Kislorodning ishlatilishi va ozoning paydo bo’lishi

Chunki kislorodning elektromanfiyligi (3,5) ftornikidan (4,0) kichik bo’lib, kislorod ftor atmiga elektron beradi va +2 oksidlanish darajasini namoyon qiladi. OF2 – kislarod ftorit deyiladi.

• Chunki kislorodning elektromanfiyligi (3,5) ftornikidan (4,0) kichik bo’lib, kislorod ftor atmiga elektron beradi va +2 oksidlanish darajasini namoyon qiladi. OF2 – kislarod ftorit deyiladi.
• Tabiatda (yoki boshqa hollarda) sodir bo’ladigan chirish, shulanish, nafas olish jarayonlarining barchasida molekulyar kislorod ishtirokida borib, ularning asosida ham kislorodning oksidlouvchilik xossalari yotadi.
• Havoda kislorod miqdori qanchalik ko’p bo’lsa (toza kislorod qo’shish yo’li bilan) yonish reaksiyalarining mahsuloti oksidlardir

Faqat bitta element – F (ftor) bilan kislorod tasirlashsa qaytaruvchi xossasini namoyon qiladi.

O⁰2 + 2F⁰2 2O⁺²F⁻2

KIMYOVIY XOSSALARI

Kislorodning kimyoviy xossalari uning elektron tuzilishi va davriy sistemadagi o’rni bilan tavsiflanadi. (1s² 2s² 2p⁴)

Elektron fo’rmulaga binoan har bir kislorod atomida ikkitadan toq elektronlar bo’ladi. Shu sababli kislarod malekulasida uning atomlari orasida ikkilamchi bog’ bo’lib, kislarod atomlari ll valentli, oksidlanish darajasi nolga teng. Qutbsiz molekula. Suyuq yoki qattiq holga o’tadi. Kislorod odatdagi sharaoitda metallar, metallmaslar umuman davriy jadvaldagi geliy, neon va argondan boshqa elementlar va turli moddalar bilan reaksiyaga kirishadi. Bu reaksiyalarda kislorod asosan oksidlovchi xossalarni namoyan qiladi.

FIZIKAVIY XOSSALARI

Kislorod -218,9⁰ C da qattiq holga o’tadi. Suyuq va qattiq holdagi kislarod paramagnitik hossasi tuvayli magnitga tortiladi. Kislorodning ikki xil allotropik shakli bo’lib kislarod (dikislarod) – O2va ozon (trikislarod) – O3 dir. Kislorod rangsiz, mazasiz, xidsiz gaz. Havodan bir oz og’ir (p=1,429 g/l). Suvda juda kam eriydi. 1l suvda 20⁰C da 25 ml kislarod eriydi. Yonmayon, lekin yonishga yordam beradi.

OLINISHI

KMnO4 t◦ K2MnO4 + MnO2 + O2

2KCLO3 t◦ 2KCL +3O2

2KNO3 t◦ 2KNO2 + O2

Kislorod labaratoriyada Bertoli tuzi KCL3 ni, KMno4 niva nitratlarni qizdirish yo’li bilan olinadi:

Labaratoriyada sharayotida suvni, ishqorlar va kislarodli kislatalar tuzlaning eritmalarini elektroliz qilib kislarod olinadi. Texnikada suyuq havoni rektifikatsiyalab va suvni elektroliz qilish usuli bilan olinadi. Havoni rektivikatsiyalashda yuqori bosim ostida havo juda past tempraturada suyiltiriladi. Shunda havo tarkibidagi har bir gaz suyuq holga o’tdi. Kislarod - 183⁰ C da suyiladi va ajratib olinadi.

Kislorodsiz odamlar tirikchilik qila olmaydi. Chunki odamlar nafas olishi uchun yaroqli gaz hisoblanadi. Odamlar nafas olish yo’li orqali 13000 – litr havoni qabul qilib oladi. Shundan 21% ni kislarod tashkil etadi. O’pkaga kelip tushgan kislorod qondagi demoglavin bilan birigib Oksigimoglavin ga aylanadi. Fermen tasirida Oksigimoglavin uglevodlarni oksidlaydi. Natiyjada SO2 – gazi ko’p mig’dorda inergiya ajralip chiqadi. Bu energuya organizmdagi barcha bo’lshiq etlarni bezenfeksiyalaydi.

CrO3 Cr2O3 + O2

K2Cr2O7 K2CrO4 + Cr2O3 + O2

KNO3 KNO2 + O2

Mn2O MnO2 + O2

OLINISHI

Kislorod,Pristi tarafidan ochilgan, “Oksigenium” so’zidan olingan bo’lib (paydo qiliuchi) degan ma’noni bildiradi.

QO’LANISHI

KISloROD – medetsinada nafas olish yo’llari kasaliklarini tozalaydi. Odamning zaharli gazlar bilan zaharlanganda maxsus kislorodli balochalar ishlatiladi. Metalurgiyada metallarni kisib olishda qo’llaniladi.

CaSO4 – angidirid, Na2SO4 – menardit,

NaSO4 10H2O – mirobit, CaSO42H2O – gips.