Kirish I bob. O’quv dasturini ishlab chiqish, hemis tizmi misolida tahlil qilish

II Bob.
2.1Hemis tizimini dizaynlash va kodlash jarayoni
Hemis tizimining dizayni.
Tizim dizayni, bir axborot tizimining asosiy funksiyalarini amalga oshirish uchun qurilgan struktural tizimdir. Tizim dizayni, dasturlash jarayonida muhim ahamiyatga ega ekanligi sababli, tizimning barcha qismlarini o'rganish, tahlil qilish, taqdim etish va tizimni yaxshi tushunish uchun kerakli bo'lgan ma'lumotlar turlarini bilishga yordam beradi.
Tizim dizayni odatda har bir dasturni yaratish jarayonida amalga oshiriladi va barcha qismlarni o'z ichiga oladi. Tizim dizayni o'zida tizimning komponentlari, bir-biriga bog'liqlik turi va tizimni amalga oshirishning qanday yo'nalishida ish bajarish kerakligi haqida ma'lumotlar bor.
Tizim dizayni qurilishida aynan qaysi funksiyalar uchun tizimni qanday ishlatish kerakligi, ma'lumotlar ombori, tizimning boshqa tizimlar va qurilmalar bilan bog'liq bo'lishi ham kuzatiladi. Bunaqa qismlar ma'lumotlar tashqi yo'llashuvlari, bazalar, interfeyslar, turli xil ta'minot xizmatlarini o'z ichiga olgan komponentlardir.
Tizim dizayni qurilishi uchun ajoyib vositalar mavjud. Ushbu vositalar, masalan, Microsoft Visio yoki UML qurilmalari kabi tizimni ko'rsatish uchun vizual tushunchalarni yaratish uchun foydalaniladi. Bu vizual qurilma tushunchalari, tizimni tasvirlashda yordam beradi va tizimni qurishda o'zgarishlarni amalga oshirish va talqin qilish imkoniyatini beradi.
Tizim dizayni, dastur yaratishning asosiy qismlaridan biri hisoblanadi, chunki tizimning to'g'ri va samarali ishlab chiqilishining qo'llaniladigan asosiy qadami hisoblanadi.
Tizim dizayni, tizimni qanday yaratish va tashkil qilishga oid barcha yordamchi tushunchalarni o'z ichiga oladi. Bu tushunchalar umumiy tizim va protokollarni, tizim xususiyatlarini, modullarni, xavfsizlikni, tizimning istiqbollari va o'zaro bog'liqliklarini kuzatishga yordam beradi.
Tizim dizayni qilishda odatda UML (Unified Modeling Language) yoki boshqa model yaratish tillari, shablonlar va texnologiyalar qo'llaniladi. Bunda, tizimning bir qismi yoki to'liq yaratilgan, tahlil qilingan va qayta ishlanishi mumkin. Tizimni yaxshi shaklda dizayn qilish, tizimning barcha qismlarining ixtiyoriy tahririni osonlashtiradi va bir nechta tizimchilarga tizimni bir vaqtda ishga tushirish imkonini beradi.
Bundan tashqari, tizim dizayni ish dasturining umumiy ko'rinishini, tizimni o'rganishda yordam beradi. Bundaydiki, tizim dizayni, dastur yaratish jarayonida kelib chiqadigan muammolarga qanday yechim topish kerakligini aniqlashga yordam beradi.
Tizim dizayni jarayonida dikkat bilan ko'rib chiqilishi kerak bo'lgan bir necha yo'nalishlar mavjud:

• 
  Ushbu tizimni ishlatish uchun zarur bo'lgan asosiy ma'lumotlar.
  
• 
  Tizimni boshqa tizimlar yoki boshqa ta'sirchilar bilan bog'lab turishini ta'minlash.
  
• 
  Tizimni kuzatib borish, diagnostika va muammo yechish imkoniyatini ta'minlash.
  
• 
  Tizimni yangilash va tizim yaxshilash oson bo'lishini ta'minlash.
  

Sizning aytingizcha, tizim dizayni tizimning to'g'ridan-to'g'ri ishlashini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Tizim dizayni jarayonida, tizimni boshqarish uchun tizimchilarga yordam berish uchun yaxshi ko'nikmalarga ega bo'lish kerak.
Tizim dizayni, dastur yaratish jarayonida tizimning funksional va non-funksional talablari, tizimni ishlatishga yolg'iz talablariga (performance, security, reliability, usability, scalability, maintainability, va boshqalar) qarab shakllantiriladi. Tizim dizayni yordamida, tizimning modullari, ularga oid interfeyslar, tizimning muhim funksiyalari, boshqa tizimlar bilan o'zaro aloqalar va integratsiyalar, tizimni ishga tushirish uchun zarur bo'lgan infratuzilma va tizim komponentlari kabi xususiyatlarni belgilash mumkin.
Tizim dizayni yordamida, tizim muhiti, tizim arxitekturasi, modullar va ularga oid interfeyslar, shaxsiy ma'lumotlarni saqlash tizimi, tizimning bo'yicha xodimlar va ularga oid tizim komponentlari, tizimni monitoring qilish uchun zarur bo'lgan vositalar kabi bir nechta muhim xususiyatlarni tahlil qilinadi va ularga oid talablarni belgilash va tizimning ishga tushirilishini ta'minlash uchun kerakli o'zgartirishlar kiritiladi.
Tizim dizayni jarayoni asosan quyidagi bosqichlardan iborat bo'ladi:

1. 
   Talablar tahlili: Tizim talablari va xususiyatlarini belgilash jarayoni.
   
2. 
   Arxitektura tahlili: Tizimning arxitekturasi va ularga oid komponentlar va ularga oid interfeyslar belgilanadi.
   
3. 
   Modullar va ularga oid interfeyslar: Tizimning bir nechta modullari va ularga oid interfeyslar tahlil qilinadi.
   
4. 
   Vositalar va tizim komponentlari: Tizimning ishini bajarish uchun zarur bo'lgan vositalar va tizim komponentlari tahlil qilinadi.
   
5. 
   Tizimning monitoringi: Tizimning ish faoliyatini monitoring qilish uchun kerakli vositalar va tizim komponentlari belgilanadi.
   

2.1-rasm