Kirisiw I. Bap. Ózbekstan xalqına ulıwma sıpatlama

Kirisiw
I.Bap. Ózbekstan xalqına ulıwma sıpatlama
1.1.Ózbekstan demografiyas
1.2.Xaliqtıń tábiyiy kóbeyiwi hám tıǵızlıǵı
II.Bap. Ózbekstan xalqı miynet resursları
2.1.Miynetke jaramlílíq hám jámiyettegi miynet resurslarí
2.2.Ózbekstanda miynet resurslarínan nátiyjeli paydalaníw jollarí
2.3.Házirgi waqíttaǵí Ózbekstanda miynet resurslarí hám isbilermenlik
Juwmaqlaw
Paydalanilģan ádebiyatlar
Kirisiw

Ózbekstanda alıp barılıp atırǵan ekonomikalıq reformalar bazar qatnasıqları qáliplesiwi mámleket ekonomikası tarmaqları rawajlanıwı hám dárejesin túpten ózgertip atır. Hár túrli múlk, kólemi hám iskerligi hár túrli bolǵan kárxanalardıń júzege keliwi jańa ekonomikalıq hám huqıyqıy qatnasıqlar qáliplesiwine sebep bolıp atır. Bul jaǵday adamlar ortasındaǵı qarım-qatnasqa da óz tásirin kórsetip atır, olardıń múlkke, alınıp atırǵan nátiyje hám onıń ónimdarlıǵına bolǵan qarası túpten ózgerip atır. Bul processler xalıqtı jumıs penen támiyinlew hám bunıń arqasında social-ekonomikalıq rawajlanıwǵa erisiw, eń dáslep, házirgi waqıtta bar bolǵan miynet resurslarınan únemli paydalanıwǵa baylanıslı.

Ǵárezsizlik jıllarında toplanǵan tájiriybe hám aqırǵı jıllardaǵı sozial-ekonomikalıq processlerdi tereń ilimiy analizlew tiykarında onıń obyektiv nızamlıqların izertlew, solardan kelip shıqqan halda anıq juwmaqlar shıǵarıw hám ámeliy jumıslar belgilew múmkin. Sonday-aq, turaqlı rawajlanıp barıwshı kiynet resurslarınan únemli paydalanıw ózine say faktorlarǵa tiykarlanǵan miynet resursların aymaqlıq támiyinlew, tábiyat penen jámiyettiń nızam hám nızamlıqların ańlaw, usı processlerdi tereń analizlew, ilimiy islenbeler islep shıǵıw hám olardı ámelde qollanıwdı názerde tutadı.
Sonı da aytıp ótken orınlı, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń «Ózbekstan Respublikasın jáne de rawajlandırıw boyınsha háreketler strategiyası haqqında»ǵı pármanınıń maqset-mazmunı da mámleketimiz miynet resurslarınan únemli hám aqılǵa muwapıq paydalanıw arqalı milliy ekonomikanıń rawajlanıwın támiyinlew, pirovardında xalıqtıń turmıs tárizin jáne de jaqsılawdan ibarat [1].
Bul strategiya social-ekonomikalıq turmıstıń barlıq tarawların bes baslı baǵdar sheńberinde qamtıp alǵanlıǵı hám «social-ekonomikalıq rawajlanıwın jedellestiriw, xalıqtıń turmıs dárejesi hám dáramatların asırıw, hár bir aymaqtıń tábiyiy, mineral shiyki ónim, sanaat, awıl xojalıǵı, turizm hám miynet ónimdarlıǵın kompleks jáne de únemli paydalanıwdı támiyinlew» ge qaratılǵanlıǵı menen ámeliy áhmiyetke iye boladı.
Mámleketimizde miynet resurslarınan únemli paydalanıw búgingi kúnniń áhmiyetli wazıypası bolıp, bul haqqında ilimiy-ámeliy izertlewler alıp barıw zárúrligin keltirip shıǵaradı. Ilimiy dereklerde miynet resursları hám olardı aqılǵa muwapıq qáliplestiriw, ónimli paydalanıw boyınsha hár túrli ilimiy kóz-qaraslar bar.

I BAP. ÓZBEKSTAN XALQINA ULIWMA SÍPATLAMA

1.1 ÓZBEKSTAN DEMOGRAFIYASÍ

Ózbekstan keleshekte ullı mámleket bolıwı ushın qolaylı tábiyǵıy sharayatta, hár túrli tábiyǵıy baylıqlar da jeterli. Biraq, bul baylıqlar insanlardıń aqılı hám miyneti arqalı ǵana adamlar mútájine, jámiyettiń rawajlanıwına xızmet etiwi múmkin. Millionlar miynetin aqılǵa muwapıq shólkemlestiriw ushın xalıqtıń sanı, quramı jáne mámleket boylap tarqalıwın biliwimiz zárúr.

Ózbekstan xalıq hám insan faktorın (miynet resursları) tákirar islep shıǵaratuǵın mámleketlerden biri esaplanadı. Ózbekstan Respublikasınıń xalqı 2019-jılı 33,2 mln adamnan aslam.

Ózbekstan xalqınıń kóbeyiwi Xalıqtıń tábiyiy hám mexanikalıq
(mln adam esabına) kóbeyiwi (2018, mıń adam esabına)

Birlesken Milletler Shólkeminiń xalıqtanıw qorı maǵlıwmatı boyınsha (2018-j.) Ózbekstan xalqının sanı boyınsha dúnyada 44-orında turadı. Xalıqtıń sanı ólgenlerge qaraǵanda tuwılǵanlardıń sanının asıwınıń esabına mudamı kóbeyip turadı. Bunday kóbeyiw xalıqtıń tábiyǵıy kóbeyiwi dep ataladı. Xalıq migraciya esabınan da kóbeyedi. Bul xalıqtıń mexanikalıq kóbeyiwi dep ataladı.

Migraciya – kóshiw degen mánisti bildiredi. Migraciya ishki migraciya hám sırtqı migraciyaǵa bólinedi. Ishki migraciya – xalıqtıń mámleket ishinde, onıń rayonları arasında yamasa awıllıq jerlerden qalalarǵa kóship júriwi. Sırtqı migraciya – mámleketten kóship ketiw (emigraciya) yamasa mámleketke kóship keliw (immigraciya)
Ǵárezsizlik jıllarında mámleketimizde xalıqtıń tuwılıwı hám ólim kórsetkishlerinde de ózgerisler kútiledi. 1991-jılı respublikada 723,4 mıń bala tuwılǵan bolsa, keyingi jıllarda tuwılıw sanı azayıp, 2001-jılı tuwılıw 513 mıń adamdı quraydı. Keyinirek xalıq sanınıń kóbeyiwi, onıń turmıs abadanlıǵı joqarılawı menen tuwılıw sanı da kóbeyedi hám 2017-jılǵa kelip 716 mıńnan aslam bala dúnyaǵa keledi. Házirde Ózbekstan xalqı jılına yarım millionnan aslam adamnan kóbeyip barmaqta.
Joqarıdaǵılardı esapqa alıp juwmaqlap aytqanda, ǵárezsizliktiń dáslepki 10 jıllıǵında tuwılǵanlar sanı azayıw tendenciyasına iye bolsa, ekinshi on jıllıq hám onnan keyingi dáwirde tuwılıwlar sanı kóbeygen.
Xalıqtıń tábiyǵıy kóbeyiwiniń joqarı kúshleri xalıqtıń tıǵızlıǵı (1 kv.km
aymaqqa tuwrı keletuǵın xalıq sanı)nıń kóbeyiwinde de óz kórinisine iye. Bunnan I ásir aldın mámleketimiz boyınsha xalıqtıń tıǵızlıǵı hár bir kvadrat kilometrge 10-11 adamdı quraytuǵın bolsa, házir bul kórsetkish 70 adamnan asıp ketti.
Xalıqtıń jasaw sıpatı kórsetkishlerinen biri bul tuwılıwda kútilgen ómir dawamlılıǵı esaplanadı. Mámleketimizde 2016-jıl bul kórsetkish 73,8 jastı quraǵan.