Кирисиў Тийкарғы бөлим 1-бап. Кирисиў

5-§. Қоъпорувчилик (ЖК 161-статясы )
Қоъпорувчиликнинг тиккелей обиекти - Өзбекстан Республикасының социал, сиясий шараятын ямаса економикалық қаўипсизлигин ёхуд мәмлекет шөлкемлери искерлигиниң тең салмақлылықын тәмийинлейтуғын социал мунасәбетлер болып табылады. Көплеген жағдайларда қоъпорувчилик әмелге асырылғанинде адамлар өлимине алып келеди, олардың соғлигига ғалабалық зәлел жеткизиледи, заводлар, түрли қурылмалар (жер асты жоллары, Метрополитенлер,көпирлер, гидроелектростантсиялар, темиржоллары, суў тәмийнаты ҳәм газ тәмийнаты системалары ) ўайран етиледи ямаса жоқ етиледи. Сол мунасәбет менен қоъпорувчиликнинг предмети болып, көбирек кәрханалар,қурылмалар, байланыс жоллары ҳәм усыллары, байланыс қураллары ҳәм де халықтың турмыслық тәмийнат обиектлери (қалалар ҳәм халық пунктлериниң нормал өмирин тәмийинлейтуғын коммунал хызмет обиектлери; суў тәмийнаты ҳәм Коммунал трубалар орайласқан системасы ; газ тәмийнаты обиектлери ҳәм басқалар ) есапланады.
Қоъпорувчиликнинг обиектив тәрепи төмендеги: 1) кисилерди нобуд
етиўге, олардың соғлигига зәлел жеткизиўге жөнелтирилген ҳәрекетлер; 2) буйым-мулкка зыян жеткизиўге ямаса оны жоқ етиўге жөнелтирилген ҳәрекетлерди жүз етиўден дүзиледи.
Адамларды жоқ етиў дегенде, еки ямаса одан артық адамлардың өлимин түсиниў керек.
Адамлардың соғлигига зәлел жеткизиў дегенде, еки ямаса одан артық шахсқа орташа салмақли ямаса салмақли тән жарасын жеткизиўди түсиниў керек.
Буйым-мулкка зыян жеткизиў - бул економикалық тәрептен қайта қайта тиклеў мүмкиншилиги әмелдеги болған материаллық обиектлерди бөлекан ямаса ўақтынчалик жарамсыз ҳалға келтириў болып табылады.
Буйым-мулкни жоқ етиў - бул материаллық обиектлерди сондай жағдайға келтириўки, оларды қайта қайта тиклеў мүмкиншилиги болмаўи ямаса қайта қайта тиклеў економикалық тәрептен пайдасыз болған жағдайы болып табылады.
Қоъпорувчилик қағыйда бойынша социал қәуипли усыл менен, портлатиш,чоъктириш, жағып жибериў, ғалабалық уўлы затлаў, епидемия кеселликлерин тарқатыў, епизоотия (ҳайўанларға кеселлик жуқтырыў ) ҳәм басқа усыллар менен жүз етиледи. Қоъпорувчиликни жүз етиў усыллары жынаят квалификатсиясига тәсир етпейди.
Кисилерди нобуд етиўге, олардың соғлигига зәлел жеткизиўге, буйым-мулкка зыян жеткизиўге ямаса оны жоқ етиўге қаратылған ҳәрекетлерди жүз етиўден баслап, мәмлекет шөлкемлери искерлигиниң ямаса социал -сиясий шараяттың тең салмақлылықы бузылғанлығы ямаса Өзбекстан Республикасы экономикасына зиян жетиўинен қарамастан, қоъпорувчилик жынаяты тамамланған есапланады. Адамлар өлими, олардың соғлигига зәлел етиўи буйым-мүлкин ўайран етиў ямаса жоқ етиў ҳәрекетлери көринисиндеги ақыбетлер де тап сондай, қоъпорувчиликни тамамланған жынаят деп табыў ушын әҳмиет кәсип етпейди, лекин бул ақыбетлер жаза белгилеўде суд тәрепинен инабатқа алыныўы мүмкин.
Қоъпорувчилик субйектив тәрепден айбнинг туўры қас формасы менен характерленип, мәмлекет кеңселери искерлигин ямаса социаллық-сиясий жағдайны издан шығарыў ямаса Өзбекстан Республикасы економикасына зиян жеткизиў мақсетинден ибарат. Айыплы өз қылмысларының социал қәуипли тәреплерин жақсы түсинеди ҳәм оларды жүз етиўди қәлейди.
Егер айыплы шахс адамларды жоқ етип ямаса олардың соғлигига зәлел жеткезип ямаса буйым-мүлкин ўайран етип ямаса жоқ етип мәмлекет кеңселери искерлигин ямаса социаллық-сиясий жағдайны издан шығарыўға,мәмлекеттиң економикасына зиян жеткизиўге ҳәрекет етпесе, ол ҳалда айыплы шахсқа қарсы ёхуд талон -торож жынаяты бойынша тийисли елементлар менен жуўапкерликке тартылады.
Қоъпорувчиликнинг мотивлары түрлише болыўы мүмкин (өш,әмелдеги конституциялық басқарыў принцпына жеркениш, ғаразва басқалар ), лекин әмелге асырылған ҳәрекеттиң квалификатсиясига тәсир етпейди.
16 жасқа толған Өзбекстан Республикасы пуқаралары, сырт ел пуқаралары ямаса пуқаралығы болмаған шахслар қоъпорувчилик жынаяты субйекти болыўы мүмкин.
Айтып өткени сыяқлы, сырт ел разведкаси ёллаган Өзбекстан Республикасы пуқарасы қоъпорувчиликни жүз еткенде, оның ҳәрекетлерин жынаятлар комплекси: мәмлекетке сатқынлық қылыў ҳәм қоъпорувчилик менен, яғный ЖК 157- ҳәм 161-елементлары бойынша квалификатсия қылыў керек.