Kiyimni konstruksiyalash va modellashtirishning asosiy metodlari

Bolalar gavdasining tuzilishi 
 
 
Yangi tug’ilgan chaqaloqning bosh uzunligi tana 
uzunligining 1/4 qismini tashkil qilsa

o’smirlik davrida 
esa 1/8 qismiga teng. Chaqaloqlarda bo’yin kalta

qorin chiqqan va uzun

oyoq qo’lga nisbatan kalta 
bo’ladi. Bolalarni o’sish davrida gavda qismlari bir 
tekisda rivojlanmaydi. Qo’l va oyoqlar tez o’sadi

o’smirlik davriga kelib oyoq 5 marta

qo’l 4 marta 
uzaygan bo’ladi. Tana qismi esa sekinroq o’sadi. 
O’smir yoshiga kelib tana 3 marta

bosh qism esa 2 
marta kattalashgan bo’ladi. Bolalarda bo’yning o’sishi 
5-7

10-11

13-16 yoshlarda juda sezilarli
bo’ladi. 
 
 
Bolalar kiyimlarining sinflanishi 
K/k 
Guruh 
Bolaning yoshi 
Buyum razmeri 
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
Yasli yoshidagilar 
Bog’cha yoshidagilar 
Kichik maktab yoshidagidagilar 
Katta maktab yoshidagilar 
O’smirlar 
0.5-2.5 
2.5-5.5 
5.5-11.5 
11.5-14 
14-17.5 
22

24

26 
28-30 
32-36 
38-42 
44-46 

---

O’spirinlar kiyimi kompozitsiyasi va uslubi jihatidan katta yoshdagi kishilar 
pal’tosiga o’xshaydi. To’g’ri bichimli pal’to bilan bir qatorda beli qisman yopishib 
turadigan bichimli pal’tolar ham uchraydi. 
Formalar ikki guruxda: 3 dan 12 yoshgacha va 12 dan 18 yoshgacha bo’lgan 
bolalar guruxlari. 12 yoshgacha bo’lgan davr modaga beparvo qaraladigan davr 
hisoblanadi. Bu guruhga mansub bolalarning kiyimlari qulay, mahsadga loyiq qilib 
tikilishi bilan birga, badiiy bezatiladi. 12 yoshdan katta bolalarning kiyimlari katta 
yoshdagi kishilarning kiyimlariga oz-ozdan o’hshatila boriladi. 
Bolalar ich kiyimi engil, qulay, havoni yaxshi o’tkazadigan, issiq tutadigan, 
gigroskopik bo’lishi lozim. Ich-kiyim bolaning erkin nafas olishiga, badanda 
qonning harakatlanishiga xalahit bermaydigan bo’lishi kerak. Bolalar kiyimi 
kunduzi yoki kechasi kiyilishiga, mavsumga hamda bolaning yoshiga qarab, turli 
gazlamalardan tikiladi. Bolalar kiyimiga ishlatiladigan gazlama miqdori kiyimning 
kengligi va uzunligiga qarab belgilanadi, bunda gazlamani ikki buklangan holda 
bichilishi va chok haqi tashlab ketish zarurligini hisobga olish kerak, bolalarni 
chiroyli kiyina bilishga, kiyimni avaylab kiyish va uni toza tutishga yoshligidan 
qrgatish zarur. Agar kiyimning biror choki so’kilgan bo’lsa, o’z chok yo’lidan 
mashina chokida yoki qo’l chokida kiyimga mos rangli ip bilan tikiladi va 
dazmollanadi. Kiyimning yirtilgan, teshilgan, kuygan, sitilgan joylari bo’lsa, 
yamoq solinadi. Yamoq solish kiyimning turiga qarab, oddiy yamoq solish, 
kiyimning ustidan yoki tagidan yamoq qo’yib bajariladi. Yirtilgan joyni mo’ljallab, 
rangini moslab yamoq qirqib olinadi, hammasini yaxshilab, tekis qilib 
dazmollanadi. Yamoqni kiyimdagi yirtiq joyning tagiga qilib ko’klab tikiladi. 
Yirtiqning atrofini qaychi bilan to’g’rilab qirqib chihiladi va ichiga qayirib 
chetidan tikiladi, so’ngra dazmollanadi. Bolalar kiyimlarini ko’pincha yirtilgan 
joylarini applikatsiya usulida ham berkitiladi, bu kiyimda bezak sifatida qoladi. 
masalan, shimning tizzasi yirtilgan bo’lsa, ko’ylak engining tirsagi yirtilgan bo’lsa, 
mana shu joylarga turli geometrik shakllar, barglar qirqib olinib, petlya chok 
yordamida yirtilgan joyning ustiga tikib chihiladi. Bu o’z navbatida kiyimning 
yirtilgan joyini berkitish bilan birga kiyimda bezak vazifasini ham bajaradi. 
Maktabgacha yoshdagi qizchalar ko’ylagini asosiy andoza chizmasidan 
foydalanib, turli fasondagi ko’ylaklar bichish va tikish mumkin. Bunda 
materiallarni ikki buklangan holda olinadi va uning ustiga tejamkorlik bilan 
ko’ylak andoza joylashtiriladi, so’ngra kiyim detallari qirqib olinadi. Kiyim tikish 
jarayonida materiallarning turiga va xossasiga e’tibor bergan xolda 0,5 dan 1 sm 
gacha chok hahi qo’yib tikiladi. 
Ko’ylakning tikish ketma-ketligi. Birinchi ko’ylakning yoqa o’mizi va old 
qismlariga ishlov beriladi, so’ngra elka choklari bilan orqa yoki o’mizi biriktiriladi. 
Yon choklar tikiladi, eng o’rnatiladi. Ko’ylakning etak va eng uchlariga ishlov 
beriladi. Ko’ylakni modasiga ko’ra turli turlar, bezaklar va cho’ntaklar bo’lsa, 
bularni chiroyli o’rnatishga oham o’z navbatida e’tibor beriladi. Ko’ylakni tikib 
tayyor bo’lgandan so’ng uni pardozlab, dazmollab qo’yiladi. Bolalar kiyimlari 
yoqali, yoqasiz bo’ladi. 

---

Kiyimlarni kiydirilgan vahtida nuhsonlar topilib qoladi. Bunday nuhsonlar 
kiyimning turli qismlarini bir-biriga noto’g’ri ulash, kiyimni noto’g’ri olingan 
noaniq o’lchovlariga asoslanib, tayyorlangan andoza bo’yicha bichish hamda 
gavda tuzilishining xususiyatlarini e’tiborsiz qoldirish natijasida kelib chihishi 
mumkin. Bunday nuhsonlar kiyimning orqaga ketib qolishi, kiyimning ko’krak 
aylanasi keng yoki tor bo’lishi, elka past bo’lganda eng o’mizida qiya burmalar 
hosil bo’lishi kabi nuqsonlar kuzatiladi. Qalinligi ortiqcha bo’lgan gazlamadan 
tikilgan kiyimlarda vitachkalar yoqa o’mizi tomon yotqizib dazmollanadi. Yupqa 
gazlamadan tikilgan kiyimda vitachkalar ikki tomonga ochib dazmollanadi. 

---

Konstruktiv nuqsonlarni aniqlash va ularni bartaraf etish usullari. 
Tayyor kiyim gavdada yaxshi o’tirishi va kishiga yarashib turishi lozim. 
Kiyimning bichig’i gavdaning xususiyatlariga mos kelgan taqdirdagina u gavdaga 
yaxshi o’tiradi. Kiyimning shu talablarga mosligidan dalolat beruvchi asosiy 
ko’rsatkichlar quyidagilardan iborat: asosiy detallarning o’zaro uyg’unligi, 
burmalar hosil bo’lmasligi, qulayligi va gavda harakatiga halakit burmasligi. 
Kiyim yaxshi tikilgan bo’lsa, uning o’lchamlari va bichimi gavdaning tayanch 
yuzalariga (yelkalarning va ko’krakning balandligiga, belga, xullas qomatga) mos 
keladi; kiyimda burushiklar bo’lmaydi, uning to’g’ri qismlari tayanch yuzadan 
pastga bemalol solinib tushib turadi. Detallarda bo’ylamasiga yo’nalgan pardoz 
chiziqlar (baxyalar, soqlar va hakozo) aniq vertikal chiziq bo’yicha ko’ndalang 
yo’nalganlari esa gorizontal chiziq bo’yicha joylashadi. Kiyimning oldidagi, 
orqasidagi va boshqa detallardagi chiziqlar vertikal chiziqdan chetga og’ishmaydi 
yoki vertikaldan atigi ± 1-1,5
0
chetga chiqqan bo’ladi. Bu esa ko’zga ham 
chilinmaydi. Etak, bel va son chiziqlari aniq gorizontal yo’nalishda joylashadi yoki 
tayyor kiyimda gorizontal chiziqda ko’pi bilan ± 1-1,5
0 
chetga chiqqan bo’lishi 
mumkin. 
Tayyor kiyimga baxo berishda e’tiborga olinadigan nuqsonlar olti guruhga 
bo’linadi.
1. 
Ko’ndalang burmalar-detalning uzunligi (vertikal yo’nalishda) keragidan 
ziyod bo’lishi yoki detalning kengligi (gorizontal yo’nalishda) kaymayib ketishi 
natijasida vujudga keladi. 
Kiyimning orqasida yoqa tagidagi ko’ndalang burma. Burmani yo’qotish joyi 
belgilab qo’yiladi; orqadagi yoqa o’mizining cheti va yelkasi zixi shu burma 
chuqurligiga pasaytiriladi. Hosil bo’lgan nuqtalar belgi nuqtaga tutashtiriladi. 
Keyin oldindagi va orqadagi yelka zixlarini yuqoriroq ko’tarish yoki orqadagi o’rta 
chokni so’kib, shu yerdagi chok haqi hisobiga kiyim orqasini kengaytirish kerak. 
Yoqa tagidagi ko’ndalang burma katta bo’lmasa uni quyidagicha yo’qotsa ham 
bo’ladi: yoki stoykasi qaytadan dazmollanib, otlyoti bo’yicha chiziladi. 
Orqada yeng o’mizi yonidagi ko’ndalang burmalar orqadagi o’rta chokni 
so’kib, orqani kengaytirish kerak. Bu holda kiyim orqasining bel va son chiziqlari 
kengligi keragidan oshib ketadigan bo’lsa, orqani yon chiziq bo’yicha qayta bichib, 
uning pastki qismidagi normal kengligini saklab kolishga to’g’ri keladi. Zarur 
bo’lganida orqadagi yoqa o’mizining kengligi ham aniqlanadi, aks holda yoqaning 
orqa qismi bo’yinga yopishib turmaydi. 
Shimlarning bantidagi ko’ndalang burmalar nuqsonni bartaraf kishi uchun 
bantni qisqartirish kerak. Bant ancha qisqarganida og’ chizig’i ham shunga yarasha 
qisqaradi va yon chiziqning egrilik darajasi o’zgardi. Shim old yarm iyon 
chizig’ining egrilik darajasi o’zgarsa, shim tanaga ko’proq yopishib turadi, shunda 
mazkur nuqson uncha bilinmaydi. 
Shimning banti tagidagi ko’ndalang burmalar bu nuqsonni yo’qotish uchun 
shimning orqa yarmini og’ chizig’i bo’yicha kengaytirish kerak; uning ustki zixini 
qaytadan bichib, yon chiziqning egrilik darajasini oshirish lozim, shunday qilganda 
shim songa yopishibroq turadi. 

---

Shim og’ chizig’ining yuqorigi qismidagi ko’ndalang burmalar. Shimning yon 
chizig’i qo’shib beriladigan chok haqi kamaytirilib, og’ chizig’iga qo’shiladigan 
chok haqi ko’paytiriladi. Shu yerdagi chok sal-pal tortilib tursa, unda bu nuqsonni 
yo’qotish uchun og’ chizig’iga qo’shiladigan chok haqini oshirish kerak. 
Shimning yon choklardagi ko’ndalang burmalar. Shimning har ikkala 
yarmining yuqorigi chetlari shu burmalar kengligigacha qisqartriladi. 
2. 
Buylama (vertikal) burmalar. Detalning (gorizontal yo’nalishda) ortiqcha 
kengligidan yoki detallarning (vertikal yo’nalishda) ortikcha uzunligidan kelib 
chiqadi. 
Orqaning yuqorigi tomonidagi bo’ylama burmalar. Kiyimning orqasidagi 
ortiqcha gazlama umumiy chokka qo’shib tikiladi. Old yeng o’mizidagi burmalar 
bu nuqson yelka zixini va o’miz chizig’ini tortib chuzish yo’li bilan yo’qotiladi. 
Mazkur burma yeng o’mizining ostigacha yetib turgan bo’lsa, u holda kiyimning 
old qismi bel va son chiziqlarigacha kengaytiriladi. Shimning old choki yaqindagi 
bo’ylama burmalar bu nuqsonni yo’qotish uchun shimning old zixiga qo’shib 
beriladigan haqni kamaytirib yon zixlar haqini oshirish kerak. Shimning orqa 
yarmida og’ chizig’ining do’ngligi kamaytiriladi. O’rta detal chok ham shunga 
yarasha siljitiladi. Shimning orqa yarmida tekislik uchun qo’shib beriladigan chok 
haqi qayta taksimlanadi. Detalning butun eniga tarqalgan qiya burmalar detalning 
qisqaritirilishi, uzaytirilishi yoki toraytirilishi natijasida kelib chiqadi. Yelkasi 
yostiqchali kiyimning yon choklaridagi qiya burmalar. Bu nuqson quyidagi cha 
yo’qotiladi: qiya burmalar kiyimning oldi va orqasidagi yeng o’mizi tubida yon 
choklarda o’tkaziladi. Lozim topilganda detallar bichimi aniqlanadi va andozalarga 
tuzatish kiritiladi. Old yeng o’mizi yaqinidagi qiya burmalar. Yeng o’mizi tubidagi 
burmalar yon choklarga o’tkazilib tekislab yuboriladi. Detallarning bichimi 
aniqlanadi va andozalarga tuzatish kiritiladi. Orqaning yeng o’mizi yaqinidagi qiya 
burmalar agar bu nuqsonlar yelka balandligini har xilligidan yoki yelkalarning 
pastligidan kelib chiqsa u holda yelkani yostiqchali qilish yoxud mavjud 
yostiqchaning qalinligini oshirish kerak. Mazkur nuqson detallar muvozanati 
buzilganligi oqibati bo’lsa bursa burmalar kengligi yon choklarga taksimlanadi. 
Andaza aniqlanadi, bichimi o’zgartiriladi. Agar orqadagi yelka kamari toraytirilgan 
bo’lsa uni yeng o’miziga hamda yelka chiziqlariga qo’shib berilgan chok haqi 
hisobiga kengaytirish kerak. Yeng boshidagi qiya burmalar bu nuqsonning kelib 
chiqishiga yeng o’mizining yopiq holdagi chuqurligi yeng boshi balandligiga 
to’g’ri kelmasligi sabab bo’ladi. Nuqsonni yo’qotish uchun yeng boshining 
balandligi (koldirilgan zapas haq yetarli bo’lsa) oshirish kerak. (1-variant) yeng 
boshining yon tomonlari pasaytirilganda ham qiya burmalar yo’qotiladi. (2-variant) 
so’ngra yengning oldiga va tirsak zixlari uzunligi aniqlanadi.
Yengning tirsak perikati yaqinidagi qiya burmalar. Yeng boshining ostki cheti 
aniq chizilmagan hollarda shunday nuqson kelib chiqadi. Uni yo’qotish uchun 
yengning ostki yarimi yeng o’mizining ostki chizig’i ustiga qo’yiladi, o’miz 
chetining ortiqchasi kesib tashlanadi, old zix qisqartiriladi.
Shimning og’ chokidagi qiya burmalar. Nuqsonni yo’qotish uchun avval og’ 
chizig’ining yuqorisida gorizontal burma hosil qilinib, to’g’nog’ichlar bilan qadab 
qo’yiladi. So’ngra shimning old va orqa yarmidagi qiya burmalar to’g’nog’ichlar 

---

bilan qadalib, yon chiziqlarning yuqorigi qismida yo’qotiladi. Shundan keyin 
andoza aniqlanadi va detallar bichimiga o’zgartirishlar kiritiladi. 
Burchak burmalari. Vitachkalarning ochilish oralig’i yetarlicha bo’lmagan 
yoki burchak puxta dazmollab tekislanmagan, yoxud detalga botiq shakl beradigan 
vitachkaning ochilish oralig’i kichik bo’lgan hollarda shunday nuqson vujudga 
keladi.
Kiyim orqasining yeng o’mizidagi burchak burmalar. Ortiqcha gazlamadan 
skladka (burma) yetishmayotgan (ochik holdagi) kengligini yoki dazmollab 
tekislash uchun beriladigan haqni aniqlaydi. Orqa yeng o’mizining yuqorigi 
qismida qoldirilgan zapasni oshirgan holda yelka chokini qo’shimcha ravishda 
dazmollab tekislash yaxshi natija beradi. 
Shim orqa yarmining tax chizig’idagi burchak burmalar. Bu holda shimni 
namlab dazmollashga to’g’ri keladi. Dazmol shim orqa yarmining zixi bo’ylab 
gazlamaning tanda ipiga nisbatan burchak hosil qilib yurgizilishi kerak. Shimning 
orqa yarmi kesik, vitachkali, koketkali bo’lgan holllarda mazkur nuqsonni 
yo’qotish bir muncha qiyin. 
Shimning yon tomonidagi burcha burmalar. Vitachkalar hosil qilib, shimning 
yon tomoni dumpayibroq turadigan qilinsa, nuqson bilinmay qoladi. 
Muvozanat (uyg’unlik) buzilish tikilgan detallarning qiyshayib, spiralsimon 
buralib turishiga sabab bo’ladi. 
Kiyimning barlari ochilib turadi, ko’krak chizig’idan patroqda burchak 
burmalar hosil bo’ladi. Kiyimning old tomonini bort chizig’i bo’ylab o’zgartirish 
kerak. 
Kiyimning etagida barlar bir-biri ustiga chiqib ketadi. Nuqsonni yo’qotish 
uchun old yoqa o’mizining yuqorigi uchini yanada yuqoriroq ko’tarish yoki old 
yelka chizig’ini yoqa o’mizi tomon surish, yo bo’lmasa kiyim oldining yon chokini 
bir oz yuqoriga ko’tarish kerak. Shu o’zgartirishlar kiritilgandan keyin yangidan 
belgilab qo’yib chiqiladi va yeng o’mizi chizig’i bilan etak chizig’i aniqlanadi.
Kiyimning orqasi kalta. Bu nuqsonni ikki xil yo’l bilan yo’qotish mumkin. 
Agar kiyimni tikkanda orqasida zapas koldirilgan bo’lsa u holda orqa uzaytiriladi 
va orqaning yelka qismida ko’raklar to’g’risiga o’zgartirish kiritiladi. Kiyimning 
orqasi chokli yoki koketkali bo’lsa, mazkur nuqson osonlikcha yo’qotiladi. 
Kiyimning orqasida zapasi bo’lmasa, kiyimning oldini keragicha qisqartirishga 
to’g’ri keladi. Kiyimning orqasini maxsus yostikchasi bo’lgan presslarda koliplash 
ham yaxshi natija beradi. 
Kiyimning orqasi uzun. Bu nuqsoni yo’qotishning turli variantlari mavjud: 
Kiyim orqasini qisqartirish va toraytirish, kiyimning oldini uzaytirish va 
kengaytirish, har ikki detallni bir yo’la to’g’rilash. Bu variantlarning hammasida 
yon choklari va yeng o’mizlari va yoqa o’mizlari chiziqlarining uzunligi o’zgardi 
albatta; Anna shu o’zgarish evaziga tutash detallarni tegishlicha to’g’rilash kerak 
bo’ladi.
Yenginng oldinga yoki orqa tomonga ogib turishi. Kertiklar o’rni noto’g’ri 
belgilangan yoki kiyimning bichimi (asosi) kishining bo’yi-bastiga to’g’ri 
kelmagan hollarda shunday nuqson kelib chiqadi. Nuqsonni yo’qotish uchun 
yengni so’qish va yeng oldinga ogib turgan takdirda – yeng o’mizidagi kertiklar 

---

o’rnini soat stirelkasiga karshi siljitish, yeng ogib turganida esa kertiklarni soat 
stirelkasi yo’nalishida surish kerak. Yeng o’mizidagi kertiklar o’rnini o’zgartirish 
o’rniga yeng boshidagi kertiklarni shu tariqa sursa ham bo’ladi.
Shimning orqa yarmidagi vertikal burmalar. Bu nuqson shimning old-orqa 
balansi buzilganligidan darak beradi. Nuqsonni yo’qotish uchun o’rta chokning 
yuqorigi uchini bir oz uzaytirish va orqa vitachkani kengaytirish yukki dumbaning 
eng baland joylarini qo’shimcha vitachkalar qilish kerak. Bundan tashqari, shim 
o’rta chokining to’g’ri toritib cho’zilganligini tekshirish kerak. 
Shimning old yarmi uzun. Bant sohasida gorizantal burmalar hosil bo’lishi 
ana shunday nuqson borligidan dalolat beradi. Bu nuqsonni yo’qotish uchun 
primerka vaqtida shimning ortiqcha uzunligini gorizantal skladkaga yetish kerak. 
Bu skladkaning kengligi shimning old yarmini qanchalik qisqartirish yoki orqa 
yarmini qanchalik uzaytirish kerakligini ko’rsatadi. 
Shimning orqa yarmini uzun. Bu nuqson ham xuddi yuqoridagiga o’xshaydi. 
Uni bartaraf etish uchun shimning orqa yarmini qisqartirish yoki old yarmini 
uzaytirish kerak.
Shimning yon choklari orqaga buralib ketadi. Shim old yarmining og’ choki 
keragidan uzun bo’lganda shunday nuqson bo’ladi. Muvozanatni tiklash uchun 
kertiklarni pastga surish bilan shim old yarmining yuqorigi nuqtalarini yanada 
yuqoriroq ko’tarish kerak. 
Shimning yon choklari oldinga buralib ketadi. Shim old yarmining yon choki 
uzayishi natijasida shunday nuqson kelib chiqadi. Nuqsonni bartaraf etish uchun 
shim oldining yon zixlaridagi kertiklarini pastga siljitish kerak. 
Yurganda, harakatlanganda seziladigan va ko’zatiladigan boshqa nuqsonlar. 
Yeng qo’lni ko’tarishga halakit beradiyu bu nuqsonni yo’qotish uchun yeng 
o’mizining chuqurligini kamaytirish kerak, shunga yarasha yeng boshining 
balandligi ham albatta kamaytiriladi. Kiyimning dastlabki uzunligi o’zgarmasligi 
uchun etakni qayirib bo’qish maqsadida tashlab ketilgan chok haqidan 
foydalaniladi. 
Shim tizzani bukib o’tirishga va oyoqni ko’tarishga halakit beradi. Shimning 
o’rta choki yetarlicha uzun bo’lmagan hollarda shunday nuqson kelib chiqadi. Bu 
nuqsonni bartaraf etish uchun o’rta chokni uzaytirish, old zixni qisqartirish va 
kiritilgan o’zgartirishlarga muvofiq ravishda shimning yuqorigi qismini qayta 
bichish kerak.