Klassik dawirge shekemgi bolg’an a’yyemgi ekonomikaliq ta’liymatlar Seminar sabag’inin’ jobasi; 1. A’yyemgi shig’is mamleketlerinin’ ekonomikaliq rawajlaniwinin’ o’zgeshelikleri 2. A’yyemgi Hindistan hamn Xitaydag’I ekonomikaliq ko’z-qaraslar 3. A’yyemgi Greciya ham Rimdegi ekonomikaliq koz-qaraslar A’yyemgi shig’is mamleketlerinin’ ekonomikaliq rawajlaniw o’zgeshelikleri - A’yyemnen baslap xojaliq jurgiziw ushin ekonomikaliq pikirler payda bola baslag’an. Biraq sol waqitta jaziw bolmagani ushin ol haqqinda derekler joq. Olar haqqinda asirden-asirge a’wladtan-a’wladtqa alip o’tiwshi qural bul jaziw bolip esaplanadi. Demek ekonomikaliq pikirlerdin’ payda boliwi ham qaliplesiwi jaziw menen tikkeley baylanista eken. Jaziw bunnan alti min’ jil aldin bizin’ eremizg’a shekemgi tort min’ jil aldin payda bolg’an. Sol dawirdegi eki darya oypatlig’inin’ qubla tarepindegi tiykarg’I jergilikli xaliq shumerler bolip, en’ daslepki jaziwlardi solar jaratqan.
- A’yyemgi orta Aziya xaliqlari bizin’ eramizg’a shekem bir qansha rawajlang’an. Buni ayyemgi ndinlerden biri Zardushtiylik dininin’ muqaddes kitabi esaplang’an ,,Avesto’’da dalilleydi. Aling’an mag’lumatlarda ,,Avesto’’ kitabinin’ avtori Zardusht ( b.e.sh. 589-512 j.j) bolg’anlig’I keltirilgen. Ol Orta Aziya aymag’inda xizmet ko’rsetken filosof, shayir ham tabiyat taniw alimi bolg’an.,,Avesto’’ basinan aqirina shekem jer juzinde adilliktin’ boliwi ushin adamlardin’ ren’inen, tilindegi urp-adetlerindegi o’zgesheliklerge qaramastan olardin’ jaqsi turmis keshiriwi ushin guresiwshi ma’rt, hadal, pa’k insanlardi qaliplestiriw ham tarbiyalaw ideyasi menen suwg’arilg’an.
Ayyemgi Hindistan ham Xitaydag’I koz-qaraslar - A’yyemgi Hindistan xojalig’I jamiyetlik duzimi ham ekonomikaliq pikirlerin uyreniwdin’ tiykarg’I deregi ,,Artxashastra’’ miyneti esaplanadi. Oni patsha Chandraguptanin’ ma’slahatshisi Kautiliya jazg’an dep shama etiledi. Bul belgili miynet 15 kitaptan ibarat bolip, ,,artxa’’ sozi payda materyalliq ma’p, ,,shastra’’ ilim ilimiy miynet manisin bildiredi.
- Ayyemgi Xitay oyshillari ishinde Konfuciy ayiriqsha orin iyeleydi. Konfuciydin’ pikirleri onin’ shakirtleri jazip qaldirg’an ,,lun yuy’’ (sawbet ham pikir alisiw) toplaminda sawlelendirilgen. Onin’ pikirinshe miynet ham adamlardin’ ham mamlekettin’ baylig’I kobeytedi. Konfuciy ,,ulli jamaat mu’lki’’ ham jeke iyelik etiwdi bir birinen pariqlaydi.
- Ekonomikaliq pikirler ayyemgi Greciyada da rawajlang’an. Ksenafont, Platon, Aristotel miynetlerinde ekonomikaliq mashqalalar arnawli izertlew obyektine aylang’an. Buni Sokrattin’ shakirti, Platonnin’ zamanlasi Ksenafonttin’ miynetlerinde aniq ko’riw mumkin. Onin’ kop sanli miynetleri ishinde ,,Daramatlar haqqinda’’ ham ,,Ekonomikos’’ arnawli ekonomikaliq miynetleri ayriqsha ahmiyetke iye. Ksenefont ,,Daramat haqqinda’’ miynetinde Afina mamleketinin’ ekonomikalioq jag’dayin analizlep oni jaqsilawdin’ ush jolin usinis etken;
- 1. sirt el adamlarinan alinatin saliqti kobeyiw, olardin’ Afinag’a keliwin qiziqtiriw
- 2.gumis qazip aliwdi ken’eytiw
- 3. qullar sawdasin sholkemlestiriw
- Natural xojaliq koncepciyasi grek oyshili Platonnin’ ekonomikaliq koz qaraslari ushin xarakterli boldi. Bul onin’ ,,Mamleket’’ ham ,,Nizamlar’’ atli miynetlerinde o’z sawleleniwin tapqan. Birinshiden ideal mamleket duzimi joybarin qaliplestirgen bolsa, ekinshiden real haqiyqatqa bir qansha jaqin mamleket suwretlengen. ,,Ideal mamlekette’’ jasawshi adamlar ush toparg’a bolinip korsetiledi;
- 1.Filosoflar
- 2. Askeriyler
- 3. Apiwayi qatlam- jer iyeleri, o’nermentler, sawdagerler.
- Antik dunyadag’I ekonomikaliq pikirlerdin’ iri wakillerinen biri Aristotel(b.e.sh. 384-322) esaplanadi. Oz mamleketinde qaliplesken natural xojaliq qatnasiqlarin qorg’ag’an bul ayyemgi grek oyshili basqa zamanlaslarina qarag’anda ekonomikaliq mashqalalarg’a teren’irek kirip bariwg’a erisken.
- Ekonomika- Aristoteldin’ pikiri boyinsha buln en’ daslep diyxanshiliqtag’I adamlardin’ hamde o’nermentshilik ham mayda sawda menen bant bolg’anlardin’ tiykarg’I xizmeti dep ko’rsetiledi.
- Xrematika- bul iri sawda joli menen bayliq arttiriw sheberligi. Aristoteldin’ keltiriwinshe bunday bayliq arttiriw maqsetine erisiwdin’ shegi bolmaydi.
- Rimnin iri siyasiy arbabi ham jaziwshisi ulkenMark Porcy Katon (b.e.sh. 234-149) ozinin’ ,,diyxanshiliq haqqinda’’ atamasindag’I miynetinde awil xojalig’imn xaliq xojalig’inin’ tiykarg’I tarawi dep esplaydi. Katon diyxanshiliqti sho’lkemlestiriwdin’ en’ qolayli usilin qollaniwg’a awil xojaliq o’nimlerin satiwdi sholkemlestiriwge ayiriqsha itibar bergen. Ol tek artiqsha o’nim satiw xojaliqta islep shigariw mumkin bolmag’an narselerdi bolsa satip aliw zarurligi haqqinda pikir jurgizedi.
ITIBARIN’IZ USHIN RAXMET
Do'stlaringiz bilan baham: |
