Tap, aq janapayları da kúsheytiwshilik máni beredi. Tap sózi ózi menen qollanılatuǵın sózdiń aldında, aq janapayı keyninde keledi. Bul janapay qatnasqan gápti janapaysız qollanılǵan túrine salıstırǵanda dáslepkiden góri stillik jaqtan ótkirlik seziledi: Hátte qılıshlarınıń qınapları da qara, sapları da qara, atları da qara, tap kúyik aǵashlardan soǵılǵanday birewler. («Maman biy ápsanası»).
II.2.JANAPAYLAR HÁM OLARDIŃ TÚRLERI
Gápke yamasa gáptegi ózi qatnaslı sózlerge qosımsha janapaylıq máni qosatuǵın kómekshi sózler janapaydıń toparın dúzedi. Janapaylardıń qatarına tómendegi kómekshi sózler kiredi: ma/me (pa/pe, ba/be), tek, ǵana, tek ǵana, bolsa, gileń, gilkiy, ilgiy, hátteki, da/de (ta/te), tap, ǵoy, aq, hám, aw, shı/shi, ós, sesh, a, á, o, mis/mıs, mısh/mish, t.b.
Janapaylar sóz túrlewshi hám sóz jasawshı qosımtalar menen ózgermeydi, gáp aǵzası bola almaydı. Olar sózlerge, sóz dizbekleri, geyde gáplerge hár túrli qosımsha ústeme máni beriw ushın qollanıladı. Mısalı: Sen de solay deyseńbe? Asawdıda arqa moynın sıypalap úyretedi deydi ǵoy. Men túsinip turman-aw, Ayımxannıń gúmanıǵoy (I.Q.).
Bul gáplerdiń hámmesinde de dıqqat etilgen kómekshi sózler birewleri ózi qatnaslı sózdiń keyninde, ekinshi birewleri aldında kelip, sol sózlerge qosımsha ústeme máni berip kelgen. Eń sońǵı gáptiń quramında mánisi jaǵınan eki túrli janapay kelip, olardıń birewleri (de) ózi qatnaslı sózge kúsheytiwshilik máni, ekinshileri (tek, ǵana) ayırıw-sheklew máni qosadı.
Janapaylar gáp ishinde ózi qatnaslı sózler hám gáplerge soraw, ayırıw-sheklew, kúsheytiw hám modallıq mánilerdi beredi. Usı sıyaqlıózgesheliklerine qaray: soraw janapayı, ayırıw-sheklew janapayı, kúsheytiw janapayı hám modallıq janapayı bolıp 4 túrge bólinedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
