Ўкитувчи психологияси

www.arxiv.uz

Reja:
1. Jamiyatda o`kituvchining tutgan o`rni va vazifalari. O`kituvchiga qo`yiladigan talablar.
2. O`qituvchi shaxsining aaxloqiy sifatlari.
3.O`qituvchi shaxsining kasb xsusiyatlari.
4.O`qituvchi shaxsining individual xsusiyatlari.
5. Pedagogik kobiliyatlar.

Jamiyatda o`qituvchining tutgan o`rni va vazifalari. O`qituvchiga qo`yiladigan talablar
O`kituvchining o`rni va uning vazifalari, o`sib kelayotgan yosh avaodni tarbiyalash ishiga jamiyat va jamoatchilik tomonidan e`tibor qaratilishining naqadar muxim axamiyatga egaligi aniklanadi. Mamlakatimizda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ni xayotga tatbik etish jarayonida o`kituvchining yosh avaodga ta`lim va tarbiya berishida jamiyat oldida javobgarligi yanada ortib boraveradi.
Hozirgi sharoitda jamiyatning maktab oldiga quyayottan talablari kun sayin ortib bormoqda va bu talablarni amalda tug`ri Hal qilish vazifasi o`qituvchiga bog`liqdir.
Zamonaviy maktab o`qituvchisi qator vazifalarni bajaradi. o`qituvchi - sinfdagi o`quv jarayoni tashkilotchisidir. O`qituvchi o`quvchilar uchun dars paytida, qushimcha darslarda va shu bilan birga darsdan tashqari Hollarda Ham kerakli maslahatlar borishda bilimlar manbaidan biridir, Kupchilik o`qituvchilar sinf rahbari vazifasini bajarib, tarbiya jarayoni tashkilotchilari bo`lib Hisoblanadilar.
Zamonaviy o`qituvchi ijtimoiy psixolog bo`lmasligi mumkin emas. Shuning uchun Ham ukituvchilar o`rtasidagi o`zaro munosabatlarni yulga sola olishi, bolalar jamoasida ijtimoiy-psixologik mexanizmlardan foydalanishni bilishi zarurdir. O`qituvchi maktabning pedagog jamoa a`zosi sifatida maktab, Hayoti faoliyatini uyutirishda bevosita ishtirok etib, turli fan o`qituvchilari va sinf rahbarining metodik birlashmalarida ishlaydi, topshiriqlarni bajaradi. Har bir o`qituvchi o`quvchilarning ota-onalari va jamoatchilik oldida ma`ro`zalar o`qib, suhbatlar olib borar ekan, demak, u pedagogik bilimlar targ`ibotchisi Hamdir, vazifalarning shu qadar kupligi uchun Ham jamiyatning o`qituvchilar oldiga qo`yadigan talablari tushunarlidir.
Ma`lumki, pedagogik faoliyat - kishi mehnatining eng murakkab sohalaridan biridir.
Jamiyat tomonidap quyiladigan talablardan eng muhim o`qituvchining shaxsi va uning kasbi bilan bog`liq xislaglariga qaratilgan.
O`qituvchining eng muhim xislatlari quyidagilardan iborat:
- o`qituvchining o`z Vataniga sodiqligi, bolalarni sevish, ularni insonparvarlik ruHida tarbiyalash istagi, o`z yurti, ona tili, o`z xalqining tarixi va uning madaniyatini sevishi, davlatining mustaqilligi g`oyasida yashashidan iboratdir;
- ijtimoiy javobgarlikni yuksak darajada His etishi;
- oliyjanobligi, aqli, farosati, ma`naviy pokligi, ma`naviyat va ma`rifat buyicha yuksak maqsadlarni bolalarga singdirib borishi;
o`zini qo`lga ola bilish, sabr-toqatli, bardam, matonatliligidir.
Jamiyatning o`qituvchi oldiga qo`yadigan asosiy talablari quyidagilardir:
- shaxsni ma`naviy va ma`rifiy tomonidan tarbiyalashning, milliy uyg`onish mafko`rasining Hamda umuminsoniy boyliqlarning. Mohiyatini bilishi, bolalarni mustaqillik g`oyalariga sodiqlik ruHida tarbiyalashi, o`z Vatani tabiatga va oilasiga bo`lgan muHabbati;
- keng bilimga ega bo`lishi, turli bilimlardan xabardor bo`lishi;
- yosh va pedagogik psixologiya, ijgimoiy psixologaya va pedagogika, yosh fiziologayasi Hamda maktab gigiyenasidan chuqur bilimlarga ega bulishi;
- o`zi dars beradigan fan bo`yicha mustahkam bilimga ega bo`lib, o`z kasbi, sohasi bo`yicha jaHon fanida erishilgan yangi yutuq va kamchiliklardan xabardor bo`lishi;
- ta`limda tarbiya metodikasini egallashi;
- o`z ishiga ijodiy yondashishi;
- bolalarni bilishi, ularning ichki dunyosini tushuna olishi;
- pedagogik texnika (mantiq, nutq, ta`limning ifodali vositalari) va pedagogik taktga ega bo`lishi;
- o`z bilimi va pedagogik maHoratini doimiy ravishda oshirib boriish,
Har bir o`qituvchi ana shu talablarga tula javob bera oladigan bo`lishiga intilishi shart.
O`qituvchi jamiyat tomondan quyilgan talablar bilan bir qatorda o`z faoliyatida tevarak-atrofidagi kishilar, maktab ma`muriyati, Hamkasblari, o`quvchilar va ularning ota-onalari undan nimalarni kutishini Ham esdan chiqarmasligi lozim.
O`qituvchining o`z ishidan nimanidir ko`tayotganligining o`ziyoq muhim axamiyatga egadir, mana shu tariqa kuzatish, garchand jamiyat tomonidan o`qituvchiga quyiladigan talablarga kelsada, o`ziga xos xususiyatlarga ega bo`ladi. Lekin bu talablar Hamma vaqt Ham bir-biriga mos kelmasligi mumkin. Psixologlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlarning ko`rsatishicha xalq ta`limi bulimlari va maktab direktorlari o`qituvchining ayrim xislatlari naqadar muhimligini Har xil baHolaydilar. Jumladan, xalq ta`limi bulimlarining mudirlari uquvchidan birinchi navbatda o`z fanini yaxshi bilishini va dars berish metodikasini mukammal o`zlashtirishini talab qilsalar, maktab direktorlari o`qituvchiga quyiladigan bunday talablarni uchinchi uringa quyadilar. Shu bilan birga xalq ta`limi bulimlarining mudirlari o`qituvchilarning o`quvchilar va ota-onalar, maqtab xammasi bilan qanday muloqotda bo`lishini bilishini naqadar ahamiyatga ega ekanligiga unchalik e`tibor bermaydilar, maktab direktori esa bunday xislatlarni o`qituvchi shaxsiga quyiladigan talablar ichida birinchi uringa qo`yadilar.
O`qituvchi shaxsining aaxloqiy sifatlari.
O`qituvchilik kasbi eng kiyin, lekin shuning Bilan birga faxrli va olijanob kasblardan biridir. «O`qituvchi eng ma`suliyatli vazifa soxasida ishlaydi, -degan edi M.I.Kalinin, u insonni shakllantiradi».O`qituvchilik kasbining aloxida urn iva axamiyatini ta`kidlamokni xoxlasalar ,uning « barcha kasblarning onasi»deb atashlari tasoddifiy emas.
O`qituvchi o`quvchilarni maktab programmalarida tutilgan ilmiy bilimlar sistemasi Bilan kurollantiradi,ularning dunyoqarashini shakllantiradi, ko`zatuvchanlik xotira,dikkat va xayolini rivojlantiradi,ijodiy fikr yuritishga urgatadi, xissiyot va irodasini tarbiyalaydi, qobiliyatlarini rivojlantiradi, xarakterini shakllantiradi.
O`qituvchi o`zining barcha ta`lim tarbiyaviy ishlarini rejali ravishda ,uni asosiy maqsad –«o`zida ma`naviy boylikni ,aaxloqiy poklikni va jismoniy kamolotni o`zida garmonik xolda mujassamlashtirgan Yangi odamni tarbiyalash»maqsadiga kun sayin buysundirgan xolda olib boradi.
O`qituvchi o`quvchi shaxsining shakllanishi fakat darslarda va sinfdan tashkari mashgulotlardagina boshkarib kolmaydi. O`qituvchi o`zining shaxsiy namunasi tashqi kiyofasi va xatti-xarakati Bilan o`zining ichki ma`naviy sifatlari Bilan ba`zan o`zi sezmagan xolda o`quvchilarga ta`sir kursatadi.Ularning ideali bulib koladi. Kishi ko`pincha o`zi eng yaxshi ko`rgan o`qituvchisining ta`siri ostida o`z xayot yo`lini tanlab oladi.
Ulug rus pedagogi, bolalar psixologiyasini chukur bilimdoni K.D.Ushinskiy bunday deb yozgan edi: «Tarbiyachi shaxsining yosh kalbga ta`siri shunday bir tarbiyaviy kuchni tashqil etadiki, uning urnini na darsliklar, na aaxloqiy va`z-nasixatlar, na jazolash na rrag`batlantirish sistemasit bosa oladi».
Maktab ishi amaliyotsiga ta`limning texnika vositalari tobora ko`prok joriy qilinayotgan xozirgi bir davrda, o`qituvchining o`quvchi shaxsini shakllantirishdagi roli xech bir kamaymaydi. Akademik M.M.Lavrentyev bu xakda juda yaxshi gapirgan.Undan, ertangi kun o`qituvchisini qanday tasavvur etasiz, deb suraganlarida, u bunday deb javob bergan: «Avvalo o`qituvchini tasavvur qilaman, lekin mashinani emas. Ishonamanki, kibernetika inson uchun xozirgi kunda mumkin bo`lmagan baxt-saodat keltiradi, uni insonga yarashmaydigan juda ko`p bir xildagi mashgulotlardan ozod qiladi. Shubxasiz, u o`qituvchining ishini xam chetlab utmaydi. O`qituvchining odat bulib kolgan kator vazifalari, jumladan, sermashakkat daftar tekshirishlar, vaqt utitishi bilan, albatta, mashinaga utadi. Lekin mashina, u qanchalik takomillashgan bulmasin, murabbiy va tarbiyachilik rolitni bajara olishga sira xam ishona olmayman.
O`quvchi shaxsi rivojlanishini bboshqarishi va unga raxbarlik qilish uchun, o`z shaxsiy namunasi bilan unga ta`sir etish uchun o`qituvchining o`zi tarbiyalangan bo`lishi, o`qituvchi o`zi tarbiyalamokchi bo`lgan sifatlarga ega bo`lishi kerak.
O`qituvchining ma`naviy kiyofasi boy va o`ziga xosdir. O`qituvchi haqida fakatgina u o`z ishini xamda bolalarni sevadi deyishining o`zi kamlik qiladi. U fakat o`qituvchi, yosh avlodning murabbiysigina emas, balki u teng xuquqli kurilishining aktiv ishtirokchisi xamdir.
O`qituvchiga fakat bolalargina emas, balki ularning ota-onalari, umuman kumak, va maslaxat olmokchi bo`lgan xama kishilar xam kishilar xam murojat qiladilar. Buning sababi shundaki, o`qituvchi yuksak ukimishliligi bilan birga ijtimoiy va shaxsiy xayotda kamtarlik, insonparvarlik, sofdillik, rostguylik va oddiylik kabi aaxloqiy normalar ukiutvchi ma`naviy kiyofasining ajralmas sifatlarai bulib kolgan.
O`qituvchi jamaodan tashqiarida, uning o`ziga xos bo`lgan. Xar doim va xar ishda o`z xamkasblariga yordam berishga intilishsiz tasavvur qilib bo`lmaydi. O`qituvchi- zarur paytda o`z tajribalarini urtoklari bilan birgalikda Baxam kuradigan, o`z maktab jamoasining muvaffakiyati uchun, mamalakatimizda bolalarni o`qitish va tarbiyalashning umumiy axvoli uchun jon kuydiradigan jamoadir.
O`quvchilarga muvaffakiyatli ravishda ta`lim va tarbiya berish uchun o`qituvchi xar bir kishiga xos bo`lgan yuksak aaxloqiy sifatlar bilan birga, aloxida pedagogik fazilatlar katoriga avvalo pedagogik qobiliyatlarni, shuningdek akl, xissiyot va irodaning ba`zi bir o`ziga xos xususiyatlarini kiritish mumkin.
Biz o`qituvchi uchun tipik bo`lgan shaxsiy qobiliyatlarni shakllantirish to`g`risida gapirganimizda, faolyaitning xal qiluvchi xal qiluvchirolini e`tirof etishga asoslanamiz. Xech qaysi bir pedagog, xatto talantli bulsa xam, tayyor o`qituvchilik mayllari va xislatlari bilan tugilmaydi. O`qituvchi shaxsining xama yaxshi xislatlari, uning pedagogik maxorati, avvalo pedagogik faoliyatiga tayyorlanish jarayonida keyinchalik esa bolalar bilan olib boradigan ta`lim-tarbiyaviy ishlari jarayonidagi mashakkatli mexnat natijasida xosil qilinadi.
Biroq xar qanday kishi xam o`qituvchi budaverishi mumkinmi?
Kasbni egallashda va o`qituvchining kelgusidagi faoliyatida moyillik yoki, ba`zan aytganlaridek, iste`dod muayyan axamiyatga egami yoki yukmi? Shu kabi masalalar matbuotimiz saxifalarida tez-tez muxokama qilinib turadi.
Aftidan, pedagogik faoliyatiga nisbatan layoqatli kishigina tez orada o`z ishining ustasi bo`lishi mumkin. Ammo biz moyillik va layoqatli kishining tug`ma initilish natijasi deb emas, balki xayot sharoitlari ta`sirida paydo bo`lgan fakat pedagogik faoliyat bilan shugullanishiga intilishining natijasi deb bilamiz. Bu moyilliklar ba`zan ancha barvaqt paydo bo`lishi xam maktabda ukib yurgan kezlaridayok o`qituvchilik mexnatiga nisbatan barkaror qiziqish, bolalar bilan tarbiyaviy ishlar olib borishga intilish tarzida namoyon bo`lishi mumkin. Biroq ko`pgina shundayxam bo`ladiki, bu intilish o`qituvchilik kasbini egallash jarayonida pedagogika uo`quv yurtida ukib yurgan vaqtida uygonadi. Bunda professor o`qituvchilarning ilxombaxsh mexnati, pedagogik faoliyatining nazariyasi va amaliyoti bilan chukurrok tanishtirishlari, pedagogik amaliyotini utash vaqtida ta`lim-tarbiyaviy ishlardagi muvaffakiyatlari kabilar talabalarda o`z kasbiga qiziqish va moyillikning uygonishiga sababchi bo`ladi.
F.N. Globolin ta`kidlashicha, pedagogik qobiliyatlar miste`dodning aloxida bir turidir.ba`zi qobiliyatlarda ukiutvchining uo`quv predmetiga va o`quvchilarga bilimlar berish jarayoniga bo`lgan munosabati ifodalansa, boshkalarida o`qituvchining bolalarga bo`lgan munosabati ifodalanadi. Masalan uo`quv materialini bolalraga qiziqirali va tushunarli tarzda bayon qilish, o`quvchini uo`quv materiallariyaxshi o`zlashtirib olish va uni qaytadan esga tushurishga ishontirish, bilimlarni xayot bilan, amaliyot bilan boglay bilish qobiliyatlari asosan ukiutvchining o`zi ukiyotgan jarayonga shuningdek o`quvchilarga bilimlar berish jarayoniga bo`lgan munosabatini ifodalaydi.
N. D. Levitov o`zining bolalart psixologiyasi pedagogik psixologiya dori qo`llanmasida muxim pedagogik qobiliyatlar sifatida kuyidagilarni keltiradi.
1. O`qituvchilarga bilim berish qobiliyati, bunga avvalo, materialni aniq, kiska va qiziqaril bayon qilish yo`li bilan erishiladi.
2. O`quvchini tushunish.
3. Tafakurning mmustaqilligi va ijodiyligi.
4. Xozirjavoblik yoki tez va aniq faxmlash.
5. Vaqtni aniq rejalashtirish va undan to`g`ri foydalanish, o`quvchilarni doimo nazorat qilish, sinf faollarini ajrata olish va uyushtirish, sinf jamoasining jipslashtirish kunikmalarida ifodalanadigan tashqilotchilik qobiliyatlari.
Fanga va bilim olishga bo`lgan iishtiyoq o`z bilmlarini boshkalarga berishga intilish va bolalarni samimiy ravishda sevish kabilarning garmonik xolda uygunlashuvigina ukiutvchi shaxsining – pedagogik ishi ustaisning kiyofasini ko`rsatishi mutloka ravshan.
Tajribali o`qituvchi xamisha tarbiyalanuvchining kalbida nimalar sodir bulayotganini tushunishga qobiliyati bilangina emas, balki o`quvchi bilan til tpoish, muayyan ukvchiga pedagogik ta`sir ko`rsatishning oqilona choralarini o`z vaqtida tanlash qobiliyati, ya`ni pedagogik nazokatini ruyobga chiqarish qobiliyati bilan xam ajralib turadi. K.D Ushinskiy pedagogik nazokati «aslida psixologik nazokatdan boshka xech narsa emas» deb xisoblagan edi. B u nazokat psixologik bilimlarni xamda ilgaridan tuplanib kelgan xayotiy va shaxsiy tajribalarni amalda tadbik qilishdir. Pedagogik nazokat bu qandaydir tug`ma xususiyat emas, balki kishida asta-sekin shakllana boradi. U ba`zilarda tezrok, kengrok va yaxlitrok shakllansa, boshka birovlarda esa sekinrok, kamrok va kismanrok shakllanadi. Bu kishining o`z kalbida ixtiyoriy yoki ixtiyorsiz ravishda sodir bo`ladigan ichki vokealarin qanday xis ilishini ko`zata bilishiga boglikdir.
Ukiutvchining boshka kishilarga nisbatan extiyotkor va tankidiy munosabat davri bulmish urta va katta yoshdagi o`quvchilar bilan olib boriladigan ta`lim taribyaviy ishlarida pedagoglik nazokatining axamiyati ayniksa kattadir.
O`qituvchining o`quvchilarga ta`lim-tarbiyoviy ta`sir ko`rsatish usul va tadbirlari turlicha bo`lishi mumkin. Ularni xar bir konkert xolatda qo`llash o`quvchi xatti xarakatining sabalarini uylab ko`rishni, o`quvchi shaxsining xususiyatlarini, xayot va tarbiya sharotini bilishni, shu paytda vujudga kelgan vaziyatni xisobga olishn talab qiladi. Manna shuning uchun xam tarbiyaviy ishlarda tayyor retseptlarning bo`lishi mumkin emas. O`qituvchidan epchillik, muayyan ta`lim tarbiyaivy vositalarni qo`lalshga nisbatan ijodiy yondashish talab qilinadi..biz pedagoglarga unday qiling bunday qiling deb yozmaymiz deydi-K.D.Ushinskiy- lekin ularga o`zingiz boshkarmokchi bo`lgan psixik xodisalarning konuniyatlarini o`rganing, shu konuniyatlarga tayanitb va ularni siz tadbik qilmokchi bo`lgan bo`lgan vaziyatlarin nazarga olib kuring deymiz. Bu vaziyatlar benixoya xilma-xil bulib kolmay, balki tarbiyalanuvchilar tabiatning o`zi xam bir-biriga uxshamaydi.
O`qituvchi boshka ixtisosdagi kishiga qaraganda, ko`p jixatdan ma`naviy boy kishi bo`lish kerak. bu ilmiy jixatdan ma`naviyatli va mustaxkam e`tikodli, o`zi ukitadigan predmet yuzasidan bolalar bilan ishlashga Amaliy jixatdan tayyorlangan bo`lishi kerak demakdir. Shuningdek yuksak darajada umumiy madaniyatga ega bo`lishi, adabiyot, san`atga qiziqishi, ya`ni o`z ixtisoosligi doirasidan tashkari xam ko`p narsalarni bilish kerak. bunday sifatlarga ega bulmasdan turib, u ukivchilarning ma`naviy talabalari va bilimga qiziqishlarini kondira olmaydi.
Pedagogik ko`zatuvchanlik ayrim tashqi belgilarga karab o`quvchilar uning tushuntirishlarini tushunayotgan-tushunmayotganligi, shuningdek o`quvchilarga xulqidagi ijobiy saliby xususiyatlar haqida fikr yuritishdan iborat. O`quvchilarning o`qishdan Biron marta orkada qolishi xam, intizomning Biron marta bo`zulishi xam, ko`zatuvchan ukiuvchi nazar e`tiboridan chetda kolmaydi.
Xotiraning xozirjavobligi- bu o`qituvchining darsda uo`quv materialni izchil, sestemali ravishda bayon qilish va o`quvchilarning savolalriga javob berish uchun mazkur paytda zarur bo`lgan bilimlarni darxol daxol esga tushura olishdir. Albatta o`qituvchi xama narsalarni xam esda saklashi va bilish mumkin emas. Shuning uchun xam tajribali o`qituvchi bunday kiyin xolatga tushub kolganda o`quvchilarga : «Men bu xakda bilib olishim kerak» deb ochiq aytadi., bu savolga keyingi darslarda javob berishga va`da beradi yoki ukvchilarning o`zlariga uylab ko`rishin tavsiya qiladi.
O`qituvchining nutki bilim berish va o`quvchilar xulikga ta`sir ko`rsatishning asosiy vositasidir. Ta`lim-tarbiyaviy ishdagi muvaffakiyat ko`p jixatdan o`qituvchi nutkining siftalariga boglikdir. O`qituvchi nutkining asosiy sifatlari: nutkning garamatik jixatdan to`g`ri to`zulishi, mantikan izchilligi, ainkligi va tushunarligi, jushkinligi va imfodaligi, eskirib ketgan so`zlarning va ortikcha imo ishoralarning yukligi, tezlik sur`ati, ta`sirchanligi va jonliligi ukituchi nutkining asosiy sifatalaridir. O`qituvchining nutki taxlid qilish uchun namuna bulib xizmat qiladi, ukvchilar o`qituvchining nutk xususiyatlaridan nusxa kuchiradilar. Bu esa ukiutvchidan o`z nutkini tabora takomillashtirib borish ustida tinimsiz ishlashni talab qiladi.
O`qituvchining dikkati xam pedagogik faoliyatining o`ziga xos xususiyatlari ta`sirida maxsuslashib, ixtisoslashib boradi. O`qituvchi darsda unlab o`quvchilar bilan alokada bo`ladi, Uo`quv materialini bayon qiladi va Ayni paytda tarbiyaviy ishni xam amalga oshirib boradi. Bo`larning xammasi dikkatninng markazlashuvi va taksimlanishi, barkarorligi va bir obyektdan ikkinchisiga yengillik bilan kuchishini talab qiladi. O`qituvchi bundan tashkari ukvchilarin darsning mazmuni va materialni bayon qilish metodlarini ko`zatib borishi va o`z xulqini xam e`tibordan chetda kolidrmaslik kerak.
Pedagogki faoliyat ta`sirida ukiutvchida maxsus emotsional irodaviy xususiyagtlar: pedagogik optimiz, kamtarlik va o`ziga nisbatan talabchanlik, o`quvchilardan talab qilishda kattiylik izchillik, o`zini tuta bilish kabilar tarkib topa boradi.
Ukituchi bolalar bilan munosabatlardagi eng muxim xususiyat bolaga chukur ishonch va sevishni o`zida mujassamlashtirgan pedagogik optimizmdir. Bizning o`qituvchimiz o`z ishida maktab o`quvchisining kamolotida to`g`ri yo`lga qo`yilga, tarbiyalanuvchining aktiv rolinin ta`minlaydigan tarbiya xal qiluvchi kuchdir., degan e`tikodga tayanadi. U bolaning kamoloti irsiyat va muxti tamonidan azaliy ravishda belgilab qo`yiladi, degan akidaga ishonmaydi. Undagi bu e`tikod uning o`z kuchiga, xar bir o`quvchini tarbiyalash va qayta tarbiyalash mumkinligiga ishonch, muayyan maksa dva ideallarga erishish mumkinligini ishonch xosil qiladi.
Kamtarlik va o`ziga nisbatan tadabchanlik o`qituvchi shaxsining ajralmas xislatlaridir. Ukiutvchi, pedagogik jamoaning a`zosi bulib turib avvalo maktabdagi ishlarning umumiy axvoli uchun jon kuydiradi. Bizning zamonda ilmiy metodik tayyorgarligi soxasida erishgan muvafakiyati darajasida tuxtab kolgan o`qituvchi oksaydi.
Ukvchilar tushuna olmagan materialni sabr bilan tushuntira bilish, tarbiyaviy ishlar jarayonida yuz bergan kiyinchiliklarin sabotlikbilan bartaraf qila bilish o`qituvchining ukuchilar bilan munosabatda muxim sifatlardan biridir. O`zin tuta bilish, achchigi chiqqanligini, kuchli affektiv xolatini, xursandchiligini boshka xis- tuygularini o`quvchilarga bildirmaslik demakdir, ammo bu xususiyatlar o`qituvchi xar qanday sharoitlarda xam mutloka boki begam bo`lishi kerak degan so`z emas. O`qituvchi kerak bo`lgan xollarda bolalar bilan birga bulmogi qo`lishmogi, chakchaklashmogig` ammo ukuchi yomon xatti xarakat qilgan taqdirda esa o`zining unga nisbatan bo`lgan nafratini ruyobga chikarmogi lozim.
Extimol ,dastlabki o`qituvchining o`z oldiga kuygan vazifalarga erishish uchun sabr tokkat qila bilish juda kiyin bulsa kerak . Sabr –tokat vaqt sarflash ,katta asabiy kuchga boglik , Leki nagar o`qituvchi o`quvchilarning uo`quv materialini xar tomonlama tushunishini ,tarbiyaviy jixatdan karovsiz kolagan xar bir bola maktabda, sinfda , kuchada va uyda o`zini yaxshi to`tishini istasa , buni ( sabr-tokatni ) chetlab utolmaydi .