA QO’YILGAN TALABLAR. 

           Suv  havzalari  tabiiy  va  sun‘iy  yo‘l  bilan  ifloslanishi  mumkin.  Tabiiy 

ifloslanish  yomg‗ir  suvlari  bilan  olib  kelinadigan  iflosliklarning  qo‗shilishi,  suv 

tarkibidadagi suv hayvonoti va o‗simliklarning chirishi natijasida ro‘y beradi. 

Sun‘iy  ifloslanish,  asosan,  tozalanmagan    maishiy  va  sanoat  oqovalarni 

qo‘shilishi  bilan  bog‗langan.    Iflosliklarning  havzalarga  tushishi  havza  suvining 

kimyoviy  tarkibiga  va  fizikaviy  ko‗rsatgichlariga  salbiy  ta‘sir  etishi,  suv  betida 

suzuvchi moddalar, tubida cho‗kmalar paydo  bo‗lishi, erigan kislorod miqdorining 

kamayishi, bakteriyalar soni va turlari  oshishi bilan bog‗liq. 

Havzalarni  sanitariya  muhofazasi    amalda  gigienik-me‘yor  moddalarni 

ruhsat  etilgan  cheklangan  ulushlaridan  (RCHU)    foydalanishadi.  Moddalarning 

RCHU deb havzaning tabiiy jarayonlariga,  suvning sifat ko‗rsatgichlariga, havza 

biotsenoziga,  ya‘ni  o‗simliklari    va    hayvonot  dunyosiga    salbiy  ta‘sir 

ko‗rsatmaydigan maksimal ulushigi aytiladi.  

O‗zbekiston Respublikasi ―suv va suvdan foydalanish‖ tug‗risidagi qonuniga 

binoan  sanoat, kommunal  maishiy  oqovalarni  oqizishga    ruxsat  suv  ob‘ektlaridan 

oqova  suvlarni  oqizish  uchun  foydalanish  zarurati  va  imkoniyatlarini  asoslab 

beruvchi hujjatlarga binoan beriladi.  

Vazirlar  Mahkamasining  1992  yil  7  aprelda  qabul  qilingan  ―O‗zbekiston 

Respublikasidagi    suv  omborlari  va  boshqa  suv    havzalari,  daryolar,  magistral 

kanallar va  kollektorlarning,  shuningdek  ichimlik va maishiy suv ta‘minotining, 

davolash  va  madaniy  sog‗lomlashtirishda  ishlatiladigan  suv  manbalarining  suvni 

muhofaza  qilish  zonalari    haqidagi‖    nizomga    muvofiq  barcha  ishlab  turgan, 

loyihalashtirilayotgan  va  qayta  qurilayotgan  suv  o‘tkazgichlar  sanitariya 

epedimiologiya  jihatdan  ishonchligini  ta‘minlash  maqsadida  suv  olish  joylaridagi 

suv ta‘minoti manbalari  sanitariya muhofazasi zonalarini, vodoprovod  inshootlari 

---

5 

 

va  sanitariya  himoya  mintaqasini  hamda  suv  havzalarining  sanitariya  himoya 

mintaqalarini o‗z ichiga oluvchi sanitariya muhofazasi zonasi belgilanadi.  

Ochiq  va  yer  osti  suv  manbalari  sanitariya  muhofazasi    zonasi    uch  

mintaqadan iborat:   

     birinchi  qattiq nazorat mintaqasi;    

Ikkinchi  va uchinchi inson xo‗jalik  faoliyati  cheklangan mintaqalar. 

Birinchi  mintaqa  chegarasi  oqim  bo‘yicha  yuqoriga  200  m,  pastga  100  m, 

qabul inshooti joylashgan qirg‗oqdan har tomonga  100 m ni tashkil etadi. 

Ikkinchi  mintaqa  chegarasi    daryo  va  kanallar  uchun  yuqoriga  3  km    oqish 

masofasi,  oqim  bo‘yicha  pastga  birinchi  bosqich  chegarasidan  250  m,  yon 

tomonlarga tekis joylarda qirg‗oqdan   500 m tog‗ joylarda 750-1000 m ga teng. 

Suv omborlari va ko‗llar uchun  10% shamol yo‘nalishi bo‘yicha 3 km, 10% 

dan ortiq paytda 5 km. Yon chegaralari daryolardagidek bo‘ladi. 

Uchinchi  mintaqa  sanitar  qo‘riqlash  zona  chegerasi  har  tomonga  xuddi 

ikkinchi bosqichgiday qabul qilinadi, yon chegaralari esa qirlarning suv bo‗linish 

chegarasigacha, ammo 3-5 km dan oshmasligi kerak. 

Suv havzalari  xo‘jalik ichimlik suv ta‘minoti va madaniy maishiy maqsadda 

va baliqchilik  maqsadida ishlatiladigan havzalarga bo‗linadi. Bu havzalarning  har 

biri o‗z navbatida ikki toifaga:     

       a)  xo‘jalik-ichimlik,  oziq  ovqat  mahsulotlari  ishlab  chiqarish  korxonalarining 

suv ta‘minoti uchun;  

       b) sport, cho‘milish, dam olish uchun mo‘ljallangan havzalar.  

Baliqchilik havzalari esa:  

a) qimmatbaho baliq navlarini o‗stirish uchun; 

      b) qolgan baliq navlarini o‗stirish uchun mo‗ljalangan toifalarga bo‗linadi.  

Bu havzalar tarkibidagi ifloslanish me‘yorlangan va 1- jadvalda keltirilgan. 

 

 

 

 

---

6