Китоб мутолааси ва китобхонлик маданияти

Китобни сақлаш маданияти

Китобни ҳар гал мутолаа қилиб бўлгандан сўнг, жавонга териб қўйган маъқул. Китоб жавонидаги китобларни эса вақти-вақти билан чангини артиб, тозалаб туриш керак. Хона ҳарорати

мўътадил бўлиши лозим
керак.
ва хонани Китобни
шамоллатиб туриш
қуёш нури тўғри тушадиган
жойда
сақлаш ҳам нотўғри ҳисобланади. Қуёш нури китоб қоғози сифатига таъсир қилади, яъни физик ҳолати ўзгаришига олиб келади. Бу дегани китоб қоғози сарғайиб кетади ва доғ тушади. Китобга
хусусусиятини йўқотади. Китоб
сув тегса ҳам, варақлар ўз
яхши
ёпилмайди ва уни варақлаш ноқулайлик туғдиради. Китобни ҳар хил ножўя жойларда ташлаб кетиш ҳам мумкин эмас.
Кутубхонашунослик фанида китобларни жойлаштириш деган атама бор. Бунинг мазмуни китобларнинг бинода яхши сақланишини таъминлашдан, китобхонга қулай хизмат кўрсатиш ва кутубхонанинг барча иш шаклларидан кенг фойдаланиш имкониятини яратиб
беришдан иборатдир. Кутубхона фондларини жойлаштириш усуллари ичида
системали, алифболи, хронологик, географик,
формат (шакл) ҳамда
тиллар бўйича жойлаштириш энг асосий
ҳисобланади. Алифболи усулдан бошқа усуллар
равишда қўлланилмайди,
балки
бир-бири
билан
усуллардан мустақил
биргаликда
қўлланилади. Масалан, системали жойлаштириш,
одатда, алифболи усул билан, журнал ва газеталарни токчаларга жойлаштиришда эса кўпинча алифболи-хронологик усул билан бирга қўлланилади. Бунда биринчи асосий усул бўлиб, иккинчиси ёрдамчи усул сифатида хизмат қилади. Системали-алифболи усулда жойлаштиришда системали усул асосий усул ҳисобланади, чунки у фондни жойлаштиришда асосий тартибни белгилаб беради, алифболи усул эса бу ерда ёрдамчи усул сифатида хизмат қилади.
Кутубхона
кичиклигига,
фондини
фонд
жойлаштириш усули фонднинг катта- таркибидаги нашрларнинг турларига,
китобхонларга хизмат кўрсатишда қандай тизим қўлланишига қараб
белгиланади.
Шахсий кутубхонада китобларни жойлаштириш тартибига келганда шуларни таъкидлаш зарур: бу китобларни бўлимларга ажратиб жойлаштиришдир. Унинг тахминий тартиби қуйидагича бўлиши мумкин:
Ижтимоий-сиёсий адабиётлар; Илмий-оммабоп адабиётлар; Бадиий адабиётлар;
Маърифий адабиётлар;
Маълумотнома нашрлари: луғатлар, энциклопедиялар; Газета ва журналлар.
Борди-ю, шахсий кутубхонада бадиий адабиётлар етарлича бўлса, уларни ўз навбатида наср, шеърият, драматургияга, классик ва замонавий адабиётларга алифбо бўйича алоҳида-алоҳида
жойлаштириш мумкин. Ноёб китобларга жавондан махсус жой ажратилгани маъқул. Тез-тез ва кўп фойдаланиладиган китоблар
жавоннинг энг кўринарли, олиниши осон бўлган жойга қўйилиши айни муддаодир. Фонди бой кутубхонада ҳам, китоби нисбатан оз шахсий кутубхонада ҳам, бор китобларга католог тузилгани маъқул. Бу умуман кутубхоналарда ҳам, шу жумладан шахсий кутубхоналарда ҳам ишни илмий ташкил этишнинг энг қулай ва самарали йўли ҳисобланади.