Klаssik iqtisоdiy mаktаbning vujudgа kеlishi, rivоjlаnishi vа yakunlаnishi 1

KLАSSIK IQTISОDIY MАKTАBNING VUJUDGА KЕLISHI, RIVОJLАNISHI VА YAKUNLАNISHI
1.Marjinalizmning umumiy ta'rifi va rivojlanish bosqichlari
2.Avstriya maktabi. Subyektiv-psixologik yo'nalish
3.UJevons va L.Valrasning marjinalistik g'oyalari
4. Hozirgi zamon iqtisodiy ta'limotlarining asosiy yo'nalishlari
Marjinalizmning umumiy ta'rifi va rivojlanish bosqichlari XIX asming ikkinchi yanni XX asming boshlarida iqtisodiy ta'limotlarning rivojlanishi (evolutsiyasi) kapitalizm iqtisodiyotida uning siyosiy ustqunnasida yuz berayotgan tub siljishlarni aks ettirar edi. XIX asrning so'nggi choragida erkin raqobatning monopoliyaga aylanishi iqtisodiyotdagi eng muhim hodisa bo'ldi. Bu jarayon kapitalizm ziddiyatlaming, ayniqsa, mehnat bilan kapital o'rtasidagi ziddiyatlaming chuqurlashuvi va keskinlashuvi bilan ayni bir vaqtda ro'y berdi.
XIX asrning 70-yillaridan boshlab qiymat nazariyasi va uni ilmiy tahlil qilishda ham chinakam inqilobiy o'zgarish yuz berib aynan shu davrda Yevropaning bir nechta mamlakatlarida turlicha nazariy maktablar shakllandi. Ushbu maktablar yaratgan iqtisodiy ta'limot fanda «maIjinalizm» ta'limoti deb nomlanib, XX asming 30-yillarigacha o'z mavqeyini saqlab turdi.
Marjinalizm fransuzcha marginal so'zidan olingan bo'lib «eng yuqori» (chegara) ma'nosini bildiradi.
U.Stenli Jevons bu boradagi o'zining ilk fIkrlarining 1862-yilda Britaniya fanlarini rivojlantirish Assotsiatsiyasida qilgan «Siyosiy iqtisodning umumiy nazariyasi haqida qisqacha bildirish» nomli ma'ruzasida bayon etgan edi. 1871-yilda esa u.Jevons yangi nazariyasini ilmiy asoslashga bag'ishlangan fundamental asar bo'lgan «Siyosiy iqtisod nazariyasi» nornli kitobini Angliyada nashr qildirdi. Aynan mana shu yili - 1871-yildaAvstriyada Karl Mengeming «Siyosiy iqtisod
asoslari» nomli kitobi ham e'lon qilindLBu kitobda ham xuddi mana
shu «eng yuqori foydalilik» nazariyasi tahlil qilinib, matematik fonnula
va teoremalarsiz ilmiy jihatdan asoslab berildi.
1874-yilda Shveysariyada Leon Valrasning «Sof iqtisodiyot fani
elernentlari»nornli kitobi nashrdan chiqdi. Bu kitobdagi iqtisodiy
nazariya to'liq ravishda maternatikJihatdan rivojlantirildi. Shunday qilib,
yangi YO'nalish bir vaqtda uchta olirn tornonidan turli mamlakatlarda
ingliz, nemis va fransuz tillarida ilrniy jihatdan asoslab berildi.
MaIjinalizm va uning rivojlanish davrini ikki bosqichga bo'lib
o'rganish rnaqsadga rnuvofiqdir.
Birinchi bosqich XIX asming 70-80-yillarini o'z ichiga olib, iqtisodiy
tahlilning dastlabki rnarjinalistik g'oyalarini mujassarn qilgan dastlabki
ilmiy asarlar yaratildi.(K.Menger, U.Jevons va L.Valras asarlari). Bu
davrda insonning psixologik xususiyati, ya'ni uning hissiyoti va qabul
qilishi asosida o'rganiladi. Shuning uchun rnarjinalizrnning bu bosqichini
iqtisodiy ta'limotlardagi «subyektiv yo'nalish» deb ataldi.
Ikkinchi bosqich XIX asming 90-yillariga to'g'ri kelib, bu davrdan
boshlab rnaIjinalizrn ko'pgina marnlakatlarda rnashur asosiy ta'limotga
aylandi. Marjinalistlarning bu davrda erishgan asosiy yutuqlari
subyektiv-psixologik yo'nalishdan voz kechib, iqtisodiyotning asosiy
rnaqsadi bu iqtisodiy hayotning doirniy borishini rnavjud shartsharoitlar asosida tushuntira bilish dernakdir, dedilar. Natijada yangicha
iqtisodiy g'oyalar namoyandalari klassik iqtisodiy rnaktabning
davornchilari sifatida baholanib, ularga neoklassiklar deb nom berildi.
MaIjinal rivojlanishning ikkinchi bosqichini, ya'ni neoklassik
iqtisodiy ta'lirnotni rivojlanishiga yirik iqtisodchi olimlar AMarshall,
Dj. B.Klark va V.Pareto katta hissa qO'shdilar.